Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ohia—Enaa Tsabaa Kwraa ni Abaaná

Ohia—Enaa Tsabaa Kwraa ni Abaaná

Ohia​—Enaa Tsabaa Kwraa ni Abaaná

YƐ SAJI ni ehiii ni awieɔ yɛ ohia he yɛ jeŋ muu lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi yɛ ni amɛyɛ hekɛnɔfɔɔ akɛ abaanyɛ aná enaa tsabaa diɛŋtsɛ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, saneyitso ko ni je kpo yɛ Manila Bulletin lɛ mli lɛ tsɔɔ akɛ Asian Development Bank lɛ bɔ amaniɛ akɛ “Asiabii baanyɛ afo ohia sɛɛ yɛ afii 25 mli.” Shikatoohe lɛ jie hiɛyaa ni abaaná yɛ shika helɛtemɔ gbɛfaŋ lɛ yi akɛ gbɛ ni abaatsɔ nɔ afo ohia futaa sɛɛ.

Gbɛjianɔtoi kɛ nɔyelii krokomɛi kɛ ŋaawoi babaoo kɛ gbɛjianɔ srɔtoi ni amɛto eha koni akɛná naagba lɛ naa tsabaa. Nɔ ni fata ŋaawoi kɛ gbɛjianɔtoi nɛɛ ahe ji: inshuɔrans gbɛjianɔi ni abaato kɛha maŋbii, wolokasemɔ ni abaaha eya hiɛ, nyɔji ni maji ni kpaako amɛnáa nɔyaa lɛ hiɛ maji ni etee hiɛ lɛ ni amɛkɛ aaake amɛ, gbɛtsii nii ni yɔɔ nibii ni ashɛɔ kɛbaa maji lɛ amli lɛ ni aaajie kɛya, bɔni afee ni maji ni emli bii lɛ kpotoo ji ohiafoi lɛ anyɛ ahɔɔ nibii ni amɛfeɔ lɛ yɛ maŋsɛɛ yɛ gbɛ ni waaa nɔ, kɛ tsũi ni jara baa shi ni nɔyeli lɛ baamamɔ bɔni afee ni ohiafoi lɛ aná he ko amɛkɛ amɛyitso afɔ̃.

Yɛ afi 2000 lɛ mli lɛ, Jeŋmaji Ekomefeemɔ Gwabɔɔ Wulu lɛ kɛ otii mamɔ shi akɛ beni baashɛ afi 2015 lɛ nine eshɛ nɔ. Nibii ni fata otii nɛɛ ahe ji ohia futaa kɛ hɔmɔ, kɛ agbɛnɛ hu nitsulɔi anyɔmɔwoo ni eko fa fe eko kɛjɛ maŋ kome mli kɛyaa ekroko mli lɛ ní abaajie kɛya. Yɛ bɔ ni otii nɛɛ ji otii kpakpai ha lɛ fɛɛ sɛɛ lɛ, mɛi pii ayiŋ feɔ amɛ kɔshikɔshi kɛji akɛ abaanyɛ atsu enɛ he nii yɛ nɛkɛ jeŋ ni mli egbala nɛɛ mli.

Nibii ni Anyɛɔ Atsuɔ He Nii Koni Akɛmɔ Ohia Naa

Akɛni etamɔ nɔ ni hiɛnɔkamɔ kɛha nɔyaa diɛŋtsɛ yɛ jeŋ fɛɛ lɛ ji nɔ ni nyɛŋ aba mli hewɔ lɛ, nɛgbɛ ji he ni mɔ baanyɛ aná yelikɛbuamɔ kɛjɛ? Taakɛ atsĩ tã kɛtsɔ hiɛ lɛ, ŋaawoo kpakpai ajɛɛhe yɛ ni baanyɛ aye abua mɛi amrɔ nɛɛ. Mɛni ni? No ji Nyɔŋmɔ Wiemɔ, ni ji Biblia lɛ.

Mɛni haa ni esoroɔ Biblia lɛ yɛ saji ajɛɛhei krokomɛi fɛɛ ahe lɛ? Ejɛ hegbɛ ni nɔ kwɔ fe fɛɛ, wɔ-Bɔlɔ lɛ ŋɔɔ. Ekɛ nilee ni jara wa—shishitoo mlai kpakpai ni kɔɔ mɔ fɛɛ mɔ he, yɛ he fɛɛ he, kɛ yɛ be fɛɛ mli ewo emli woji lɛ amli. Kɛ́ akɛ shishitoo mlai nɛɛ tsu nii lɛ, ebaanyɛ eye ebua ohiafoi lɛ koni amɛná shihilɛ ni haa mɔ tsui nyɔɔ emli amrɔ nɛɛ po. Nyɛhaa wɔsusua nɔkwɛmɔnii fioo komɛi ahe wɔkwɛa.

Ná jwɛŋmɔ kpakpa yɛ shika he. Biblia lɛ kɛɔ akɛ: “Nilee tamɔ hɔɔŋ, tamɔ bɔ ni shika hu tamɔ hɔɔŋ lɛ; shi nɔ ni nilee kɛfe ji akɛ nilee hereɔ etsɛ yiwala.” (Jajelɔ 7:12) Mɛni ji nɔ ni ŋmalɛ nɛɛ tsɔɔ? Shika nyɛŋ afee nɔ fɛɛ nɔ. Eji anɔkwale akɛ ehaa anáa shweshweeshwe shihilɛ kɛshɛɔ he ko. Ehaa wɔnyɛɔ wɔheɔ nibii komɛi ni he hiaa wɔ lɛ, shi nibii yɛ ni enyɛŋ efee. Nibii komɛi yɛ ni jara wa waa ni anyɛŋ akɛ shika ahe. Anɔkwale nɛɛ ni wɔbaayɔse lɛ baaye abua wɔ ni wɔná jwɛŋmɔ ni ja yɛ heloonaa nibii ahe, koni wɔkwa nijiaŋwujee ni mɛi ni kɛ shika taomɔ babaoo efee oti yɛ amɛshihilɛ mli lɛ kɛkpeɔ lɛ. Anyɛŋ akɛ shika ahe wala, shi ni aaafee nii yɛ nilee mli lɛ baanyɛ abu wala he amrɔ nɛɛ, ni ebaanyɛ egbele gbɛ po kɛha naanɔ wala namɔ.

Hii shi yɛ onyɛmɔ naa. Nibii ni wɔtaoɔ ni wɔnine ashɛ nɔ lɛ kɛ nibii ni he hiaa wɔ diɛŋtsɛ lɛ jeee nɔ kome too lɛ nɔŋŋ. Esa akɛ wɔtsu wɔhiamɔ nii lɛ ahe nii klɛŋklɛŋ. Ewaaa kwraa akɛ wɔbaaha wɔyiŋ atsɔ akɛ nɔ ko he miihia wɔ, yɛ be mli ni yɛ anɔkwale mli lɛ eji taomɔ nii, ni ejeee nɔ ko ni he hiaa wɔ. Mɔ ni kɛ nilee tsuɔ nii lɛ jieɔ enyɔmɔwoo lɛ eko ni ekɛtsuɔ nibii ni he hiaa lɛ amrɔ nɔŋŋ—ni ji niyenii, atade, wɔɔhe, kɛ nibii krokomɛi ni tamɔ enɛɛmɛi lɛ he nii tsutsu. No sɛɛ lɛ, dani ebaafite shika yɛ nɔ kroko he lɛ, ekwɛɔ kɛji eshika ni eshwɛ lɛ fa bɔ ni sa ní baanyɛ nibii krokomɛi ahe. Yɛ Yesu abɛbuai lɛ ateŋ ekome mli lɛ, ejie yi akɛ, ‘esa akɛ mɔ ata shi ní ebu naa ekwɛ dã akɛ eyɛ nii bɔ ni aaashɛ lo.’—Luka 14:28.

Yɛ Philippines lɛ, Eufrosina, ni ji fɔlɔ kome mɔ ní hiɛ bii etɛ lɛ kɛ kaa ni ji edaaŋ ŋmãa taomɔ kɛ shika helɛtemɔ ekpe kɛjɛ beni ewu shi lɛ afii komɛi ni eho nɛ lɛ. Yɛ nakai feemɔ mli lɛ, etsɔse ebii lɛ ni amɛyɔse nibii ni he hiaa titri ni akɛ shika ni weku lɛ nine shɛɔ nɔ lɛ tsuɔ. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, ekolɛ gbekɛbii lɛ baana nɔ ko ni amɛsumɔɔ. Yɛ nɔ najiaŋ ni eeekɛɛ amɛ kɛkɛ akɛ dabi lɛ, ekɛ amɛ susuɔ nii ahe kɛtsɔ kɛɛmɔ ni ekɛɔ amɛ akɛ: “Ojogbaŋŋ, nyɛnine baanyɛ ashɛ nɔ kɛji nyɛmiisumɔ, shi ebaabi ni nyɛkpɛ nyɛyiŋ yɛ he. Wɔyɛ shika bɔ ni sa ni baanyɛ ahe nɔ kome pɛ. Wɔbaanyɛ wɔkɛhe nɛkɛ nii ni nyɛtaoɔ akɛ wɔhe nɛɛ, loo wɔkɛhe tsina loo fioo aloo ameo, sɛbɛi kɛ amɛhenɔi koni wɔkɛfee fɔlɔ kɛha omɔ ni wɔbaaye otsi nɛɛ. Agbɛnɛ, te amɛteŋ nɔ ni nyɛsumɔɔ? Nyɛtsɔɔa.” Bei pii lɛ, etsɛɛɛ ni gbekɛbii lɛ naa oti ni yɔɔ sane lɛ mli, ni amɛkɛ lɛ kpãa gbee akɛ amɛbaasumɔ ni amɛná niyenii moŋ fe nɔ kroko.

Ha omii ashɛ nɔ ni oyɔɔ lɛ he. Biblia shishitoo mla kroko kɛɔ akɛ: “Kɛ́ wɔyɛ ŋmãa kɛ hehaanii kɛkɛ lɛ, esa akɛ wɔmii ashɛ he.” (1 Timoteo 6:8) Shika diɛŋtsɛ kɛ miishɛɛ baaa. Niiatsɛmɛi pii yɛ ni amɛbɛ miishɛɛ, yɛ be mli ni ohiafoi pii yɛ ni amɛyɛ miishɛɛ waa. Nɛkɛ ohiafoi nɛɛ ekase bɔ ni ahaa mii shɛɔ nibii fioo pɛ ni he hiaa yɛ shihilɛ mli lɛ he. Yesu wie ‘wɔhiŋmɛi ni wɔɔha enɔ atse’ ni wɔkɛma nibii ni he hiaa titri lɛ anɔ lɛ he. (Mateo 6:22) Enɛ yeɔ ebuaa koni mɔ mii ashɛ nɔ ni eyɔɔ lɛ he. Ohiafoi pii yɛ miishɛɛ ejaakɛ amɛkɛ Nyɔŋmɔ yɛ wekukpaa kpakpa, ni amɛyɛ weku ni miishɛɛ yɔɔ mli—nibii ni anyɛŋ akɛ shika ahe.

Enɛɛmɛi ji Biblia mli ŋaawoi kpakpai lɛ ahe nɔkwɛmɔnii fioo ni baanyɛ aye abua ohiafoi lɛ koni amɛkpee shihilɛ mli ni amɛyɔɔ lɛ naa. Babaoo yɛ lolo. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, tsi ohe kɛjɛ sui gbohii tamɔ tawa shɛremɔ kɛ asɔshwɛmɔ ní haa afiteɔ shika lɛ ahe; yɔsemɔ nibii ni he hiaa titri yɛ shihilɛ mli, titri lɛ mumɔŋ otii; kɛ nitsumɔi faaa yɛ he ni oyɔɔ lɛ, bɔɔ mɔdɛŋ ni otsu ninenaa nitsumɔ loo nitsumɔ ko ni he hiaa mɛi krokomɛi lɛ. (Abɛi 22:29; 23:21; Filipibii 1:9-11) Biblia lɛ jieɔ ‘ŋaawoo kpakpa kɛ jwɛŋmɔŋ nyɛmɔ’ ni wɔkɛaatsu nii lɛ yi, ejaakɛ ‘amɛaatsɔ wala amɛha wɔsusuma.’—Abɛi 3:21, 22.

Yɛ be mli ni Biblia mli ŋaawoi lɛ baanyɛ ekɛ yelikɛbuamɔ ni sa aha mɛi ni wuɔ eshiɔ ohia lɛ, sanebimɔi ni kɔɔ wɔsɛɛ be he lɛ kã he eyɛ lolo. Ani ohiafoi lɛ baaya nɔ akã he aye ohia kɛya naanɔ? Ani be ko baashɛ ni abaajie egbɔ ni mɛi ni yɔɔ nii babaoo kɛ mɛi ni yeɔ ohia futaa lɛ yeee lɛ kɛya? Nyɛhaa wɔpɛia tsabaa ko ni mɛi pii leee lɛ mli wɔkwɛa.

Biblia lɛ Kɛ Yiŋtoo Kɛha Hiɛnɔkamɔ Haa

Mɛi pii kpɛlɛɔ nɔ akɛ Biblia lɛ ji wolo kpakpa. Shi kɛlɛ, bei pii lɛ amɛleee akɛ ekɛ saji pɔtɛɛi ni kɔɔ tsakemɔi wuji ni etsɛŋ ni baaba lɛ he lɛ haa.

Nyɔŋmɔ eto eyiŋ akɛ ebaatsu shihilɛ lɛ he nii koni ekɛmɔ adesai anaagbai ní ohia fata he lɛ naa. Akɛni adesai anɔyelii lɛ nyɛko atsu enɛ he nii loo amɛsumɔɔɔ ni amɛfeɔ nakai hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ eto eyiŋ akɛ ekɛ ekroko baaye amɛnajiaŋ. Yɛ mɛɛ gbɛ nɔ? Biblia lɛ kɛ nɔmimaa jajeɔ yɛ Daniel 2:44 akɛ: “Nyɔŋmɔ ní yɔɔ ŋwɛi lɛ aaatee maŋtsɛyeli ko shi ama shi ni efiteŋ dɔŋŋ kɛaatee naanɔ, ni ashiŋ maŋtsɛyeli nɛɛ ahaŋ maŋ kroko; eeejwara maŋtsɛyelii nɛɛ fɛɛ wɔtsɔwɔtsɔ, ni eeekpata amɛhiɛ, shi lɛ diɛŋtsɛ lɛ eeedamɔ shi kɛaatee naanɔ.”

Yɛ be mli ni Nyɔŋmɔ ejie nɛkɛ “maŋtsɛyelii” loo nɔyelii nɛɛ fɛɛ kɛtee lɛ, Nɔyelɔ ni lɛ diɛŋtsɛ ehala lɛ lɛ baaye nɔ. Nakai Nɔyelɔ lɛ jeee adesa ko, shi moŋ eji ŋwɛi bɔɔ nɔ̃ ni yɔɔ hewalɛ tamɔ Nyɔŋmɔ diɛŋtsɛ, ni eyɛ nyɛmɔ ni ekɛaatsu tsakemɔi wuji ni he hiaa koni ekɛfo egbɔyeli ni bɛ ni yɔɔ ŋmɛnɛ lɛ sɛɛ. Nyɔŋmɔ ehala lɛ diɛŋtsɛ e-Bi lɛ koni etsu enɛ he nii. (Bɔfoi lɛ Asaji 17:31) Lala 72:12-14 lɛ tsɔɔ nɔ ni nɛkɛ Nɔyelɔ nɛɛ baatsu lɛ mli, akɛ: “Eeejie ohiafoi ni bolɔɔ lɛ, kɛ nɔnalɔ ni bɛ bualɔ lɛ. Eeena ohiafo kɛ mɔ ni efĩ lɛ lɛ mɔbɔ, ni ehere mɛi ni efĩ amɛ lɛ asusumai ayiwala. Eeekpɔ̃ amɛsusuma kɛaajɛ fĩfĩamɔ kɛ yiwalɛ mli, ni amɛlá jara aaawa yɛ ehiɛ.” Mɛɛ gbɛkpamɔ ni yɔɔ nyam po nɛ! Hejɔlɛ baaba yɛ naagbee mli! Nɔyelɔ ni Nyɔŋmɔ ehala lɛ lɛ baatsu nii yɛ ohiafoi lɛ kɛ mɛi ni efĩ amɛ lɛ agbɛfaŋ.

No hewɔ lɛ, abaatsu naagbai babaoo ni ohia kɛbaa lɛ ahe nii yɛ nakai beaŋ. Lala 72:16 lɛ kɛɔ akɛ: “Shikpɔŋ lɛ nɔ aaaba abele babaoo kɛyashwie gɔji lɛ ayiteaŋ.” Niyenii ni anáaa aye yɛ hɔmɔ ni eba, shika ni bɛ, loo gbɛjianɔtoo ni ehiii hewɔ lɛ sɛɛ baafo.

Abaatsu naagbai krokomɛi hu ahe nii. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, mɛi ni yɔɔ shikpɔŋ lɛ nɔ ŋmɛnɛ lɛ ateŋ mɛi babaoo yɛ ni amɛbɛ amɛ diɛŋtsɛ amɛshiai. Shi kɛlɛ, Nyɔŋmɔ woɔ shi akɛ: “Amɛaamamɔ tsũi, ni amɛaahi mli, ni amɛaafee weintromi, ni amɛaaye mli yibii! Amɛmamɔŋ tsũi, ní mɔ kroko ahi mli, ni amɛhuŋ hu, ní mɔ kroko aye; ejaakɛ mimaŋ lɛ gbii aaatamɔ tsei agbii, ni mɛi ni mihala lɛ aaaye amɛnine naa nitsumɔ lɛ mli nii aahu po.” (Yesaia 65:21, 22) Mɔ fɛɛ mɔ baaná lɛ diɛŋtsɛ eshia ni ená enitsumɔ mli ŋɔɔmɔ. No hewɔ lɛ, Nyɔŋmɔ miiwo shi akɛ ekɛ ohia naa tsabaa diɛŋtsɛ ni hiɔ shi daa baaba. Srɔtofeemɔ agbo ni kã niiatsɛmɛi kɛ ohiafoi ateŋ lɛ sɛɛ baafo, ni mɛi ehiŋ shi dɔŋŋ ní ja ekpakpa ko dani amɛaaná nɔ ko amɛye.

Klɛŋklɛŋ kɛji mɔ ko nu nɛkɛ Biblia mli shiwoi nɛɛ, ekolɛ ebaanu he akɛ enɛ nyɛŋ aba mli. Shi kɛlɛ, Biblia lɛ mlipɛimɔ jogbaŋŋ jieɔ lɛ kpo akɛ Nyɔŋmɔ shiwoi fɛɛ ni ekɛha yɛ blema beaŋ lɛ eba mli. (Yesaia 55:11) No hewɔ lɛ, jeee kɛji ebaaba mli ji sane lɛ. Shi moŋ, sanebimɔ lɛ diɛŋtsɛ ji, Mɛni esa akɛ ofee koni oná he sɛɛ kɛji ená emlibaa?

Ani Obaahi Jɛmɛ?

Akɛni nɔyeli lɛ ji Nyɔŋmɔ nɔ̃ hewɔ lɛ, esa akɛ wɔfee mɛi ni Nyɔŋmɔ baakpɛlɛ wɔnɔ akɛ nakai nɔyeli lɛ shishibii. Ekɛ nɔ ni esa akɛ wɔfee koni wɔhe asa lɛ eteko wɔ. Ato gbɛtsɔɔmɔi lɛ anaa yɛ Biblia lɛ mli.

Nɔyelɔ ni ahala, Nyɔŋmɔ Bi lɛ ji jalɔ. (Yesaia 11:3-5) No hewɔ lɛ abaakpa gbɛ akɛ mɛi ni abaakpɛlɛ amɛnɔ koni amɛhi nɛkɛ nɔyeli nɛɛ shishi lɛ hu baafee jalɔi. Abɛi 2:21, 22 lɛ kɛɔ akɛ: “Mɛi ni ja lɛ aaahi shikpɔŋ lɛ nɔ, ni mɛi ni eye emuu lɛ aaashwɛ yɛ nɔ; shi aaafolɔ mɛi fɔji lɛ kɛaajɛ shikpɔŋ lɛ nɔ, ni aaafamɔ kutumpɔfoi lɛ kɛaajɛ nɔ.”

Ani gbɛ ko yɛ ni aaatsɔ nɔ ashɛ taomɔ nii nɛɛ ahe? Hɛɛ, eko yɛ. Kɛtsɔ Biblia lɛ kasemɔ kɛ emli gbɛtsɔɔmɔi lɛ kɛ nitsumɔ nɔ lɛ, obaanyɛ oná wɔsɛɛ be ni yɔɔ nyam nɛɛ mli ŋɔɔmɔ. (Yohane 17:3) Yehowa Odasefoi baaná he miishɛɛ akɛ amɛaaye amɛbua bo yɛ nikasemɔ ni tamɔ nakai lɛ mli. Wɔmiiwo bo hewalɛ koni okɛ nɛkɛ hegbɛ nɛɛ atsu nii ni ofata maŋbii ni ohia yeŋ amɛ, ni ayeŋ amɛ sane ni ejaaa lɛ ahe.

[Mfoniri ni yɔɔ baafa 5]

Eufrosina: “Shika helɛtemɔ jogbaŋŋ yeɔ ebuaa ni miweku lɛ náa nibii ni he hiaa amɛ lɛ”

[Mfonirii ni yɔɔ baafa 6]

Anyɛŋ akɛ shika ahe mɔ kɛ Nyɔŋmɔ teŋ wekukpaa kpakpa kɛ weku ni miishɛɛ yɔɔ mli