Nagakahurot na ba ang Tubig?

I-PLAY

Nagakahurot na ba ang Tubig?

Sumala sa panultihon sa Uzbek, “kon mahutdan kag tubig, mahutdan pod kag ginhawa.” Ang ubang mga eksperto nag-ingon nga dili lang kini usa ka panultihon kondili nagakahitabo na gayod kini karon. Matag tuig mga dos milyones ka tawo ang mangamatay tungod sa dili maayong sanitasyon ug hugawng tubig, ug 90 porsiyento niini mga bata.

UNSA may imong paagi sa pagkuhag tubig? Imo ba lang lisoon ang gripo? O sama ba sa ubang kayutaan diin maglakaw ka pag layo dayon maghulat sa linya ug dalhon ang bug-at kaayong balde sa bililhon kaayong tubig? Daghang oras ba ang imong mausik adlaw-adlaw sa pagkuhag tubig aron ilaba ug iluto? Diha sa daghang kayutaan nihit kaayo ang tubig ug lisod pa gyod kaayong kuhaon! Sa iyang librong Water Wars—Drought, Flood, Folly, and the Politics of Thirst, si Diane Raines Ward nag-ingon nga 40 porsiyento sa populasyon sa kalibotan “maghakot ug tubig gikan sa mga tabay, suba, linaw, o sa mga lim-aw.” Sa ubang nasod, unom ka oras ang magugol sa mga babaye sa paghakot ug tubig para sa pamilya, ug ang sudlanan kon puno motimbang ug kapin sa 20 kilos.

Ang tinuod mao nga kapin sa 35 porsiyento sa populasyon sa kalibotan apektado sa krisis sa tubig ug sa sanitasyon. Mas grabe pa ang kahimtang didto sa Aprika, diin 6 gikan sa 10 ka tawo wala ganiy tarong nga kasilyas, ug kini nakadugang sa “pagsabwag sa bakterya, virus, ug mga bitok diha sa kinalibang nga . . . makahugaw sa tubig, yuta ug pagkaon,” sumala pa sa report sa World Health Organization. Ang report dugang miingon nga kini maoy “nakaingon sa pagkalibanga, nga ikaduhang hinungdan sa pagpangamatay sa mga kabataan diha sa kabos nga mga nasod, nga moresulta ug laing mga sakit sama sa kolera, sistosomiasis, ug trachoma.”

Ang tubig gitawag ug likido nga bulawan, nga sama ka mahal sa krudo. Apan kini giusik-usikan lang sa mga nasod, nga tungod niini naughan ang ilang mga suba. Ang irigasyon ug alisngaw nakatiti sa tubig busa ang dagkong mga suba nagakauga, lakip ang Colorado River sa kasadpang Amerika, ang Yangtze sa China, ang Indus sa Pakistan, ang Ganges sa India, ug ang Nile sa Egypt. Unsa may gihimo sa pagsulbad sa krisis sa tubig? Unsa ang labing maayong solusyon?

[Kahon/Hulagway sa panid 3]

NAGAKAHUROT NA ANG TUBIG

◼ “Ang Aral Sea sa Sentral Asia maoy ikaupat sa kinadak-ang lanaw sa kalibotan niadtong 1960. Pagka-2007 kini mikunhod ug 10 porsiyento sa orihinal nga gidak-on niini.”—Scientific American.

◼ Ang lima ka Dagkong Lanaw sa Amerika ug Canada—ang Lake Erie, Lake Huron, Lake Michigan, Lake Ontario, ug Lake Superior—nagakagamay “sa makapabalakang gikusgon.”—The Globe and Mail.

◼ Dihay panahon nga ang galingan ug humay sa lungsod sa Deniliquin, sa Australia, makasuplay ug lugas alang sa 20 milyones ka tawo. Apan karon ang abot sa humay mius-os ug 98 porsiyento, ug ang galingan gisira niadtong Disyembre 2007. Unsay hinungdan? “Unom ka tuig nga hulaw.”—The New York Times.

[Hulagway]

Barko nga natanggong sa naughang bahin sa Aral Sea

[Credit Line]

[Kahon/Mga Mapa sa panid 4]

“NAHUBSAN ANG MGA SUBA UG MGA SAPA”

“Karon dili na kaayo klaro sa mga astronot ang Lake Chad sa Aprika, nga kaniadto maoy ilang timailhan sa dihang maglibot sa yuta. Gilibotan sa [Cameroon,] Chad, Niger, ug Nigeria . . . , ang lanaw mikunhod ug 95 porsiyento sukad sa katuigan sa 1960. Tungod sa nagdakong panginahanglan ug tubig para sa irigasyon nianang dapita, nahubsan ang mga suba ug mga sapa nga gisaligan sa lanaw. Busa kuyaw nga mapapas sa mapa ang Lake Chad ug basin ang umaabot nga mga kaliwatan magpangutana kon diin nahimutang ang Lake Chad.”—Plan B 2.0—Rescuing a Planet Under Stress and a Civilization in Trouble, ni Lester R. Brown.

[Mga Mapa]

(Alang sa aktuwal nga porma, tan-awa ang publikasyon)

■ Tubig

☒ Kakahoyan

□ Yuta

1963

NIGER

CHAD

Lake Chad

NIGERIA

CAMEROON

2007