Lavender—Usa ka Humot nga Gasa

Tinampo sa magsusulat sa Pagmata! sa Australia

SI Hara Elizabeth I sa Inglaterra mimando nga ibutang sa kan-anang lamesa sa harianong pamilya ang panimpla nga gama niana. Si Charles VI sa Pransiya naglingkod sa silya nga kanay giunod sa almohadon. Si Hara Victoria sa Inglaterra migamit ug tubig nga sinagolan niana aron ihugas. Unsa bay gikagubtan sa mga harianon? Usa ka humot nga tanom nga nailhang lavender. Si bisan kinsang nakatindog sukad sa tunga sa purpurang lapad nga uma sa lavender makasabot kon nganong nabihag ang daghan kaayong tawo niining humot nga tanom.

Kapig 30 ang klase sa lavender. Kining agwantador nga yerba mabuhi sa nagkadaiyang mga klima, gikan sa bugnaw nga hangin sa kabukirang Alps sa Pransiya ngadto sa walay-kaumog nga kainit sa Tungang Sidlakan. Ang botanikal nga ngalan sa tanom nga Lavandula naggikan sa Latin nga lavare, nga nagpasabot “paghugas.” Naggikan kini sa batasan sa karaang mga Romano, kinsa nagpahumot sa ilang tubig para kaligo pinaagi sa lana sa lavender.

Usa ka Karaang Toniko

Ang paggamit sa lavender isip medisina nagsugod duolag 2,000 ka tuig kanhi. Panahon sa Edad Medya, kini ang pangunang sangkap sa usa ka sinagol nga nailhang suka sa upat ka kawatan, nga gigamit sa pagpukgo sa epidemya. Ang maong suka lagmit nagkuha sa ngalan niini gikan sa tinuod nga hitabo diin ang mga kawatag lubong nga nanglungkab sa mga butang sa mga biktima sa epidemya nanghugas diha sa solusyon nga sinagolan ug lavender. Bisan pa sa mga risgo sa ilang trabaho, sila daw talagsa rang matakdan sa sakit.

Ang mga herbalista sa ika-16 nga siglo nangangkon nga ang lavender makaayo dili lang sa sip-on ug labad-sa-ulo apan sa paralisis usab sa mga bukton ug tiil ug sa mga sakit sa utok. Dugang pa, nagtuo sila nga ang pagsul-ob ug kalo nga binuhat sa lavender makadugang sa kalantip sa utok. Sa bag-ohay pa, niadtong Gubat sa Kalibotan I, ang pipila ka gobyerno mihangyo sa ilang mga lungsoranon sa pagkutlo ug lavender gikan sa ilang mga tanaman aron ang lanang makuha magamit ingong tambal sa mga samad sa mga sundalo.

Naandang mga Tambal Gituki

Ang lana sa pipila ka lavender, ilabina ang Lavandula angustifolia, daw may epekto diha sa ubay-ubayng klase sa bakterya  ug mga fungus. Nagsugyot ang pipila ka tigdukiduki nga ang lana sa lavender basin maayong tambal sa mga impeksiyon sa bakterya nga dili matambalan sa mga antibiotiko. “Ang lana sa lavender gigamit usab sa daghang paagi diha sa pagpanabang sa pagpanganak,” matod sa usa ka bag-ong artikulo sa panukiduki. “Gipadayag sa usa ka dakong pagsulay diha sa klinika nga ang mga inahang naggamit ug lana sa lavender [diha sa tubig para kaligo] nagtaho kanunay ug ubos nga mga sukod sa paghigwaos nga maoy 3 ngadto sa 5 ka adlaw human sa pagpanganak . . . Ang lana sa lavender gigamit usab karon diha sa daghang paanakan nga lawak sa ospital tungod sa makapakalmang epekto niini.”

Komosta man ang pagkagustog lavender ni Hara Elizabeth? Tinuod bang makaon ang lavender? “Ang lavender maoy paboritong panimpla sa pagpangluto sa Inglaterra sa panahong Tudor ug Elizabethan, nga gigamit ingong lamas nga idulot uban sa karne sa inayam nga mga hayop, inasal nga mga karne, uban sa mga fruit salad, nga iwisik ibabaw sa tam-is nga mga potahe, o isip nga panam-is,” matod ni Judyth Mcleod diha sa iyang librong Lavender, Sweet Lavender. Ang pipila ka klase sa lavender gigamit karon sa pagpahumot sa mga biskwit, mga keyk, ug sorbetes. Sa laing bahin, dili tilinguhaon ang tanang matang sa lavender​—ilabina sa mga insekto. Ngani, “ang lana sa lavender o napolbos nga mga dahon ug mga bulak mahimong mapuslanon usab ingong komersiyal . . . ug sulod-balay nga mga pamatay sa dangan kay ang paggamit ug lavender moabog sa mga pulgas, bukbok, aphids ug tangkob,” nagtaho ang usa ka panukiduki.

Nagkadakong Interes

Sa di pa dugayng katuigan ang lavender nagkapopular na usab. Kini gitanom karon sa Amerika del Norte, Australia, Hapon, New Zealand, ug Uropa. “Ang lavender nahisamag bino,” matod ni Byron, usa ka batan-ong eksperto sa pananom nga nag-atiman ug mga 10 ektaryang lavender nga tanom sa habagatan-sidlakan sa Victoria, Australia. “Ang lana nga ipatungha sa samang klase sa tanom magkalahi diha sa nagkalainlaing rehiyon, kay kini maapektohan sa yuta ug klima diin nagtubo ang lavender. Bisan ang panahon ug paagi sa pag-ani makaapekto sa kataposang produkto.”

Lahi sa bino, ang lana sa lavender makuha dili pinaagi sa pagpuga kondili pinaagi sa pagpaalisngaw. Si Byron nagpatin-aw: “Gikinahanglan ang mga 250 ka kilong lavender aron mapatungha ang usa ka litrong lana. Ang bag-ong giputol nga mga bulak, tukog, ug dahon idasok pag-ayo sa dakong aserong dram. Ibomba ang alisngaw ngadto sa dapit sa sampot sa dram, ug samtang mopataas kini agi sa mga bahin sa tanom, mogawas ang lana niini. Ang alisngaw ug lana moagi sa usa ka tigkondensar ug ngadto sa usa ka kaldero, diin ang lana mobulag gikan sa tubig ug mopaibabaw. Ang lana hapawon ug ipondo sa seramikong mga sudlanan, diin kini pasagdan sa pipila ka bulan aron mahimong laon.”

Ang lana sa lavender nga gikan sa uma ni Byron gigamit diha sa mga sabon, krema, ug kandila. Ang mga bulak ibaligya nga bag-o pang pinupo o gipauga, ug ang pungpong sa mga bulak gimahal ingong sangkap sa pahumot nga potpourri. Libolibong turista moabot kada tuig aron motilaw sa mga kending lavender ug aron motan-aw ug makasimhot sa kahumot sa mga uma sa lavender. Si Byron kanunayng magpahinumdom niining mapasalamatong mga bisita: “Dili kami ang nagagama sa lana; gikuha lang namo kini gikan sa tanom. Ang Magbubuhat sa lavender mao ang nagtagana sa tanom ingong usa ka humot nga gasa.”

[Kahon sa panid 11]

Tulo ka matang sa lana sa lavender ang gigama aron ibaligya

Ang kasagarang iladong lana sa lavender gikuha gikan sa klase nga nailhang “Lavandula angustifolia.” Lahi sa mga lana nga gihisgotan sa ubos, kini dunay diyutay o walay bahong kampor. Mga 200 ka tonelada niini ang gigama kada tuig.

Ang spike lavender nga lana naggikan sa tanom nga “Lavandula latifolia.” Abot ug 200 ka tonelada niini ang tingali magama sa usa ka tuig.

Ang Lavandin nga lana naggikan sa usa ka mestisong tanom nga gikan sa duha ka klase nga gihisgotan sa itaas. Kapig usa ka libong tonelada niini ang gibaligya sa tibuok kalibotan kada tuig.

[Hulagway sa panid 10]

Sa daghang uma, ang naandang mga paagi gigamit gihapon sa pag-ani ug lavender

[Hulagway sa panid 10]

Ang lana sa lavender giproseso diha sa dagkong mga distileriya

[Hulagway sa panid 10]

Ang lavender nga lana pasagdang malaon diha sa aserong mga kaldero nga gihapinan ug seramiko sa dili pa gamiton diha sa nagkalainlaing produkto