U Fhela Ha Nndwa

‘Ri na miṅwaha ya 12 fhedzi. Ri nga si tikedze politiki na nndwa, fhedzi ri khou ṱoḓa u tshila! Ro lindela mulalo. Naa u ḓo vha hone ri tshi kha ḓi tshila?’—Kilasi ya vhana vha tshikolo vha murole wa vhuraru

‘Ri khou ṱoḓa u dzhena tshikolo na u dalela dzikhonani dzashu na miṱa ri sa ofhi u tswiwa nga khani. Ri fulufhela uri mivhuso i ḓo thetshelesa. Ri khou ṱoḓa vhutshilo ha khwine. Ri khou ṱoḓa mulalo.’—Alhaji, a re na miṅwaha ya 14

ENEA maipfi a kwamaho a sumbedza fulufhelo ḽi bvaho mbiluni ḽa vhaswa vhe vha shengela miṅwaha minzhi nga ṅwambo wa nndwa dza vhadzulapo. Zwine vha zwi tama ndi u tshila nga mulalo. Fhedzi a zwi leluwi u ita uri zwithu zwe wa zwi fulufhela zwi ḓadzee. Naa ri ḓo vhuya ra tshila kha shango ḽi si na nndwa?

Miṅwahani ya zwenezwino, ho itwa vhuḓidini ha shango ḽoṱhe ha u piringulula dziṅwe nndwa dza vhadzulapo nga u kombetshedza vhane vha khou pikisa uri vha saine thendelano ya mulalo. Maṅwe mashango o rumela mmbi dza u ita uri hu vhe na mulalo u itela u swikelela dzenedzo thendelano. Fhedzi ndi mashango a si gathi a re na tshelede kana u vha na lutamo lwa u lavhelesa mashango a kule hune vengo ḽo kalulaho na u sa fulufhela zwa ita uri thendelano naho ifhio vhukati ha zwigwada zwine zwa khou lwa i sa khwaṱhe. Kanzhi hu dovha ha vha na nndwa nga murahu ha vhege dzi si gathi kana miṅwedzi nga murahu ha musi ho no laṱwa mafumo. Samusi dzangano ḽa Stockholm International Peace Research Institute ḽo sumbedza, “zwi a konḓa u ita uri hu vhe na mulalo musi vhalwi vha tshi kha ḓi vha na lutamo na nungo zwa u bvela phanḓa vha tshi lwa.”

Naho zwo ralo, dzenedzi nndwa dzine dzi sa fhele dzine dza tshinyadza zwipiḓa zwinzhi zwa ḽifhasi dzi humbudza Vhakriste nga ha vhuporofita ha Bivhili. Bugu ya Ndzumbululo i amba nga tshifhinga tshi konḓaho kha ḓivhazwakale hune muṋameli wa bere a ḓo ‘ṱangula shango mulalo.’ (Ndzumbululo 6:4) Honohu u dzula ho ambiwa ha nndwa ine ya khou bvela phanḓa ndi tshipiḓa tsha tshiga tshine tsha sumbedza uri zwino ri khou tshila tshifhingani tsho ṱaluswaho Bivhilini tsha ‘maḓuvha a vhufhelo.’ * (2 Timotheo 3:1) Naho zwo ralo, Ipfi ḽa Mudzimu ḽi ri khwaṱhisedza uri maḓuvha a vhufhelo ndi marangaphanḓa a mulalo.

Bivhili i ṱalusa kha Psalme ya 46:9 uri u vha hone ha mulalo wa vhukuma zwi fhelisa nndwa, hu si fhedzi kha dzingu ḽithihi ḽa shango, fhedzi ḽifhasini ḽoṱhe. Zwiṅwe hafhu, yeneyo psalme i amba nga ho livhaho nga ha u lozwiwa ha zwiṱhavhane zwe zwa vha zwi tshi shumiswa zwifhingani zwa Bivhili—vhura, mafumo, na dzigoloi. Zwiṱhavhane zwine zwa khou engedzea ṋamusi na zwone zwi fanela u lozwiwa arali vhathu vha tshi ṱoḓa u tshila nga mulalo.

Naho zwo ralo, mafheleloni ndi vengo na vhupangwa nṱhani ha dzigulu na zwigidi zwine zwa ita uri nndwa i bvele phanḓa. Vhuvhuḓu na vhupangwa ndi zwi bveledzi zwihulwane zwa  nndwa, nahone vengo ḽi anzela u ita uri hu vhe na vhuvemu. U itela u fhelisa enea maḓipfele a tshinyadzaho, vhathu vha khou fanela u shandula nḓila ine vha humbula ngayo. Vha fanela u funzwa u tshila nga mulalo. Nga zwenezwo, muporofita Yesaya wa kale o amba uri nndwa i ḓo fhela fhedzi musi vhathu ‘vha si tsha guda u lwa.’—Yesaya 2:4.

Naho zwo ralo, zwa zwino ri tshila shangoni ḽine ḽa funza vhaaluwa na vhana ndeme ya nndwa nṱhani ha ya mulalo. Zwi ṱungufhadzaho ndi uri vhana vha gudiswa u vhulaha.

Vho Guda U Vhulaha

Musi e na miṅwaha ya 14, Alhaji o litsha tshumelo ya vhuswole. O vha e na miṅwaha ya fumi fhedzi musi mmbi dza maravhele dzi tshi mu dzhia na u mu gudisa u lwa nga tshigidi tsha AK-47. Musi o no kombetshedzwa u vha swole, o vha a tshi tswa zwiḽiwa na u fhisa dzinnḓu. O dovha a vhulaha na u huvhadza vhathu. Ṋamusi, Alhahji zwi a mu konḓela u hangwa nga ha nndwa na u ḓowelana na matshilele a vhadzulapo. Abraham, muṅwe ṅwana we a vha e swole, o dovha a guda u vhulaha nahone o vha a sa ṱoḓi u humisa tshihali tshawe. O ri: “Arali vha ri ndi ṱuwe ndi si na tshigidi, ndo vha ndi sa ḓivhi ri ndi ite mini, ndi sa ḓivhi uri ndi ḓo wana hani zwiḽiwa.”

Maswole a vhana a fhiraho 300 000—vhatukana na vhasidzana—vha kha ḓi lwa na u fa kha nndwa dzi sa fheli dza vhadzulapo dzine dza tshinyadza ḽifhasi ḽashu. Muṅwe murangaphanḓa wa maravhele o ri: “Vha thetshelesa ndaela; a vha vhilaeli nga ha u humela kha vhasadzi vhavho kana miṱa; nahone a vha ofhi.” Naho zwo ralo, vhenevha vhana vha ṱoḓa vhutshilo ha khwine.

Kha mashango o bvelelaho, zwi vhonala zwi tshi konḓa u humbula nga tshiimo tsha maswole a vhana tshi ofhisaho. Naho zwo ralo, vhana vhane vha tshila kha mashango o bvelelaho vha khou guda u lwa vhe mahayani avho a re na mulalo. Nga nḓila-ḓe?

Kha ri ite tsumbo nga José wa ngei devhula-vhubvaḓuvha Spain. O vha e muswa we a vha a tshi ḓiphina nga u ḓiḓowedza mutambo wa u lwa na u ḓitsireledza wa karati. Tshithu tsha ndeme tshe a vha e natsho ho vha hu banga ḽilapfu ḽa Madzhapane ḽe khotsi awe vha mu rengela sa tshifhiwa tsha Khirisimusi. Nahone o vha a tshi funesa mitambo ya vidio, zwihuluhulu ya vhuvemu. Nga ḽa 1 April, 2000, a edzisa zwa vhukuma tshiṱuhu tsha muhali wawe a re kha vidio ya mitambo. E kha bonyongo, a vhulaha khotsi awe, mme awe, na khaladzi awe muṱuku nga ḽeneḽo banga ḽe khotsi awe vha mu ṋea ḽone. O ṱalutshedza mapholisa uri: “Ndo vha ndi tshi ṱoḓa u vha ndi ndoṱhe shangoni; Ndo vha ndi sa ṱoḓi uri vhabebi vhanga vha nṱoḓe.”

A tshi amba nga mvelelo ya u ḓimvumvusa ha vhuvemu, Dave Grossman, ane a vha muṅwali na u vha muhulwane wa maswole o ri: “Ri khou swika kha vhuimo ha u sa vha na luvalo hune vhuṱungu na tshengelo zwa vha zwone zwa u ḓimvumvusa: u ḓiphina nga vhuvemu nṱhani ha u vhu vhenga. Ri khou guda u vhulaha, nahone ri khou guda u hu funa.”

Alhaji na José vho guda u vhulaha. Naho vho vha vha songo ḓiimisela u vha vhavhulahi, fhedzi honoho vhugudisi ho shandula mahumbulele avho. Honoho u gudiswa—ha vhana kana vhaaluwa—ndi vhukando ha u thoma ha uri muthu a ḓidzhenise kha vhuvemu na nndwa.

U Guda Mulalo Nṱhani Ha Nndwa

Mulalo wa tshoṱhe u nga si ḓo vhuya wa vha hone arali vhathu vha tshi kha ḓi guda u vhulaha. Maḓanani manzhi a miṅwaha, muporofita Yesaya o ṅwala a ri: “Ngavhe U pfe ndi [Mudzimu] tshi U laya, ndi misi mulalo wau u tshi nga mulambo.” (Yesaya 48:17, 18) Musi vhathu vha tshi wana nḓivho yo teaho nga ha Ipfi ḽa Mudzimu na u guda u funa mulayo wa Mudzimu, vhuvemu na nndwa zwi a vha ṋengisa. Na zwino, vhabebi vha nga ṱhogomela uri mitambo ine vhana vhavho vha i tamba a i ṱuṱuwedzi vhuvemu. Vhaaluwa na vhone vha nga guda u kunda vengo na vhupangwa. Ṱhanzi dza Yehova vho zwi ṱhogomela lunzhi-lunzhi uri Ipfi ḽa Mudzimu ḽi na maanḓa a u shandula vhumuthu.—Vha-Heberu 4:12

Kha ri ṱhogomele tsumbo ya Hortêncio. O vha a tshi kha ḓi vha muṱhannga musi a tshi kombetshedzwa  u ṅwalisa vhuswoleni. O amba uri ngudo dza vhuswole dzo vha dzo itelwa u “dzhenisa kha riṋe lutamo lwa u vhulaha vhaṅwe vhathu na u sa vha na nyofho ya u vhulaha.” O lwa kha nndwa ye ya fhedza tshifhinga tshilapfu ya vhadzulapo ngei Afurika. O ri: “Nndwa yo kwama vhumuthu hanga. Na ṋamusi ndi kha ḓi humbula zwoṱhe zwe nda zwi ita. Ndi khou ḓisola nga maanḓa kha zwe nda kombetshedzwa u zwi ita.”

Musi muṅwe we a vha e swole ngae a tshi amba na Hortêncio nga ha Bivhili, yo kwama mbilu yawe. Mudzimu o fulufhedzisa kha Psalme ya 46:9 uri u ḓo fhelisa mifuda yoṱhe ya nndwa ye ya mu tshuwisa. Musi a tshi guda Bivhili, ho ngo tsha dovha a ita zwa nndwa. Nga u ṱavhanya, ene na khonani dzawe mbili vha pandelwa mmbini, nahone vha ṋekedza vhutshilo havho kha Yehova Mudzimu. Hortêncio uri: “Mafhungo-ngoho a Bivhili o nthusa u funa maswina anga. Ndo a zwi ṱhogomela uri nga u lwa, ndo vha ndi tshi khou khakhela Yehova, ngauri Mudzimu uri ri songo vhulaha wahashu. U itela u sumbedza lwonolu lufuno, ndo vha ndi tshi fanela u shandula nḓila yanga ya kuhumbulele na u sa dzhia vhathu vhe maswina anga.”

Zwenezwo zwo ṱanganiwaho nazwo vhutshiloni zwi sumbedza uri pfunzo ya Bivhili i ḓisa mulalo zwa vhukuma. Hezwi a zwi mangadzi. Muporofita Yesaya o amba uri hu na vhushaka vhukati ha pfunzo ya Mudzimu na mulalo. O dzula o amba uri: “Vhafhaṱi vhau vhoṱhe vha ḓo funzwa nga Yehova; mulalo wa vhana vhau u ḓo vha muhulu.” (Yesaya 54:13, maḽeḓeretsendama ndi ashu.) Onoyo muporofita o vhona hu tshee nga phanḓa tshifhinga tsha musi vhathu vha tshaka dzoṱhe vha tshi ḓo ya nga vhunzhi kha vhurabeli ho kunaho ha Yehova Mudzimu u itela u guda nḓila dzawe. Ha vha na mvelelo dzifhio? “Vha ḓo dzhia mafumo vha fula malembe ngao’, na dzinthi dzavho vha ḓo dzi ita khwea. A hu nga vhi na lushaka lune lwa ḓo bvela luṅwe lushaka pfumo; a vha tsha ḓo guda u lwa .” (Maḽeḓeretsendama ndi ashu.)—Yesaya 2:2-4.

U tendelana na honoho vhuporofita, Ṱhanzi dza Yehova vho farakanea kha mushumo wa u funza wa shango ḽoṱhe une wo no thusa vha dzimilioni u kunda vengo ḽine ḽa bveledza nndwa dza vhathu.

Khwaṱhisedzo Ya Shango Ḽa Mulalo

Nga nnḓa ha u funza, Mudzimu o tika hulumeni, kana “muvhuso,” une wa ḓo ita uri hu vhe na mulalo shangoni ḽoṱhe. Zwa ndeme vhukuma, Bivhili i ṱalusa Muvhusi, Yesu Kristo, o nangiwaho nga Mudzimu, sa “Ṋe-mulalo.” I dovha ya ri khwaṱhisedza uri “Vhuhosi hawe ndi ha u ḓo ya kule; mulalo wawe a u nga fheli.”—Yesaya 9:5, 6.

Ri na khwaṱhisedzo ifhio ya uri vhuvhusi ha Kristo vhu ḓo fhelisa nga hu bvelelaho mufuda muṅwe na muṅwe wa nndwa? Muporofita Yesaya o engedza nga uri: “Zwenezwo zwi ḓo itwa nga vhuhali ha Yehova wa Mavhuthu.” (Yesaya 9:6) Mudzimu u na lutamo na maanḓa a u ita uri hu vhe na mulalo wa tshoṱhe. Yesu o vha a tshi fulufhela tshoṱhe ḽeneḽi fulufhedziso. Ndi ngazwo o funza vhatevheli vhawe u rabelela Muvhuso wa Mudzimu uri u ḓe na uri zwine A zwi funa zwi itwe kha ḽifhasi. (Mateo 6:9, 10) Musi yeneyo khumbelo i bvaho mbiluni i tshi ḓo fheleledza yo fhindulwa, nndwa a i tsha ḓo dovha ya tshinya ḽifhasi.

[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]

[Tshifanyiso kha siaṱari 7]

Pfunzo ya Bivhili i bveledza mulalo wa ngoho