1, 2. (a) Apulilo api ove nda wa linga ku Suku? (b) Nye Mose a pula ku Suku?

 OVE hẽ o tẽla oku sokolola oku kuata ombangulo yimue la Suku? Ocili okuti, ocisimĩlo caco coku vangula Losoma Yinene haeye Ñala yoluali luosi ci komohĩsa calua. Kefetikilo ci tava okuti ove o suma suma, pole, noke o tẽla oku vangula. Suku oku yevelela, oku tambulula, kuenda eye ecelela okuti ove o lisanja oku linga apulilo amue o yongola. Oco hẽ epulilo lipi nda ove wa linga?

² Kosimbu, kua kala ulume umue wa kala vekalo limue ndeli. Onduko yaye eye Mose. Epulilo eye a linga ku Suku ci tava okuti pamue liu ku komohĩsa. Eye ka pulile eci catiamẽla kokuaye, kekalo liaye liokovaso, ale ceci catiamẽla kovitangi viomanu. Pole, eye wa pula onduko ya Suku. Ove pamue cu ku komohĩsa, momo Mose wa kũlĩhĩle ale onduko ya Suku. Pole, epulilo Mose a linga, lia kuata elomboloko limue liondongosi. Ocili okuti, epulilo liaco, olio lia velapo vali Mose a sesamẽlele oku linga. Etambululo liepulilo liaco li tiamisiwila ku vosi yetu. Olio li pondola oku tu kuatisa oku eca enanga lia velapo lioku kuata ukamba uwa la Suku. Ndamupi? Tu kũlĩhĩsi ombangulo yaco.

3, 4. Ovina vipi via tuala Mose koku vangula la Suku, kuenda ondaka yipi ya velelepo vombangulo yaco?

³ Mose wa kala leci cisoka 80 kanyamo. Eye wa tundile pokati kepata liaye va Isareli, va kala kupika ko Egito eci ci soka akũi akuãla kanyamo. Eteke limue, osimbu a kala loku lisa olomeme via ndatembo yaye, eye wa mõla owima. Wa mõla ocisapa cimue ca kala loku taima, pole ka ca kaile loku pia. Ca kala ño loku taima, loku nina ndocimihilo ci kasi vomunda. Mose wa pambukilako oco aka ci kũlĩhĩse. Mose co komohĩsa calua oku yeva ondaka ya tundilila vokati kondalu!  Vonduko yungelo, Suku la Mose va sapela calua. Ndomo wa ci kũlĩha, kepuluvi liaco lina, Suku wa eca ku Mose ocikundi coku siapo omuenyo waye welau ambatele oco a tiukile ke Egito oku ka yovola va Isareli va kala kupika.​—⁠Etundilo 3:​1-12.

⁴ Kepuluvi liaco olio, Mose wa kala lomoko yoku linga epulilo liosi ku Suku. Kũlĩhĩsa epulilo eye a nõlapo oku linga. Eye wa pula ndoco: “Nda mitila ku va Isareli kuenje mopia lavo siti, Suku yolosekulu viene wa numa kokuene, lovo va mula vati, Onduko yaye [h]elie? Mopia lavo nye?”​—⁠Etundilo 3:​1-3.

5, 6. (a) Epulilo lia Mose li tu longisa ocili cipi ca sunguluka? (b) Ocina cipi cĩvi ca siata oku lingiwa londuko ya Suku? (c) Momo lie ci kuetele esilivilo ndomo Suku a situlula onduko yaye komanu?

⁵ Epulilo eli li tu longisa okuti Suku o kuete onduko. Ka tuka sepuli ocili eci ka ci patãliwa. Pole, valua va siata oku sepula ocili eci. Vambimbiliya alua onduko ya Suku yopiwamo kuenje ya piñanyiwa lolonduko ndeci “Ñala” kuenda “Suku.” Eci ocina cimue ci sumuisa haico cĩvi ca siata oku lingiwila vonduko yetavo. Ocina cipi catete ove o pondola oku linga poku lisanga lomunu umue? Hakupulako hẽ onduko yomunu waco? Cimuamue haico catiamẽla koku kũlĩha Suku. Eye hamunu umueko okuti ka kuete onduko, kuenda o kasi ocipãla, ale ka ci tẽliwa oku u kũlĩha loku kuata elomboloko lieci catiamẽla kokuaye. Ndaño okuti ka letiwe, eye omunu muẽle kuenda o kuete onduko. Onduko yaye Yehova.

⁶ Handi vali, eci Suku a situlula onduko yaye, kuli cimue ca velapo haico ci komohĩsa ca kongeliwamo. Eye o tu laleka oku u kũlĩha. Eye o yongola okuti tu nõla eci ca sunguluka komuenyo wetu, oco tu kuate ukamba wocili laye. Pole, Yehova wa siata oku linga vali calua okuti ha ku tu sapuilako lika onduko yaye. Eye wa siatavo oku tu longisa eci ci lomboloka onduko yaye.

7. (a) Onduko ya Suku yi lomboloka nye? (b) Nye Mose a yonguile oku kũlĩha eci a pula ku Suku onduko Yaye?

⁷ Yehova wa linõlela eye muẽle onduko yaye, okuti yi kuete elomboloko limue linene. Onduko “Yehova” yi lomboloka okuti, “Eye o Tẽlisa Ovipango Viaye.” Ocili okuti eye, eye usovoli wovina viosi. Ocisimĩlo eci , ci koka ale usumba. Anga hẽ eli olio lika elomboloko, lionduko ya Suku? Ci molẽha okuti Mose, wa yonguile oku lilongisa vali calua catiamẽla konduko yaco. Ndomo ove wa ci kũlĩha, onduko yaco yi kola ka ya kale yokaliye. Tunde eci omanu va fetika oku yi tukola pa pitile ale ovita vianyamo alua. Ocili okuti poku pula onduko ya Suku, Mose wa kala loku pula eci catiamẽla komunu o kuete onduko yaco. Ca kala ndu okuti eye wa kala loku pula hati: ‘Nye ndi pondola oku sapuila komanu vove va Isareli catiamẽla kokuove okuti ci kolisa ekolelo liavo kokuove, oco va kuate muẽle ekolelo liokuti ove oka va yovola?’

8, 9. (a) Ndamupi Yehova a tambulula epulilo lia Mose, kuenda okulueya kupi ku kasiko ndomo etambululo Liaye lia sonehiwa Vambimbiliya amue? (b) Olondaka viokuti, “Ndika lekisa ndomo nda tuwa” vi lomboloka nye?

⁸ Poku tambulula, Yehova wa lombolola elomboloko lionduko yaye. Eye wa sapuila Mose hati: “Ndika lekisa ndomo nda tuwa.” (Etundilo 3:​14, NW) Ambimbiliya alua ndeci Embimbiliya lietu liumbundu palo tu tangapo hati: “Ame muele Ame.” Pole ndomo onepa eyi ya sonehiwa Vembimbiliya Tradução do Novo Mundo, yi lekisa okuti Suku ka kale loku lekisa lika okuti o kasiko muẽle. Eye wa kala loku sapuila Mose, kuenda vosi yetu eci onduko yaco yi lomboloka. Yehova “nda wa lekisa oku tuwa kuaye, ale nda wa lekisa ekalo liaye,” oco a tẽlise olohuminyo viaye. Embimbiliya limue li lekisa ocinimbu eci hati, “Ame muẽle halinga ndocipango cange.” (Rotherham) Umue ukuaku konomuisa ovisonehua Viembimbiliya velimi lio Heveru wa lombolola ocinimbu eci ndoco: “Ekalo liosi ale esukila. . . , Suku ‘eye o linga’ ukuaku potolola ocitangi caco.”

 ⁹ Eci hẽ ca lombolokele nye ku va Isareli? Eci ca lombolokele okuti ndaño va Isareli va pita lovitangi, nda vie nda vie, ndaño ovitangi viaco via tĩla ndati, Yehova nda wa linga eci ci sukiliwa oco a va yovole kupika loku va tuala Kofeka Yohuminyo. Ocili okuti onduko eyi ya vetiyile oku kolela ku Suku. Kuenje koloneke vilo, onduko yaco eyi haico cimuamue yi pondolavo oku tu lingila. (Osamo 9:10) Momo lie?

10, 11. Ndamupi onduko ya Yehova yi tu vetiya oku u sokolola Ndonjali ya velapo koku linga ovina viosi vi sukiliwa haeye Onjali yiwapo vali tu pondola oku kuata? Ci sokisa.

¹⁰ Kũlĩhĩsa ocindekaise eci: Olonjali via kũlĩha ndomo va pondola oku linalisa lovina viosi vi sukiliwa oco va tẽle oku tata omãla vavo. Veteke limuamue, onjali ci tava okuti yi kala usakuli, uteleki, ulongisi, ukuakupindisa, onganji, ale cimue vali cikuavo. Valua va liyeva okuti va lemelẽlua omo liovikele viñi viñi vi lavokaiwa kokuavo oku vi tẽlisa. Ovo va kũlĩha okuti omãla vavo va va kolela cocili, okuti lalimue eteke va kuatele etatahãi liokuti Tate ale Mãi o tẽla oku tepulula evalo, oku tulumũla onjuela, oku semũlula ocina coku papala ca nyõleha, kuenda oku tambulula apulilo osi eya vovisimĩlo viavo. Olonjali vimue vi liyeva okuti ka vi sesamẽla oku koleliwa lomãla vavo. Handi vali olonjanja vimue, via siata oku sumua omo okuti ka va tẽla oku linga cosi. Va liyeva okuti ka va loñolohele oco va tẽlise ovikele viaco.

¹¹ Yehova onjali yimuevo yocisola. Omo liaco, pokati kolonumbi viaye via lipua, ka pali lacimue eye ka pondola oku tẽlisa oco a tate omãla vaye va sangiwa palo posi lonjila yimue ya sungulukapo vali. Omo liaco, onduko yaye Yehova, yi tu vetiya oku sokolola okuti, eye Onjali yimue ya velapo tu sukila oku kuata. (Tiago 1:17) Ka pa pitile otembo yalua, Mose kuenda va Isareli vosi vakuekolelo va lilongisa okuti Yehova oyo muẽle onduko yaye. Ovo va mõla loku komõha ndomo Yehova a linga Kesongo Kasualãli okuti ka tẽliwa oku yuliwa haeye Ñala yovina viosi via lulikiwa, Usovoli wovihandeleko, Onganji, Utungi, Ukuakuangiliya okulia lovava, Ukuakutata uwalo lolohaku, kuenda ovina vikuavo vali.

12. Ndamupi ocituwa ca Fareo catiamẽla ku Yehova ca litepa leci ca Mose?

 ¹² Ocili okuti, Suku wa siata oku situlula onduko yaye, loku lekisa elomboloko liayo, kuenda toke muẽle wa siatavo oku lekisa okuti elomboloko lionduko yaco li komohĩsa. Yehova o yongola okuti tu u kũlĩha ciwa. Tu tambuluiya hẽ ndati? Mose wa yonguile oku kũlĩha Suku. Onjongole yaco eyi ya piãla ya pongolola omuenyo waye kuenda yo tuala koku kuata ukamba la Isiaye wokilu. (Atendelo 12:​6-8; Va Heveru 11:27) Pole, ci sumuisa calua omo okuti pokati komanu va kala kotembo ya Mose, vatito va kala lonjongole yimuamue ndeyi yaye. Eci Mose a tukuila onduko Yehova ku Fareo, soma yo ko Egito haeye ukuepela wa pula lonyeño hati: “Yehova hẽ [h]elie?” (Etundilo 5:⁠2) Fareo ka yonguile oku kũlĩha vali eci catiamẽla ku Yehova. Pole, loku sepula wa sokisa Suku ya va Isareli nda umue ka kuete esilivilo. Ocituwa caco eci haico ca siata koloneke vilo. Kuenje ci vuvalisa ovaso omanu okuti ka va tẽla oku limbuka una wa velapo o sesamẽla oku koleliwa okuti Yehova Osoma Yinene haeye Ñala yoluali luosi.

13, 14. (a) Momo lie Embimbiliya li ecela olonduko vialua ku Yehova, kuenda vipi pokati kavio? (Vanja vokakasia “ Some of Jehovah’s Titles.”) (b) Momo lie okuti Yehova eye lika o sesamẽla oku tukuiwa okuti “Ñala Yehova?”

¹³ Yehova eye ukuaku linãlisa lovina viosi haeye o tukuiwa lolonduko viñi viñi Vovisonehua. Pole, olonduko viaco ka vi litatamisa londuko yaye. Handi vali ovio vi tu longisa vali catiamẽla kelomboloko lionduko yaye. Ndeci, eye o tukuiwa okuti “Ñala Yehova.” (2 Samuele 7:22) Onduko eyi ya velapo yi sangiwa Vembimbiliya eci ci soka ovita lovita kolonjanja, kuenda yi tu sapuilavo ocikele Yehova a kuete pokati koviluvo viaye. Eye o kuete omoko yoku viala oluali luaco luosi. Limbuka esunga liaco.

¹⁴ Yehova eye lika Ululiki. Kelivulu Liesituluilo 4:11 ku popia hati: “A Ñala yetu, a Suku yetu, wa posokela oku muisua  ulamba lesumbilo lunene. Momo ove wa sovola ovina viosi. Vi kasilili ocipango cove, haico via lulikiwa laco.” Olondaka evi viulamba ka vi tiamisiwila komunu umue wiñi. Ovina viosi vi kasi voluali via lulikiwa la Yehova! Ka kuli atatahãi, okuti Yehova eye o sesamẽla ulamba, lesumbilo, lunene, omo okuti eye Ñala Wavelapo haeye Ululiki wovina viosi.

15. Momo lie Yehova a tukuiwila okuti “Soma yonahũlũlua”?

¹⁵ Onduko yimue ya kapiwila lika Yehova yeyi okuti “Soma yonahũlũlua.” (1 Timoteo 1:17; Esituluilo 15:⁠3) Eci hẽ ci lomboloka nye? Kokuetu oku kuata elomboloko liaco ca tĩla, momo ovisimĩlo vietu ka via lipuile, pole Yehova ukuatembo ka yi pui, cikale konyima cikale kovaso. Osamo 90:2 yi popia hati: “Tunde ka ku ci toke ka ku ci, ove muẽle Suku.” Omo liaco, Yehova ka kuete efetikilo, eye o kasi tunde konahũlũlua. Ca sunguluka oku tukuiwa okuti “Ukuasimbu,” momo wa kala ale otembo eci handi omunu ale ocina cimue Voluali ka ca lulikiwile! (Daniele 7:​9, 13, 22) Helie o pondola oku patãla catiamẽla kocikele caye coku kala Ñala Ukuonene Wavelapo?

16, 17. (a) Momo lie ka tu muĩla Yehova, kuenda momo lie eci ka ci tu komohĩsila? (b) Lonjila yipi okuti Yehova omunu muẽle ocili okuti ovina vikuavo tu pondola oku mõla lovaso ale oku lamba vi sule?

¹⁶ Handi lopo, vamue va patãla ocikele eci ca Yehova ndeci ca linga Fareo. Onepa yimue yocitangi caco momo okuti omanu ka va lipuile va kolela vali calua kueci va lete lovaso avo. Ka tu pondola oku mola Ñala Yehova. Eye omunu umue ukuespiritu, ka letiwe lovaso omanu. (Yoano 4:24) Handi vali nda omunu umue ukuasitu losonde wa kaile ocipepi la Yehova Suku, eci nda co kokela okufa. Eye muẽle Yehova wa popia la Mose hati: “Ka ci tava oku mõla ocipala cange. Momo lomue omunu o mõla kuenje o kala vali lomuenyo.”​—⁠Etundilo 33:20; Yoano 1:⁠18.

¹⁷ Eci ka ci pondola oku tu komohĩsa. Mose wa mõla lika onepa yimue yulamba wa Yehova, pokati kungelo. Locimãho cipi? Noke ocipala ca Mose “ca kala loku nina” votembo  yimue. Va Isareli va kuata usumba woku vanja kocipala ca Mose. (Etundilo 33:​21-23; 34:​5-7, 29, 30) Ocili muẽle okuti, lomue omunu o pondola oku mõla Ñala Yehova vulamba waye wosi! Anga hẽ eci ci lomboloka okuti eye ha umueko wocili ndovina tu tẽla oku mõla kuenda oku lamba? Sio, etu tua siata oku tava kocili covina vialua ka tu pondola oku mõla ndeci, ofela, ocileñi co radio kuenda ovisimĩlo. Handi vali, Yehova o kasi tunde osimbu kuenda ka tatekiwa loku pita kuotembo, ndaño muẽle lolohuluwa violohuluwa vianyamo ka a tendiwa. Lonjila eyi, etu tu limbuka okuti eye omunu muẽle ocili okuti, ocina cimue tu pondola oku vanja ale oku lamba ci sule, momo ovina viosi via lulikiwa okuti vi letiwe voluali via tiamisua koku kuka kuenda koku nyõleha. (Mateo 6:19) Oco hẽ, tu sima okuti Yehova ocina cimue caño ka ci letiwe, okuti ongusu yimue ño, ale nda umue wa Koka ovina Viatete okuti ka kuete lacimue? Tu ci konomuisi.

18. Ocinjonde cipi Esekiele a mõla, kuenda nye ci lomboloka ovipala vikũala “vioviendalomuenyo” via ñuala kolonele viosi viocalo ca Yehova?

¹⁸ Ndaño etu ka tu tẽla oku mõla Suku pole, Vembimbiliya mu sangiwa olonepa vialua vi tu sapuila eci catiamẽla kilu. Ocipama catete kelivulu lia Esekiele ci ci lekisa. Esekiele vocinjonde caye wa mõla ocisoko ca Yehova kilu, ca setahãla ndekãlu limue linene. Ca piãla vali enene haico ci komohĩsa, oku lomboluiwa kuoviluliko viespiritu via ñuala ocalo ca Yehova. (Esekiele 1:​4-10) “Oviendalomuenyo evi” vi likuete ukamba la Yehova. Kuenda emolẽho liavo li tu lomboluila cimue ca velapo catiamela ku Suku ovo va vumba. Vosi yavo va kuete ovipala vikũala, okuti conui, cohosi, congonga yulombo kuenda comunu. Evi vi lekisa ovituwa vikuãla viokutuwa kua Yehova.​—⁠Esituluilo 4:​6-8, 10.

19. Ocituwa cipi hẽ ci lekisa (a) Ocipala conui? (b) cohosi? (c) congonga (d) kuenda comunu?

¹⁹ Vembimbiliya, onui olonjanja vialua yi lekisa ongusu ale unene. Omo liaco, ca sunguluka momo ocinyama caco  capama. Ohosi yi lekisa esunga, momo esunga liocili lisukila utõi, okuti ocituwa cimue ca kũlĩhĩwa kolohosi. Olongonga via kũlĩhĩwa ciwa omo liovaso avo a tua okuti a pondola oku mõla ndaño muẽle ovina vitito vi kasi kupãla. Omo liaco, ocipala congonga ci pondola oku lekisa ciwa olondunge via Suku. Oco hẽ ocipala comunu ci lomboloka nye? Omo okuti, omunu wa lulikiwa lesetahãlo lia Suku, eye eye lika o kuete uloño u lekisa ocituwa ca velapo ca Suku okuti ocisola. (Efetikilo 1:26) Ovituwa viaco viokutuwa kua Yehova ndeci unene, esunga, olondunge kuenda ocisola, olonjanga vialua via siata oku tukuiwa Vembimbiliya oco vi lekise ovituwa via velapo via Suku.

20. Tu kuete hẽ esunga lioku luluma okuti emolẽho liokutuwa kua Yehova kua siata oku pongoloka? Momo lie ove o tambuluila ndoco?

²⁰ Tu pondola hẽ oku luluma loku sima okuti Suku wa pongoloka volohuluwa vianyamo tunde eci a lomboluiwa Vembimbiliya? Sio, momo okutuwa kua Suku ka ku pongoloka. Eye o tu sapuila hati: “Ame Yehova, si pongoloka.” (Malakiya 3:⁠6) Omo okuti Yehova ka silihĩwa oku pongoloka, eye o lilekisa nda Isia umue wa sunguluka poku tetulula ovitangi. Eye o molehĩsa okutuwa kuaye okuti kua sunguluka. Pokati kovituwa vikuãla, eci ca velapo enene ocisola, okuti oco ci pitisiwa  pokati kovina viosi Suku a linga. Eye endisa unene waye, esunga kuenda olondunge lonjila yimue yocisola. Omo liaco, Embimbiliya li lombolola ocina cimue ci komõhisa catiamẽla ku Suku kuenda kocituwa eci. Olio li popia hati: “Suku eye ocisola.” (1 Yoano 4:⁠8) Limbuka eci okuti olio ka lipopi okuti Suku o kuete ocisola ale ukuacisola, pole lipopia hati, Suku eye ocisola. Ocisola, okuti oco ca velapo, oco cu vetiya oku linga ovina viosi.

21. Ndamupi etu tuka liyeva poku kũlĩha ciwa ovituwa via Yehova?

²¹ Onjanja yimue ove hẽ wa muĩle ale omõla umue utito o lekisa isiaye kakamba vaye, kuenje o popia lesanju lialua okuti “U eye isia yange?” Afendeli va Yehova va kuete esunga limuamue lioku liyeva ndoco kueci catiamẽla ku Yehova. Embimbiliya li lombolola otembo yimue eci omanu vakuekolelo vaka popia hati: “Tala! u eye Suku Yetu.” (Isaya 25:​8, 9) Poku kuata elomboloko liovituwa via Yehova, oka limbuka okuti ove o kuete Onjali yimue ya velapo okuti ka yi sokisiwa.

22, 23. Ndamupi Embimbiliya li lekisa Isietu wokilu, kuenda ndamupi tua kũlĩha okuti eye o yongola okuti tu kuata ukamba laye?

²² Onjali eyi ka ya lendele kuenda ka yi kasi ocipãla, ndaño okuti vakuekolelo kuenda vana olonoño vakuaku sepula oco va siata oku longisa. Etu nda ka tua kokiwile la Suku umue wa lenda, kuenda Embimbiliya ka li lekisa okuti Suku yetu o kasi kilu oco a tuwa. Olio liu tukula okuti “Suku yesumũlũho.” (1 Timoteo 1:11) Eye o kuete ocikembe calua kuenda ocisola. Eye “cuvala kutima” eci a mõla oviluliko viaye vi kuete olondunge vi lueya olonumbi eye a eca oco va kale ciwa. (Efetikilo 6:6; Osamo 78:41) Pole, eci tu linga ndomo mu litava Londaka yaye, “tu sanjuisa utima waye.”​—⁠Olosapo 27:⁠11.

²³ Isietu o yongola okuti etu tu kuata ukamba laye. Ondaka yaye yi tu vetiya oku u “sandiliya loku papayata okuti tu u sanga. Haimo lumue ka kasi ocipãla letu vosi omunu lomunu.” (Ovilinga 17:27) Oco hẽ ndamupi ci tava okuti omanu vaño va amẽla ku Ñala umue Wavelapo voluali luosi?