Bai na kontenido

Bai na kontenido

Un Aña den “e Tera Bunita”

Un Aña den “e Tera Bunita”

Un Aña den “e Tera Bunita”

NA AÑA 1908 arkeólogonan a hasi un deskubrimentu eksitante kaminda e stat bíbliko Gezer tabata situá, den direkshon di e sabana kant’i kosta wèst di Yerusalèm: nan a haña un tabla chikitu di kalki ku segun nan ta di siglo 10 promé ku nos era. Riba dje, na lèter hebreo di antigwedat, tabatin loke algun hende ta kere ta un deskripshon simplifiká di un aña, òf siklo, di plantamentu i kosechamentu i e vários aktividatnan relashoná ku esakinan. E tabla aki a bira konosí komo e Kalènder di Gezer.

Riba e tabla tin un firma: Abias. Ounke no ta tur arkeólogo ta di akuerdo ku otro, hopi ta pensa ku ta trata aki di e hùiswèrk di un mucha di skol den forma di poesia. * Lo bo ke visualisá e diferente temporadanan di aña manera un mucha ku a biba e tempu ei a eksperensiá nan? Esei lo por yuda bo kòrda riba algun suseso bíbliko.

Dos Luna di Rekohementu

E eskritor di e kalènder antiguo aki a kuminsá ku e rekohementu general. Ounke esaki ta menshoná komo e promé aktividat riba e kalènder aki, bo por komprondé pakiko e israelitanan a konsiderá e rekohementu aki komo e kulminashon, òf e fin, di e parti prinsipal di e aña di sembramentu i kosechamentu. E luna di etanim (ku despues nan a yama tisri) ta korespondé ku sèptèmber/òktober riba nos kalènder aktual. E temporada ei, ora ku e mayor parti di e trabou di kosecha tabata yegando na su fin, tabata un tempu partikularmente festivo ku lo a enbolbé e hóben Abias. Imaginá bo kon entusiasmá lo e tabata ora el a yuda su tata traha e tabernakel ku lo a sirbi komo nan kas pa un siman. Tabata tempu tambe pa gradisí Yehova ku un kurason gososo pa tur loke nan kunuku a produsí!—Deuteronomio 16:13-15.

Pa e tempu aki e oleifinan tabata kasi kla pa e famia di Abias kosechá. Nan tabata hasi esaki dor di bati e ramanan di e palu, kisas un trabou muchu pisá pa e hóben Abias pero interesante pa wak. (Deuteronomio 24:20BPK) Kaba nan tabata piki e oleifinan i hiba nan na e piedra di mulina di mas serka pa traha zeta. Tambe un famia por a haña poko zeta via un método mas simpel: nan tabata pone oleifi batí òf kibrá den awa i despues tabata saka e zeta ku a drif bini ariba. Pero kon ku nan a yega na dje, e líkido presioso aki tabata mas ku solamente alimento. Tabata usa e zeta tambe komo kombustibel pa lampi i pa trata rasku i herida, ku muchanan manera Abias lo por a haña ora nan tabata hunga.

Dos Luna di Sembramentu

Den e promé dianan di áwaseru, Abias lo tabata kontentu pa sinti e awa friu riba su kurpa. Probablemente su tata tabata kont’é kon importante áwaseru tabata pa e pais. (Deuteronomio 11:14) E tera ku a seka bira duru den solo pa vários luna, lo a bira moli i kla pa sembra. E kunukero di antigwedat tabata eksperto den guia un plug trahá di palu, podisé unu ku tabatin un punta di metal, segun ku un animal tabata hala esaki. Su meta tabata pa traha kanal stret riba e tereno. E tera tabatin hopi balor. P’esei kunukeronan israelita tabata hasi uso di asta e terenonan mas chikitu, inkluso na barika di seru. Pero einan nan lo tabatin ku usa hèrmènt di man.

Unabes ku e tera moli tabata di plug, nan por a sembra trigu i puspas. Ta interesante pa nota ku e siguiente anotashon riba e Kalènder di Gezer ta referí na dos luna di tal plantamentu. Tal bes e sembradó tabata kana ku e grano den un ploi di su paña i sai e simianan.

Dos Luna Mas di Sembramentu

Nunka “e tera bunita” a stòp di produsí. (Deuteronomio 3:25) Den desèmber awa tabata kai mas tantu i e tera tabata bira hopi bèrdè. Tabata tempu pa bolbe sembra. E kunukeronan tabata planta vários tipo di bonchi, manera pitipuá i garbanso, i tambe otro bèrdura. (Amos 7:1, 2) Riba e tabla, Abias a yama esaki e “yerba di primavera” òf, segun un otro tradukshon, e “plantamentu mas despues,” un tempu di platonan delisioso trahá ku hopi bèrdura ku a krese den e periodo aki.

Segun ku e temperatura di e temporada friu a kuminsá subi, palu di almendra, ku ta un señal di primavera, tabata yena tur na flor blanku ku ros. Esaki tabata sosodé for di yanüari ora kuminsá bira un poko mas kayente.—Jeremias 1:11, 12.

Un Luna pa Kosechá Lino

E siguiente kos ku Abias a menshoná ta lino. Esei por hasi bo kòrda riba algu ku a sosodé siglonan promé ku Abias su tempu na e banda ost di e serunan di Huda. Den e stat di Jeriko, Rahab a skonde dos spion “den e stèngelnan di lino” ku tabata poné pa seka riba su dak. (Josué 2:6) Lino a hunga un papel importante den bida di e israelitanan. Pa por a saka e fibranan di lino, e mata mester a putri promé. Den serena esaki tabata tuma lugá pokopoko, pero por a aselerá e proseso aki poniendo e stèngelnan den un plas òf strom di awa. Unabes separá, tabata usa e fibranan di lino pa produsí e lino mes, i di e lino aki nan tabata traha bela, tènt i paña. Ademas, nan tabata usa lino pa traha mecha.

Algun hende no ta kere ku e israelitanan tabata planta lino den e área di Gezer, kaminda awa tabata poko skars. Otronan ta bisa ku lino tabata krese solamente mas den kabamentu di aña. P’esei algun eksperto ta kere ku e palabra “lino” riba e Kalènder di Gezer tabata un sinónimo di “yerba” pa bestia.

Un Luna di Kosecha di Puspas

Tur aña, despues di e luna ku nan tabata kòrta lino, Abias tabata mira tapushi bèrdè di puspas, e grano ku el a menshoná despues riba su kalènder. E luna korespondiente na hebreo ta abib, ku ta nifiká “tapushi bèrdè,” posiblemente refiriendo na e etapa kaminda e tapushi di puspas a hecha pero ku ainda no a bira duru. Yehova a manda: “Warda luna di abib i selebrá Pasku [Hudiu] na SEÑOR bo Dios.” (Deuteronomio 16:1) Abib (ku despues nan a yama nisan) ta korespondé ku parti di loke awe ta mart i aprel. Posiblemente, e tempu di hechamentu di puspas a yuda determiná e kuminsamentu di e luna aki. Te awe, hudiunan karaíta ta opservá e hechamentu aki pa establesé nan aña nobo. En todo kaso, mester a “zoya” e promé frutanan di puspas dilanti Yehova riba dia 16 di abib.—Levítiko 23:10, 11.

Puspas tabata hopi importante den e bida diario di mayoria di israelita. E tabata mas barata ku trigu, i hopi israelita, spesialmente e pobernan, a preferá di usa puspas pa traha pan.—Ezekiel 4:12.

Un Luna di Kosecha i Midimentu

Ora bo pensa bèk riba e tempu di Abias, bo por imaginá bo kon riba un mainta trempan el a mira e nubianan diki plama for di otro; awa a stòp di kai pa un tempu. Awor e matanan di e tera bunita tabata dependé di serena. (Génesis 27:28; Zakarias 8:12) Kunukeronan israelita tabata konsiente ku hopi di e kultivonan ku nan a kosechá durante e lunanan mas kayente di aña tabatin mester di un kombinashon di bientu bon balansá te na Pentekòste. E bientu friu i húmedo for di nort lo por a benefisiá e granonan ku tabata desaroyando, pero e tipo di bientu aki tabata dañino pa e palunan di fruta ora esakinan a kuminsá floria. En kambio, e bientu kayente i seku di sur a yuda e flornan habri i polinisá.—Proverbionan 25:23; Kantika di Salomon 4:16.

Yehova, e Kreadó di klima, a originá un sistema ekológiko perfektamente balansá. Den e tempu di Abias, Israel tabata realmente “un tera di trigu i puspas, di mata di wendrùif i palu di figu i granatapel, un tera di zeta di oleifi i miel.” (Deuteronomio 8:8) E tawela di Abias lo a kont’é tokante e periodo ekstraordinario di abundansia bou di e gobernashon di e rei sabí Salomon, lokual tabata un evidensia palpabel di e bendishon di Yehova.—1 Reinan 4:20.

Despues di a menshoná kosecha, e kalènder tabatin un palabra ku segun algun eksperto ta nifiká “midimentu.” Tal bes esei ta referí na midimentu di e kosecha pa duna e doñonan di tereno i trahadónan parti di esaki òf asta pa paga belasting kuné. Sin embargo, otro eruditonan ta kere ku e palabra hebreo aki ta nifiká “festehá” i ta mira den dje un referensia na e Fiesta di Simannan, ku tabata kai den e luna di sivan (mei/yüni).—Eksodo 34:22.

Dos Luna di Kita Blachi for di Mata di Wendrùif

Despues Abias a skirbi tokante dos luna di trabou relashoná ku mata di wendrùif. Akaso el a yuda kita e hopi blachinan for di e matanan di wendrùif pa solo por a yega na e frutanan? (Isaias 18:5) Un poko despues a yega tempu pa piki e drùifnan, un periodo eksitante pa un hóben e tempu ei. E promé drùifnan hechu tabata dushi! Probablemente Abias a tende tokante e 12 spionnan ku Moisés a manda bai inspekshoná e Tera Primintí. Nan a hasi esaki den e tempu di e promé frutanan hechu di e matanan di wendrùif pa mira kon bon e tera tabata. Den e dianan ei un tròshi di drùif tabata asina grandi ku dos hòmber mester a karg’é!—Numbernan 13:20, 23.

Un Luna di Fruta di Zomer

E último frase riba e kalènder di Abias a referí na fruta di zomer. Den Medio Oriente di antigwedat, zomer tabata e parti di e aña di trabounan di kunuku ku a enfoká riba fruta. Despues di Abias su tempu, Yehova a usa e ekspreshon “un makutu di fruta hechu [òf “di zomer,” NW]” pa ilustrá ku ‘e fin a yega pa su pueblo Israel.’ Den e kaso aki el a hasi un wega di palabra ku e ekspreshonnan hebreo “fruta di zomer” i “fin.” (Amos 8:2) Esaki lo mester a spièrta Israel infiel ku su fin a yega i ku e huisio di Yehova tabata meresí. Sin duda, den e frutanan di zomer ku Abias a referí na dje tabatin figu. Nan lo tabata traha kuki di figu òf us’é komo kòmprès pa blufein.—2 Reinan 20:7.

E Kalènder di Gezer i Abo

Probablemente e hóben Abias tabatin hopi di haber ku e bida di kunukero di su pais. Hopi israelita di e tempu ei tabata enbolbí den trabounan di kunuku. Maske kisas bo no tin muchu di haber ku e tipo di aktividatnan ei, e referensianan riba e tabla di Gezer aki por yuda bo lesamentu di Beibel bira interesante, lokual ta hasié mas komprendibel i signifikativo.

[Nota]

^ par. 3 No ta tur eksperto ta haña ku e lista riba e Kalènder di Gezer ta similar ku e lunanan ku por lo general ta sigui otro den Beibel. Ademas, probablemente no ta den tur área di e Tera Primintí e hendenan tabata sembra i kosechá den e mesun tempu.

[Kuadro/Plachi na página 11]

UN POSIBEL TRADUKSHON DI E TEKSTO DI E KALÈNDER DI GEZER:

“Lunanan di kosecha di wendrùif i di oleifi,

lunanan di sembramentu;

lunanan di yerba di primavera;

luna di halamentu di lino;

luna di kosecha di puspas;

luna di kosecha di trigu i midimentu;

lunanan di snui mata;

luna di fruta di zomer.”

[firmá:] Abias *

[Nota]

^ par. 41 Basá riba Textbook of Syrian Semitic Inscriptions, Volúmen 1, di John C. L. Gibson, 1971.

[Rekonosementu]

Archaeological Museum of Istanbul

[Tabèl/Plachinan na página 9]

(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)

NISAN (ABIB)

Mart​—Aprel

IYAR (ZIV)

Aprel​—Mei

SIVAN

Mei​—Yüni

TAMUZ

Yüni​—Yüli

AB

Yüli​—Ougùstùs

ELUL

Ougùstùs​—Sèptèmber

TISRI (ETANIM)

Sèptèmber​—Òktober

HESVAN (BUL)

Òktober​—Novèmber

KISLEV

Novèmber​—Desèmber

TEBET

Desèmber​—Yanüari

SEBAT

Yanüari​—Febrüari

ADAR

Febrüari​—Mart

VEADAR

Mart

[Rekonosementu]

Kunukero: Garo Nalbandian

[Plachi na página 8]

Kaminda a koba na Gezer

[Rekonosementu]

© 2003 BiblePlaces.com

[Plachinan na página 10]

Palu di almendra

[Plachi na página 10]

Mata di lino

[Rekonosementu]

Dr. David Darom

[Plachi na página 10]

Puspas

[Rekonosementu]

U.S. Department of Agriculture