Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Asoo Nyamenle Dwenle Mraalɛ Nwo Amgba?

Asoo Nyamenle Dwenle Mraalɛ Nwo Amgba?

“Raalɛ a vale ɛtane rale a, na ɔlua ɔ nwo zo yɛ kɔsɔɔti yɛbawu.”​—ECCLESIASTICUS, ƐVOYA MƆƆ TƆ ZO NWIƆ K.Y.M.

“Ɛdawɔ a abɔnsam luale ɛ nwo zo ɔmanle yɛnwunle baka ne mɔɔ bɛse yɛmmadi la: ɛdawɔ a ɛlumuale ɛkpole Nyamenle mɛla a . . . Ɛzɛkyele nrenya mɔɔ le Nyamenle ɛsaso la.”​—TERTULLIAN, ON THE APPAREL OF WOMEN, ƐVOYA MƆƆ TƆ ZO NWIƆ Y.M.

TETEDWƐKƐ ɛhye mɔ ɛnvi Baebolo ne anu. Bɛgyinlanle edwɛkɛ ɛhye mɔ azo bɛyɛle nyeyenu bɛtiale mraalɛ wɔ ɛvoya dɔɔnwo mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu. Ɛnɛ bɔbɔ, menli bie mɔ gyinla ɛzonlenlɛ nu edwɛkɛ zo sisi mraalɛ, bɛka kɛ ɔlua bɛ nwo zo yɛɛ alesama ɛlɛnwu amaneɛ a. Asoo Nyamenle kulo kɛ mrenya sisi mraalɛ anzɛɛ kile bɛ nyane? Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ ɛhye anwo a? Bɛmaa yɛnlea.

Asoo Nyamenle ɛwa mraalɛ amonle?

Kyɛkyɛ. Emomu, “mɔmoane ɛwɔlɛ ne mɔɔ bɛfɛlɛ ye Abɔnsam” la, yɛɛ Nyamenle wale ye amonle a. (Yekile 12:9; Mɔlebɛbo 3:14) Mekɛ mɔɔ Nyamenle hanle kɛ Adam ‘bazie’ ɔ ye la, Nyamenle angile kɛ ɔbahile ye nyane. (Mɔlebɛbo 3:16) Ɛnee ɔlɛmaa yɛanwu amaneɛnwunlɛ mɔɔ ɛtane bamaa yeara agyalɛma ɛhye mɔ anwo zo la ala.

Yemɔti, mraalɛ mɔɔ bɛkile bɛ nyane la vi alesama sinlidɔlɛ, ɔnle Nyamenle ɛhulolɛdeɛ. Baebolo ne ɛnga kɛ ɔwɔ kɛ mrenya kile mraalɛ nyane amaa bɛava bɛakpɔda ɛtane ne mɔɔ bɛyɛle la.—Wulomuma 5:12.

Asoo Nyamenle bɔle nrenya kɛ ɔsonle bolɛ ɔtɛla raalɛ ɔ?

Kyɛkyɛ. Mɔlebɛbo 1:27 ka kɛ: “Nyamenle bɔle sonla kɛ ɔdaye ye ɛsaso la; ɔdaye Nyamenle mumua ne ye ɛsaso a ɔnleanle ɔbɔle sonla a. Ɔbɔle bɛ nrenya nee raalɛ.” Ɛhye ati, ɔvi mɔlebɛbo ne, Nyamenle bɔle nrenya nee raalɛ kɛ bɛla ye subane ali. Ɛnee asolo Adam nee Yive anu biala anwosesebɛ nee kɛzi ɔte nganeɛ la ɛdeɛ, noko adehilelɛ ko ne ala a bɛ Bɔvolɛ ne vale manle bɛ a, yɛɛ ɛnee bɛlɛ nwolɛ adenle ko ne ala.—Mɔlebɛbo 1:28-31.

Kolaa na bɛabɔ Yive la, Nyamenle hanle kɛ: “Mebabɔ ye [Adam] ɛsaso boavolɛ meamaa ye.” (Mɔlebɛbo 2:18) Asoo edwɛkɛ “ye ɛsaso” kile kɛ nrenya sonle bolɛ tɛla raalɛ? Kyɛkyɛ, ɔluakɛ Hibulu edwɛkɛ ɛhye eza kola kile “sɔhovolɛ” anzɛɛ nrenya “boavolɛ.” Fa kɛzi dɔketama nee nɛɛsema bɔ nu yɛ apelehyɛne la kɛ neazo. Asoo ko bahola aha kɛ ɔngyia ko moalɛ ɔ? Kyɛkyɛ! Ɔnva nwo kɛ dɔketa ne a yɛ apelehyɛne la, asoo yɛbaha kɛ ɔdaye ngomekye yɛɛ ɔ nwo hyia a? Yɛnrɛhola yɛnrɛha ye zɔ. Zɔhane ala a Nyamenle bɔle nrenya nee raalɛ kɛ bɛbɔ nu bɛyɛ debie, tɛ kɛ asɛɛ bɛsu a.—Mɔlebɛbo 2:24.

Duzu a kile kɛ Nyamenle dwenle mraalɛ nwo a?

Mekɛ mɔɔ Nyamenle nwunle mɔɔ sonla mɔɔ ɛnli munli bahola ayɛ la, ɔlile mɛla mɔɔ babɔ mraalɛ nwo bane la. Laure Aynard hanle ye wɔ Mosisi Mɛla ne mɔɔ bɛhɛlɛle ye wɔ ɛvoya 16 K.Y.M. anu la anwo edwɛkɛ wɔ ye buluku La Bible au féminin (Mɔɔ Baebolo Ne Ka Fane Mraalɛ Nwo La) anu kɛ: “Fane dɔɔnwo ne ala, saa Mɛla ngyekyeleɛ ne ɛlɛka raalɛ nwo edwɛkɛ a, ɔka ɔbɔ ɔ nwo bane.”

Kɛ neazo la, Mɛla ne hanle kɛ bɛli selɛ nee ninli eni na eza bɛbu bɛ. (Adendulɛ 20:12; 21:15, 17) Eza ɔhanle kɛ bɛnlea mraalɛ mɔɔ bɛlɛnrenzɛ la kpalɛ. (Adendulɛ 21:22) Ɛnɛ bɔbɔ, banebɔlɛ mɔɔ Nyamenle mɛla ɛhye mɔ manle bɛnyianle la le ngakyile kolaa fi nwolɛ adenle mɔɔ mraalɛ lɛ mɔɔ bɛnva bɛmmaa bɛ wɔ ewiade ɛleka dɔɔnwo la anwo. Noko ninyɛne dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔkile kɛ Nyamenle dwenle mraalɛ nwo a.

Mɛla Mɔɔ Maa Yɛnwu Kɛzi Nyamenle Bu Mraalɛ La

Mɛla ne mɔɔ Gyihova Nyamenle vale manle Yizilyɛma la manle bɛnyianle nyilalɛ dɔɔnwo wɔ nwonane nu, ɛbɛlabɔlɛ nu, nee sunsum nu. Ɛnee saa menli ne kɔ zo tie na bɛdi zo a, bɛbazie “maanle maanle mɔɔ wɔ ewiade la amuala.” (Mɛla ne 28:1, 2) Ɛnee mraalɛ gyinlabelɛ wɔ Mɛla ne abo a le boni? Dwenle ɛhye mɔ anwo.

1. Fanwodi mɔɔ awie ko biala lɛ. Ɛnee Yizilayɛ mraalɛ tɛnlabelɛ ne ɛnle kɛ mraalɛ mɔɔ bɛwɔ maanle gyɛne nu la, ɛnee bɛlɛ fanwodi. Ɔnva nwo kɛ ɛnee kunli a le abusua tile la, ɛnee yelɛ kola ‘kpondɛ azɛlɛ tɔ’ na ɔyɛ “vanye egyinli.” Saa ɛnee Yizilayɛnli raalɛ bie lɛ ɔ sa anloa gyima anzɛɛ ɔkola ɔnwo ɛdanlɛ a, ɔkola ɔyɛ ɔ ti anwo gyima. (Mrɛlɛbulɛ 31:11, 16-19) Wɔ Mosisi Mɛla ne abo, ɛnee mraalɛ lɛ adenle yɛ bɛ ti anwo debie.

Wɔ tete Yizilayɛ, ɛnee mraalɛ lɛ nwolɛ adenle nee Nyamenle nyia abusuabɔlɛ. Baebolo ne ka Hana, mɔɔ ɔyɛle asɔne ɔmanle Nyamenle na ɔbɔle ye ɛwɔkɛ la anwo edwɛkɛ. (1 Samoɛle 1:11, 24-28) Raalɛ bie mɔɔ ɔvi Hyunɛm la ɛnee kɔnwu ngapezonli Yilaehya Ɛnwomenlelielɛ kenle biala die adehilelɛ. (2 Arelemgbunli 4:22-25) Nyamenle vale mraalɛ le kɛ Dɛbola nee Hɛleda lile gyima kɛ ɔ gyakɛ anu gyinlavolɛma. Mɔɔ yɛ anyelielɛ la, ɛnee mrenya titile bie mɔ nee sɛlɛvolɛma kɔ bɛ ɛkɛ kɔdie adehilelɛ.—Maanlebuvolɛma 4:4-8; 2 Arelemgbunli 22:14-16, 20.

2. Nwomazukoalɛ nwo adenle. Kɛmɔ ɛnee mraalɛ boka Mɛla ngyehyɛleɛ ne anwo la ati, bɛmanle bɛhɔdiele Mɛla ne mɔɔ bɛkenga bɛkile la bie amaa bɛazukoa. (Mɛla ne 31:12; Nihɛmaya 8:2, 8) Bɛtetele bɛ bɛmanle bɛzonlenle wɔ bagua nu noko. Kɛ neazo la, mraalɛ bie mɔ “yɛle” ngyehyɛleɛ manle bɛzonlenle wɔ ndanlɛ sua ne anu, yɛɛ bie mɔ noko lile edwɛne ɛdolɛ nyunlu.—Adendulɛ 38:8; 1 Edwɛkɛsisilɛ 25:5, 6.

Mraalɛ dɔɔnwo nyianle nrɛlɛbɛ nee ndetelɛ mɔɔ bamaa bɛahola bɛanlea gyima zo kpalɛ la. (Mrɛlɛbulɛ 31:24) Ɛnee selɛ ne ala a lɛ adenle kilehile ɔ ra nrenya wɔ maanle mɔɔ ɛha la anu a, noko ɛnee ɔwɔ kɛ Yizilayɛnli ninli boa maa bɛtete ɔ ra nrenya kɔkpula kɛ ɔbayɛ kpanyinli. (Mrɛlɛbulɛ 31:1) Ɔda ali kɛ, ɛnee tete Yizilayɛ mraalɛ ze nwoma.

3. Bɛlile bɛ eni yɛɛ bɛbule bɛ. Mɛla Bulu ne hanle ye wienyi kɛ: “Bɛli bɛ ze mɔ nee bɛ nli mɔ eni.” (Adendulɛ 20:12) Yɛkenga ye wɔ Belemgbunli Sɔlɔmɔn nrɛlɛbɛvolɛ mrɛlɛbulɛ ne anu kɛ: “Me ra nrenya, tie ɛ ze ngilehilelɛ, yɛɛ mmakpo ɛ nli folɛdulɛ.”—Mrɛlɛbulɛ 1:8.

Ɛnee adehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ mɔɔ fane kɛzi ɔwɔ kɛ menli mɔɔ ɛtɛgyale yɛ bɛ nyɛleɛ nee mraalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbu bɛ anwo la wɔ Mɛla ne anu. (Sɛlɛvolɛma 18:6, 9; Mɛla ne 22:25, 26) Ɔwɔ kɛ kunli kpalɛ dwenle ɔ ye nwonane nu nee ye nganeɛdelɛ nu ngyianlɛ nwo.—Sɛlɛvolɛma 18:19.

4. Ɔwɔ kɛ bɛbɔ bɛ nwo bane. Gyihova hanle ye wɔ ye Edwɛkɛ ne anu kɛ ɔle “nrisa bɛ ze nee ahunlanvolɛ pepɛdievolɛ.” Anzɛɛ ɛnee ɔle Wowavolɛ ɔmaa menli mɔɔ bɛnlɛ bɛ ze anzɛɛ bɛ hu mɔɔ ɔbabɔ bɛ nwo bane la. (Edwɛndolɛ 68:5; Mɛla ne 10:17, 18) Yemɔti, mekɛ bie mɔɔ bɛ nee kunlavolɛ bie mɔɔ ɔ hu le ngapezonli anli ye boɛ la, Gyihova vale ɔ nwo liele edwɛkɛ ne anu ɔmanle ɔ sa hanle mɔɔ ɔkpondɛ la, yemɔti ɔ nyunlu angua aze.—2 Arelemgbunli 4:1-7.

Zilɔfɛhade mɔɔ ɛnee le abusua tile na ɔnlɛ ɔ ra nrenya la wule kolaa na Yizilayɛma ahɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo. Yemɔti ɔ mra mraalɛ nnu ne hanle hilele Mosisi kɛ ɔmaa bɛ “agyadeɛ” wɔ Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo. Gyihova yɛle dɔɔnwo manle bɛ dɛlale mɔɔ bɛbizale la. Ɔhanle ɔhilele Mosisi kɛ: “Fa bɛ ze anwo amra ne agyadeɛ ne bie maa bɛ. Maa bɛ ze agyalilɛ ne ɛpɛ ɛli bɛ lɔ.” Ɔvi zɔhane mekɛ ne mɔɔ kɔ la, ɛnee Yizilayɛ mraalɛ bahola anyia agyadeɛ avi bɛ ze mɔ ɛkɛ mɔɔ bɛbahola bɛava bɛagyakyi bɛ bo zo amra a.—Ɛdianlɛ 27:1-8.

Bɛanga Adwenle Mɔɔ Nyamenle Lɛ Ye Mraalɛ Nwo La Anu Nɔhalɛ Ne

Bɛlile mraalɛ eni na bɛbule bɛ wɔ Mosisi Mɛla ne abo. Noko akee, ɔvi ɛvoya mɔɔ tɔ zo nna K.Y.M. la, Gilikima mɔɔ bɛmbu mraalɛ la nyianle Dwuuma anwo zo tumi.—Nea ɛlɛka “Mraalɛ Mɔɔ Bɛmbu Bɛ Bie Wɔ Tete Mbuluku Nu.”

Kɛ neazo la, Giliki edwɛkɛdwɛndolɛ kɛlɛvolɛ Hesiod (mɔɔ dɛnlanle aze wɔ ɛvoya mɔtwɛ K.Y.M.) la hanle kɛzi menli kɔsɔɔti gyegyele mraalɛ la anwo edwɛkɛ. Wɔ ye buluku Theogony ne anu, ɔhanle kɛzi “mraalɛ le menli mɔɔ bɛkola bɛmaa mrenya yia ngyegyelɛ la anwo edwɛkɛ.” Bɛliele edwɛkɛ ɛhye bɛdole nu wɔ Dwuuma ɛzonlenlɛ ne anu wɔ ɛvoya mɔɔ tɔ zo nwiɔ K.Y.M. mɔlebɛbo. Talmud ne mɔɔ bɛyɛle ye wɔ ɛvoya mɔɔ tɔ zo nwiɔ Y.M. la bɔle mrenya kɔkɔ kɛ: “Bɛ nee mraalɛ mmadi adwelie dɔɔnwo ɔluakɛ ɔbamaa bɛ nwo agua evinli.”

Edwɛkɛ ɛhye gyegyele mraalɛ mɔɔ bɛwɔ Dwuuma avinli la ɛvolɛ dɔɔnwo. Wɔ Gyisɛse mekɛ zo, ɛnee Mraalɛ Alie Ne Anwo ala a mraalɛ kola kɔ ye wɔ ɛzonlenlɛ sua ne anu a. Ɛnee mrenya ala a bɛkilehile bɛ ɛzonlenlɛ nu ninyɛne a, na ɔda ali kɛ bɛkpakyele mraalɛ bɛvile mrenya nwo wɔ ɛzonlenlɛ sua ne anu. Talmud ne vale Rabbi ko edwɛkɛ hanle kɛ: “Awie biala mɔɔ kɛhilehile ɔ ra raalɛ Torah [anzɛɛ, Mɛla ne] la kilehile ye kyibadeɛ.” Dwuuma ɛzonlenlɛ mgbanyima hakyile adwenle mɔɔ Nyamenle lɛ ye mraalɛ nwo la na bɛmanle mrenya dɔɔnwo nyianle adwenle mɔɔ ɛnfɛta la wɔ mraalɛ nwo.

Mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔnwunle adwenle ɛtane mɔɔ amaamuo manle bɛnyianle ye wɔ mraalɛ nwo la. (Mateyu 15:6, 9; 26:7-11) Asoo ngilehilelɛ ɛhye hanle kɛzi ɔ nee mraalɛ lile la? Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi kɛzi ɔ nee mraalɛ lile la anu a? Nɔhalɛ ɛzonlenlɛ kola maa mraalɛ nyia fanwodi ɔ? Edwɛkɛ mɔɔ doa zo la babua kpuyia ɛhye mɔ.