Een herinnering aan het machtige Romeinse Rijk

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN DUITSLAND

Wat is ruim 1900 jaar oud, meer dan 500 kilometer lang en vormt een van de indrukwekkendste historische monumenten van het Romeinse Rijk in Midden-Europa? Het antwoord: de limes.

LIMES is de verzamelnaam voor de grensfortificaties die de Romeinen bouwden in een poging hun noordelijke grens tegen Germaanse stammen te beschermen. Tegenwoordig vormen deze fortificaties een bewijs van de macht van het oude Romeinse Rijk.

De oorspronkelijke betekenis van het Latijnse woord limes is ’een door mensen gemaakt pad dat door een gebied loopt en het in tweeën verdeelt’. De limes werd aangelegd als een pad, of weg, en was aanvankelijk niet als grens bedoeld. Maar toen de limes eenmaal aangelegd was, ontwikkelde deze zich tot een grenslinie. De bouw van de limes vormde een ingrijpend keerpunt in de geschiedenis van het Romeinse Rijk.

Waarom werd de limes gebouwd?

De Germaanse stammen aan de andere kant van de noordelijke grens van het Romeinse Rijk — een gebied dat soms het barbaricum werd genoemd — stonden vijandig tegenover Rome. In dit grensgebied werden geregeld aanvallen uitgevoerd door stammen als de Chatti. De Chatti waren woeste krijgers, en een militaire campagne tegen hen zou dus een kostbare geschiedenis zijn geweest.

In plaats van te proberen het barbaricum binnen te vallen, bouwde het Romeinse leger de limes, die een corridor vormde en tussen de Rijn en de Donau door niet-veroverd gebied liep. Op sommige plekken liep die corridor dwars door dichte bossen. Soldaten patrouilleerden erlangs  en boden reizigers zo een relatief veilige doortocht.

In eerste instantie maakten de Romeinen gewoon een breed pad. Na verloop van tijd werden er langs de weg houten torens als verblijf voor soldaten gebouwd. Elke toren werd in het zicht van de volgende geplaatst. Langs de weg werd ook een 2,7 meter hoge palissade van puntige palen gebouwd. Later werd er een wal en een gracht aangelegd. Op sommige plaatsen werden er een stenen muur en stenen wachttorens aan toegevoegd.

In afgelegen gebieden werden extra forten gebouwd om de troepen onder te brengen. Uiteindelijk was de limes in Duitsland tegen de derde eeuw meer dan 500 kilometer lang en telde 60 grote vestingen en een groot aantal kleinere forten. Bovendien patrouilleerden soldaten vanuit minstens 900 wachttorens, die volgens sommigen uit drie verdiepingen bestonden en wel 10 meter hoog waren.

Geen natuurlijke grens

Wat dus begon als een pad door vijandelijk gebied, werd in een kunstmatige grens veranderd. De limes liep vanuit Duitsland tot in het huidige Nederland, helemaal tot aan de kust van de Noordzee. Verder werden in het Romeinse Britannia de Hadrianuswal en de Antoninuswal gebouwd om de grens te beschermen tegen de Caledonische stammen in het gebied van het huidige Schotland.

De limes is nooit bedoeld geweest om de grens volledig af te sluiten. Er werden poorten gebouwd zodat de bevolking van het barbaricum de limes kon oversteken naar de Romeinse provincies Raetiae en Germania Superior. Hierdoor waren de mensen in de gelegenheid handel te drijven.

De limes vormt het bewijs van een ingrijpende ommekeer in de Romeinse politiek. T. W. Potter schrijft: „Voor  de Romeinen was de gedachte dat het rijk grenzen zou hebben, eeuwenlang bijna onvoorstelbaar.” De grens markeerde dus „het begin van een beslissend keerpunt in de politiek, van expansie tot consolidatie”.

Hoeveel is er nog van over?

Tegen de derde eeuw was de langzame, gestage ondergang van het rijk begonnen. Uiteindelijk trok het leger zich terug van de limes. De fortificaties raakten in verval; stenen en hout werden hergebruikt. De grens van een van de machtigste rijken die de wereld ooit heeft gekend, was al gauw overwoekerd en verwaarloosd en geraakte geleidelijk in vergetelheid.

Maar aan het eind van de negentiende eeuw groeide in Duitsland de belangstelling voor de Romeinse geschiedenis en traditie. Sindsdien zijn korte stukken van de gracht, de wal en de muur van de limes, en ook een aantal forten en wachttorens, hersteld. Toch zijn er nog grote delen die niet zijn hersteld en nauwelijks herkenbaar zijn.

Een van de mooiste gereconstrueerde forten is de Saalburg in de Taunus, zo’n 40 kilometer van het bijkantoor van Jehovah’s Getuigen in Duitsland. Het fort is 221 meter lang en 147 meter breed en is omgeven door  een gracht en een stenen muur met wachttorens. Oorspronkelijk waren er zo’n 500 soldaten in ondergebracht. In het midden van het fort bevindt zich het belangrijkste gebouw, het hoofdkwartier, of de principia.

Achter in de principia is een heiligdom waar het vaandel, of de standaard, bewaard werd. In het boekje Limeskastell Saalburg staat: „Het vaandelheiligdom was aan de beschermgoden van het Romeinse Rijk en aan de keizeraanbidding gewijd. Overdag paradeerde er een erewacht voor.” De reconstructie van de limes bevestigt dus dat religie een rol speelde in het militaire leven.

Sinds deze restauratie is de limes een populaire bezienswaardigheid voor toeristen geworden. Op veel plaatsen is de route van de limes nu een voetpad voor wandelaars. Als u in Duitsland komt, waarom gaat u er dan zelf niet eens een kijkje nemen? U zult er treffend aan herinnerd worden dat, vroeg of laat, zelfs de machtigste menselijke rijken in verval raken en verdwijnen.

[Kader/Illustratie op blz. 15]

HET LEVEN VAN EEN ROMEINS SOLDAAT

Het Romeinse leger was verdeeld in legioenen, die uit Romeinse burgers bestonden, en hulptroepen (auxilia), die uit onderworpen volken werden gerecruteerd. De kleinste eenheid van het leger was het contubernium, dat uit zo’n tien soldaten bestond die samenwoonden. Aan het hoofd van tien contubernia stond een bevelhebber, de centurio. Zestig centuriën vormden een legioen, dat uit 4500 tot 7000 soldaten bestond.

„Een leger kan niet marcheren op een lege maag”, zei Napoleon Bonaparte. Rome zag hier al lang voor Napoleon de waarheid van in en verschafte voldoende voedsel voor de troepen. „Er is in het Romeinse leger nooit muiterij geweest wegens het slechte eten”, zegt Archäologie in Deutschland. In feite „was in sommige delen van de Romeinse wereld het voedsel voor de soldaten beter dan dat van de burgerbevolking”.

Het dagelijkse rantsoen bestond uit vers vlees, fruit, groenten, tarwebrood en olijfolie. Toch werden de soldaten niet verwend. „Er was in het Romeinse leger geen cafetaria”, zo staat in het bovengenoemde blad. Elk contubernium moest zelf zijn eten klaarmaken.

Na 25 jaar militaire dienst kreeg een Romeinse soldaat eervol ontslag en, als beloning voor bewezen diensten, een som geld of een stuk land. Een soldaat uit de hulptroepen kreeg het Romeins burgerschap voor zichzelf en zijn kinderen. „Dienst in het Romeinse leger was voor veel mannen de snelste manier om Romeins burger te worden”, bericht het boek Der Limes zwischen Rhein und Main.

[Kaart/Illustraties op blz. 16, 17]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

GERECONSTRUEERDE LIMES IN DUITSLAND

–– De limes

1 Wiesbaden

Palissade en een stenen wachttoren

2 Butzbach

Wachttoren in vakwerk

3 Weissenburg

Noordelijke poort van een stenen fort

4 Saalburg

Een van de mooiste gereconstrueerde forten

5 Rainau

Houten toren en een palissade

[Verantwoording]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.