1, 2. (a) Longo lwa nani lutwasa kiese kiayingi kuna zulu? (b) Nkia yuvu tubadika?

 NTANGWA yayingi divavanga muna kubika nkinzi a longo. Kansi, tuzolele badika longo lumosi lwamfunu, i sia vo, longo lwa ntinu. Se tezo kia 2.000 ma mvu miviokele kala tuka lwayantika kubikilwa. Owau fikolo kaka fisidi o toko diansompi okazala yo nzitikil’andi. Nkunga miakiese miyimbilwa kuna lumbu lwa Ntinu. Ndinga kuna zulu ziyimbila vo: “Aleluya, kadi o Yave wa Nzambi eto, ampungu, oyalang’e kintinu. Mbula twamona kiese, yo yangalala, mbula twamvan’o nkembo: kadi o sompa kwa Mwan’ememe kulueke, o nkaz’andi wiyikubikidi.”—Lus. 19:6, 7.

² O Mwan’ememe oyikwanga mu sono kiaki, ona okazala kuna zulu, i Yesu Kristu. (Yoa. 1:29) Nkia mvwatu mia longo kavwete? Nani i nzitikila? Aweyi kakubikilu mu kuma kia longo? Nkia ntangwa luvangama longo lwalu? O longo lwalu kiese kiayingi lutwasa kuna zulu. Nga awana bena ye vuvu kia zingila yakwele mvu ova ntoto beyangalala mpe? Tuzolele zaya e mvutu za yuvu yayi. Muna kuma kiaki, yambula twakwamanana badika o Nkunga 45.

3, 4. (a) Adieyi ntozi a nkunga kavova mu kuma kia mvwatu mia longo mia toko diansompi? Adieyi diwokese kiese kia toko diansompi? (b) Aki nani i “wan’amakento a ntinu”? Nani i “ntinu nkento” ona oyangalala kumosi yo Ntinu?

³ Tanga Nkunga 45:8, 9. Yesu Kristu wa toko diansompi ovwete mvwatu miandi mia longo lwa kintinu. E mvwatu miandi mitele nsunga za má ya nsunga zasuva nze mô ye kasia, ina vo i lekwa yavangilwanga mazi mavauka mankusa masadilwanga kuna Isaele.—Luv. 30:23-25.

⁴ E nkunga mi’ezulu miyimbilwanga kuna lumbu lwa ntinu miwokese kiese kia toko diansompi ekolo kifinamanga e ntangw’a nkinzi a longo. Wakaka mpe omonanga kiese kiaki i “ntinu nkento,” i sia vo, ndambu a nkubik’a Nzambi kuna zulu muna mwina “wan’amakento a ntinu,” i sia vo, mbasi zakwikizi. Ekwe kiese kia wá ndinga kuna zulu ziyimbilanga vo: “Mbula twamona kiese, yo yangalala . . . kadi o sompa kwa Mwan’ememe kulueke.”

5. Nani i “nkaz’a Mwan’ememe”?

⁵ Tanga Nkunga 45:10, 11. Tuzeye kala kana nani i toko diansompi. Ozevo, nani i ndumba? Ke muntu mosi ko. Kansi, i buka kiawonso kia 144.000 m’Akristu akuswa. Yesu i ntu a nkutakani yayi. (Tanga Efeso 5:23, 24.) Akuswa awaya beyala kumosi yo Kristu muna Kintinu kia Masia kuna zulu. (Luka 12:32) E buka kiaki ki’Akristu akuswa “belandang’o Mwan’ememe konso kuna kekwenda.” (Lus. 14:1-4) Bekituka se “nkaz’a Mwan’ememe” yo kala vamosi kuna nzo andi kuna zulu.—Lus. 21:9; Yoa. 14:2, 3.

6. Ekuma Akristu akuswa beyikilwanga vo “mwan’ankento a ntinu”? Ekuma bevoveselwanga vo ‘bavilakana nkangu au’?

⁶ O ndumba oyikilwanga vo “mwan’ankento.” Oyikilwang mpe vo “mwan’ankento a ntinu.” (Nku. 45:13) Nani i “ntinu” ndioyo? Yave okitulanga Akristu akuswa se “wan’andi.” Disongele vo ntinu ndioyo i Yave. (Roma 8:15-17) Wau vo besinga kituka se nkaz’a Kristu kuna zulu, Akristu akuswa bevoveswanga vo: ‘Nuvilakana nkangu eno ye nzo es’eno.’ Bafwete ‘sia mana mezulu e ntima, ke mu mambu ma nza ko.’—Kol. 3:1-4.

7. (a) Aweyi Kristu kekubikilanga nzitikil’andi? (b) Aweyi nzitikila kebadikilanga nkaz’andi?

⁷ Se vioka mazunda ma mvu, Kristu okubikanga nzitikil’andi mu kuma kia longo lukala kuna zulu. Paulu wa ntumwa wavova vo Kristu “wazola dibundu, yo kuyekwela dio; kavaula dio, wau kavelelesela dio muna nsukul’a maza muna diambu, oyandi kayisunzwil’e dibundu, diankembo, diakondwa fu, ovo nswiku, yovo ma kina una; diavelela kaka, diakondwa twangu.” (Ef. 5:25-27) Paulu wavova kwa Akristu akuswa kuna Korinto yankulu vo: “Nsongo ikunusilanga, e nsongo zina vo za Nzambi: kadi inuzitikisi kw’eyakala dimosi, yanusunzula, nu ndumb’amwenze kwa Kristu.” (2 Kor. 11:2) Wau vo nsambil’andi yavelela yo tondakana kwa Nzambi, Yesu Kristu wa Ntinu obadikilanga nzitikil’andi vo wavienga. O nzitikila mpe obadikilanga Yesu nze “mfumu” andi yo ‘kunkunda’ nze nkaz’andi.

8. Ekuma e ndumba iyikilwanga vo “ya nkembo kikilu”?

⁸ Tanga Nkunga 45:13, 14a. E ndumba iyikwanga vo wa “nkembo kikilu” yovo watoma vienga mu kuma kia  longo yo ntinu. Muna Lusengomono 21:2, e ndumba itezaneswanga ye mbanza, Yerusaleme yampa “yaviengela mu nkaz’andi.” E mbanza yayi y’ezulu ikezimanga yo “nkembo a Nzambi,” o ntemo andi una “nz’etadi diantalu kikilu, nz’etadi dia yasepi, nga pelo.” (Lus. 21:10, 11) O vienga kwa Yerusaleme yampa kutoma songwanga muna nkand’a Lusengomono. (Lus. 21:18-21) Kieleka, e ndumba yayi ya “nkembo kikilu”! Vana ntandu, longo lwalu kuna zulu lukala.

9. E ndumba kwa nani ketwaswa? Aweyi kavwatidi?

⁹ E ndumba itweso kwa toko diansompi, i sia vo, Masia wa Ntinu. Okunkubikanga yo kumvelelesa “muna diambu.” E ndumba ‘yavelela ina yo kondwa twangu.’ (Ef. 5:26, 27) E mvwatu kavwete mia nkinzi. “E mvwatu miandi mina yo matona ma mpusu za wolo.” ‘Itwaswa kwa ntinu muna soba-soba.’ Muna kuma kia longo lwa Mwan’ememe, “oveno wo, owu wa vwat’o nlele a lino, wakengomoka yo velela: kadi o nlele a lino i mavangu ma ndungidi m’aveledi.”—Lus. 19:8.

10. Nkia ntangwa o longo lwa Mwan’ememe lusinga vangama?

¹⁰ Tanga Lusengomono 19:7. O longo lwa Mwan’ememe nkia ntangwa lusinga vangama? Kana una vo nkaz’andi wayikubika mu kuma kia longo, e mvovo milende ke miyikanga nkinzi a longo ko. Kansi, miyikanga mana mebwa kuna mfoko a mpasi zayingi. (Lus. 19:11-21) Nga ediadi disonganga vo longo luvangama vitila Ntinu kafokola nsund’andi? Ve. E mona-meso iyikwanga muna nkand’a Lusengomono ke yasonama mu ndandani ko mesinga vangamena o mambu. Mun’owu wa Nkunga 45, entete o Yesu Kristu wa Ntinu ovwata nsosolo andi yo fwasa mbeni zandi, i bosi o longo lusinga vangama.—Nku. 45:3, 4.

11. Mu nkia ndandani o Kristu kefokolwela nsund’andi?

¹¹ Muna kuma kiaki, tulenda yika e ndandani mevangamena o mambu: Entete, tumona lufwasu lwa “nkembi anene,” i sia vo, Babele Anene ina vo kintwadi kia nsambila zawonso za luvunu. (Lus. 17:1, 5, 16, 17; 19:1, 2) I bosi, Kristu ofwasa e nza ya Satana muna Armangedo, “vit’a lumbu kianene kia Nzambi wa Mpungu-ngolo.” (Lus. 16:14-16; 19:19-21) Kuna mfoko, o Ntinu ofokola nsund’andi vava ketuba Satana ye nkuya miandi muna mbilu, ke belenda diaka mwesa wantu mpasi ko kadi bekala nze yau bafwidi.—Lus. 20:1-3.

12, 13. (a) Nkia ntangwa o longo lwa Mwan’ememe lusinga vangama? (b) Kuna zulu, aki nani besinga yangalala mu kuma kia longo lwa Mwan’ememe?

¹² Mu lumbu yayi yansuka, Akristu akuswa ana besikilanga ye kwikizi yamuna lufwa befulwanga yo kwenda zingila kuna zulu. Ke vevioka kolo ko vava kifwaswa Babele Anene, Yesu olungalakesa e nsadiswa ya Akristu akuswa kimana bakala yandi entwadi kuna zulu. (1 Tes. 4:16, 17) Ediadi disongele vo vitila kiayantika vita ya Armangedo, Akristu awonso akuswa kuna zulu bekala. O longo lwa Mwan’ememe luvangama vava kivioka vita ya Armangedo. Kolo kiakiese kikilu kikala! Muna Lusengomono 19:9 tutanganga vo: “Akwa nsambu awana bavukululwa badia nkinzi a longo a Mwan’ememe.” Elo, e buka kia 144.000 bena vo i ndumba beyangalala kikilu. O Ntinu mpe oyangalala wau ketambula lutangu lwawonso lw’awana beyala yandi entwadi kuna zulu. (Luka 22:18, 28-30) Kansi, ke toko diansompi kaka ko yo ndumba beyangalela longo lwa Mwan’ememe.

 ¹³ Nze una tulongokele kala, e nding’a ndong’ayingi kuna zulu besinga yimbila vo: “Mbula twamona kiese, yo yangalala, mbula twamvan’o nkembo: kadi o sompa kwa Mwan’ememe kulueke, o nkaz’andi wiyikubikidi.” (Lus. 19:6, 7) Adieyi tuvova mu kuma kia selo ya Yave ova ntoto? Nga yau mpe beyangalala mu kuma kia longo lwalu?

14. Nze una wasonama muna Nkunga 45, aki nani i “ndumba” za toko diansompi?

¹⁴ Tanga Nkunga 45:12, 14b, 15. Zakariya wa ngunza wasakula vo muna lumbu yambaninu, wantu a zula yawonso beyikama e nsadiswa ya Isaele ya mwanda. Wasoneka vo: “E lumbu yayina wantu kumi muna ndinga zawonso za zula, besimbinina mvwatu a Nyuda, oku vo, kwenda tukwenda yeno, kadi tuwidi vo o Nzambi wina yeno.” (Zak. 8:23) Muna Nkunga 45:12, o “wantu kumi” awaya beyikilwanga vo “mwan’ankento a Turo” ye “Amvwama za nkangu.” Bekwizanga kwa nsadiswa y’akuswa yo tukau mu vwa edienga diau yo tambula lusadisu lwa mwanda. Tuka muna mvu wa 1935, Akristu akuswa bevilulanga mazunda ye mazunda ma wantu “yamuna nsongi,” i sia vo, wantu ayingi belongwanga e ludi mu kuma kia Yave. (Dan. 12:3) O wantu kumi awaya besalanga entwadi y’Akristu akuswa yo velelesa zingu kiau muna nsambila zawonso za luvunu. Ekiaki i kuma beyikilwanga vo “ndumba” yovo mienze. Bayekola zingu kiau kwa Yave yo songa vo selo yakwikizi ya Yesu Kristu wa Ntinu.

15. Aweyi e ndumba beyikamenanga Akristu akuswa ana bakinu ova ntoto?

¹⁵ E nsadiswa ya Akristu akuswa  bevutulanga matondo kwa ndumba zazi mu kuma kia lusadisu bevananga lwa samuna yo vema kwawonso “e nsangu zazi za Kintinu” mu nza yawonso. (Mat. 24:14) Ke “mwanda ye ndumba” kaka ko bevovanga vo: “Wiza.” Awana bewanga bevovanga mpe vo: “Wiza.” (Lus. 22:17) Ediadi disonganga vo e “mameme makaka” bewanga Akristu akuswa bevovanga vo “Wiza” yo kubayikama muna vova vo “Wiza” kwa wantu ova nza yawonso.—Yoa. 10:16.

16. Nki’elau o Yave kevananga kwa mameme makaka?

¹⁶ Akristu akuswa betoma zolanga mpangi zau mameme makaka. Bena ye kiese wau vo Yave ovananga mpe mameme makaka elau dia yangalala mu kuma kia longo lwa Mwan’ememe lukala kuna zulu. E “ndumba” zazi ‘betwaswa kuna kiese y’ekembo, bekota kuna lumbu lwa ntinu,’ yovo muna tempelo Anene ya Nzambi, i sia vo, nkubika kavanga ya nsambil’aludi. Elo, mameme makaka, ana bena ye vuvu kia zingila ova ntoto yakwele mvu beyangalala kumosi yo nsema wawonso vava kikala o longo lwa Mwan’ememe kuna zulu. O nkand’a Lusengomono uyikanga mu kuma kia “ndong’ayingi” y’awana besambilanga Yave ova ntoto vo “itelamene vana ndose a kunda yo vana ndose a Mwan’ememe.” Besadilanga Yave ova ntoto vana yanzala kia tempelo andi anene ya kimwanda.—Lus. 7:9, 15.

17, 18. O longo lwa Mwan’ememe nkia nsambu lutwasa kw’awana bezingila muna nz’ampa? Ese dia aki nani kekituka muna Luyalu lwandi lw’Ezunda dia Mvu?

¹⁷ Tanga Nkunga 45:16. E “ndumba” za nzitikil’a Kristu kuna zulu, bekala ye kuma yayingi ya yangalala vava bemona e nsambu zitwasa longo lwalu muna nz’ampa. Yesu Kristu wa Ntinu osia sungididi ova ntoto yo fula mase mandi yo kituka se ‘wan’andi.’ (Yoa. 5:25-29; Ayib. 11:35) Kristu osola akaka muna “wana” awaya mu kala “akuluntu muna nza yawonso.” Tulenda kala ye vuvu vo Kristu osinga sola mpe akaka mun’akuluntu akwikizi mu vit’o ntu muna nz’ampa.—Yes. 32:1.

¹⁸ Muna Luyalu lw’Ezunda dia Mvu, Kristu okituka mpe ese kwa wantu akaka. Mu nkia mpila? Awonso bekwikilanga muna kimenga kia Yesu kia lukûlu bevwila moyo a mvu ya mvu ova ntoto. (Yoa. 3:16) Mu mpila yayi, o Kristu okituka “Ese dia mvu ya mvu” kwa yau.—Yes. 9:6, 7.

19, 20. E mambu masonama muna Nkunga 45 nkia mfunu mena kwa Akristu awonso akieleka o unu?

¹⁹ Tanga Nkunga 45:1, 17. Kieleka, Akristu awonso bafwete sianga sungididi muna mambu masonama muna Nkunga 45. Akristu akuswa ana bakinu ova ntoto bena ye kiese kia zaya vo ke kolo ko belungalakana ye mpangi zau yo toko diansompi kuna zulu. Mameme makaka bena ye kiese kia sakalela Ntinu au. Bevutulanga matondo mun’elau bena diau dia sala entwadi ya Akristu akuswa bakinu ova ntoto. Vava nkinzi a longo uvioka, Kristu y’awana keyala yau bepongola nsambu zayingi zina ke tulendi yindula ko, kwa nkangu awonso uzingila ova ntoto.—Lus. 7:17; 21:1-4.

²⁰ Ekolo tuvingilanga e ndungan’a unguza wau mu kuma kia Masia wa Ntinu, tuna ye kiese kia zayisa nkumbu andi. Yambula twakala amosi mun’awana bekembelela Ntinu “mvu ya mvu.”