Иро гәләк мәрьвед религи йед дьлсах дькарьн лекʹолин кьн у тедәрхьн, һәла баԝәрийа ԝан сәр һʹиме һинкьрьнед Кʹьтеба Пироз ә, йан на. Дәстпека ԛьрʹна 16-да әв йәк чәтьн бу. Чьрʹа? Чьмки гәләк мәрьварʹа чәтьн бу Кʹьтеба Пироз дәстхьн у сәр зьмане хԝә бьхуньн. Бь рʹасти тʹәне чәнд әндәмед дере дькарьбун һинкьрьнед Дере бәрамбәри рʹастийа Кʹьтеба Пироз бькьрана. Кʹәшиша жи һьндьк аликʹари дьдан йан жи ԛә нәдьдан. Кʹьтебәк ӧса дьбежә: «Дера Сԝисрәйе ԛәлп бьбу. Кʹәшиш дьлсар, бь баԝәрийа пʹучʹ у бенамус бун» (History of the Christian Church).

 Ԝи ԝәʹдәйида, Һалдрик Зԝингл дәстпекьр рʹастийа Кʹьтеба Пироз бьгәрʹә. Әԝи чь дит? Әԝи чаԝа карьбу мәрьварʹа гьли кә дәрһәԛа ԝе йәке, чь кӧ пеһʹәсийа бу? У әм чь дькарьн жь сәрһатийа ԝи у баԝәрийа ԝи һин бьн?

 Гава Зԝингл 20 сали зедәтьр бу, әԝи хԝәст бьбә кʹәшише Католики. Ԝи чахи һʹәмуйед кӧ дьхԝәстьн бьбьнә кʹәшиш, жь ԝана дьһатә дәʹԝакьрьне ԝәки философийайе, әʹдәтед дере, у ньвисаред «Бавед Дера» һин бьн, нә кӧ Кʹьтеба Пироз. Зԝингл жи дәстпекьр ԝан тьшта һин бә.

 Гәло Зԝингл чь щурʹәйи дәстпекьр рʹастийа Кʹьтеба Пироз тедәрхә? Ԝәʹде һинбуна хԝәйә заньнгәһа Базелда (Сԝисрә), Зԝингл гәләк щара дьчу сәр лексийед Томас Ԝитенбак, кʹижани система дерейә индулгенсийа a сущдар дькьр. Ль гора гьлийе ньвискʹарәки, Зԝингл «жь [Ԝитенбак] пеһʹәсийа, кӧ мьрьна Мәсиһ бона гӧнед мә бу» (1 Пәтрус 3:18). Чахе Зԝингл фәʹм кьр кӧ тʹәне бь ԛӧрбанбуна Иса гӧнед мә дькарьн бенә бахшандьне, әԝи инкʹар кьр әв һинкьрьна дере, кӧ сәрԝере дере дькарьн гӧнед мәрьва бь пʹәра бьбахшиньн (Кʹаред Шандийа 8:20). Ле йәкә Зԝингл һинбуна хԝә бәрдәԝам кьр у 22 салийа хԝәда бу кʹәшише Католики.

 Зԝингл 20 салийа хԝәда хԝәха зьмане Йунани һин бу, сәва кӧ зьмане орижинал йа Пәймана Ну фәʹм бькә. Әԝи ӧса жи ньвисаред Ирасмус лекʹолин дькьр у жь ве йәке пеһʹәсийа, ԝәки чаԝа кӧ Кʹьтеба Пироз һин дькә, тʹәне Иса йә Ортʹәчийе Хԝәде у мәрьва (1 Тимотʹейо 2:5). Ахьрийе Зԝингл һинкьрьнед Католикида кʹәтә шьке дәрһәԛа ԝе йәке, кӧ мәрьв бь сайа кәсед пироз дькарә незики Хԝәде бә.

 Чахе Зԝингл 30 сали бу, әԝи дәстпекьр һе кʹур у бь хирәт рʹастийе бьгәрʹә. Хенщи ԝе йәке, әԝи ӧса жи чәнд шәрʹада ԛӧльх дькьр ча кʹәшише әскәра, кʹижан кӧ тʹәмамийа Әԝропайеда дьԛәԝьмин сәва контролкьрьна Италйайе. Сала 1515-да Маригнанода шәрʹ дәстпебу, у һьнге Зԝингл дит кӧ чаԝа йед Католик бь һʹәзара Католикед дьн дькӧжьн. Чәнд сал шунда Зԝингл дәстпедькә бь дәста Ньвисаред Йунани копи бькә у һʹәчʹи зәʹф жь ван пʹара бь әзбәри һин бә. Сала 1519-да әԝ бажаре Зуриһда, демәк мәркʹәза һʹӧкӧмкьрьна политикийә Сԝисрәйеда дьжит. Ԝедәре әԝ ахьрийе һатә сәр ԝе нете, ԝәки Дер ида гәрәке һин нәкә тʹӧ тьшти, чь кӧ сәр һʹиме Ньвисаред Пироз нинә. Ле гәло әԝи чаԝа дькарьбу али кәсед дьн бькьра, кӧ әԝана жи бьһатана сәр ԝе нете?

 Зԝингл баԝәр дькьр кӧ һәрге мәрьв рʹастийа Кʹьтеба Пироз пебьһʹәсьн, әԝе дәрәԝед религи инкʹар кьн. Паши ԝе йәке кӧ әԝ һатьбу бьжартьне ча кʹәшише дера Гросмунстер бажаре Зуриһда, әԝи бь мерхаси дәстпекьр даннасин кә: Әԝи ида лексийонарйума b Латʹини нәдьхԝәнд, кʹижан кӧ кʹәшиша бь ԛьрʹна дьхԝәндьн. Зԝингл сәва кӧ Ньвисаред Пироз мәрьварʹа шьровәкә, нә кӧ идейед Бавед Дере дьда хәбате, ле Ньвисаред Пироз пе ньвисаред ԝе шьровәдькьр. Демәк әԝи пʹаред Кʹьтеба Пирозә һеса дьда хәбате, ԝәки пʹаред ԝейә чәтьн шьровәкә (2 Тимотʹейо 3:16).

 Зԝингл али мәрьва дькьр ԝәки бьвиньн, кӧ Кʹьтеба Пироз жийина һәррʹожида керһати йә. Әԝи нормед Кʹьтеба Пирозә нав-намусийе мәрьв һин дькьрьн, у дьгот кӧ нәрʹаст ә һәрге мәрьв Мәрйәма дийа Иса бьһʹәбиньн, пирозарʹа дӧа бькьн, хԝә ль индулгенсийайе бьгьрьн у кӧ кʹәшиш бенамусийе бькьн. Ле гәло реаксийа мәрийа һьндава ве йәкеда чь щурʹәйи бу? Паши даннасинкьрьна ԝийә пешьн, һьнә мәрьва готьн, кӧ «даннасинкьрьна ԝи щурʹәйи тʹӧ щар нәбьһистьбун». У тʹәрихзанәки жи дәрһәԛа гӧһдарванед Католики йе Зԝингл ӧса ньвиси: «Әԝед кӧ жь бо бенамуси у бефәʹмийа кʹәшиша тʹәрка хьзмәтийа дере дабун, диса вәгәрʹийан».

 Сала 1522-да кʹәшиша ӧса кьрьн, ԝәки политикванед Зуриһе нәһельн кӧ мәрьв мьԛабьли һинкьрьна дере дәрен. Ахьрийе Зԝингл нәһәԛ кьрьн ве йәкеда, кӧ әԝ һеретик бу. Зԝингл һазьр нибу кӧ хԝә бьпʹарезә, ләма жи әԝи сафи кьр, ԝәки жь кʹәшиштийа Католики дәре.

 Рʹаст ә Зԝингл ида кʹәшиш нибу, ле диса жи әԝи бь хирәт даннасин дькьр, у һәр тьшт дькьр кӧ мәрийа бьдә баԝәркьрьне, ԝәки ньһерʹандьна ԝи рʹаст ә. Бь даннасинкьрьна ԝи нав у дәнге ԝи бәла дьбу. Жь бо ве йәке политикванед Зуриһе ида гӧһ дьданә ԝи. Ләма жи әԝи дькарьбу реформед религи Зуриһда пешда бьвә. Мәсәлә, сала 1523-да әԝи Зуриһеда мәрьвед диԝанейә хԝәйиһʹӧкӧм да рʹазикьрьне, ԝәки һʹәму һинкьрьнед кӧ сәр һʹиме Кʹьтеба Пироз ниньн, ԛәдәхә кьн. Сала 1524-да әԝи ԝана да баԝәркьрьне, кӧ пʹутпʹарьсти тьштәки ԛануни нинә. Һʹакьмед дәԝләте, бь һәвкʹарийа тʹәви даннасинкʹаред мьһале у мәрьвед дьн, ԝедәре гәләк горигәһ, пʹут, шькьл у тьштед кӧ ве йәкева гьредайи бун, кʹӧта кьрьн. Кʹьтеба Зԝинглда ӧса ньвисар ә: «Ԝеранкьрьна Дера Рʹоавайе, жь тʹаланкьрьна малайә бь Викинга, хьрабтьр бу, у әԝе тʹӧ щар ԝеранкьрьна ӧса нәдитьбу» (Zwingli—God’s Armed Prophet). Сала 1525-да Зԝингл ӧса жи мәрьвед хԝәйиһʹӧкӧм һелан кьр, ԝәки авайед дере бькьнә нәхԝәшханә, у ԝәки изьне бьдьнә һʹәму монаха кӧ бьзәԝьщьн у мер кьн. Әԝи ӧса жи гот, кӧ щәжьна Масайе бе инкʹаркьрьне, у дәԝсе щәжьна Кʹьтеба Пирозда ньвисар, бе кʹьфшкьрьне (1 Корьнтʹи 11:23-25). Тʹәрихзан дьбежьн, кӧ хирәта Зԝингл сәрԝеред религи у политики йед Зуриһе һелан кьр, ԝәки тʹәвайи һәвкʹарийе бькьн, у һʹиме Реформасийа у религийа Протестани йа тʹәзә дайньн.

 Шьхӧле һәри фәрз кӧ Зԝингл дькьр, әв ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пироз бу. Салед 1520-да әԝи рʹебәри кʹомәкә зандара дькьр, йед кӧ текста орижиналә Ибрани у Йунани, у Септуагинта Йунани у Вулгатайа Латʹини дьданә хәбате. Метода ԝәлгәрʹандьна ԝан һеса бу. Ԝана жь зьмане орижинал һәр рʹез дьхԝәнд у бәрамбәри ван ԝәлгәрʹандьна дькьрьн, йед кӧ алийе мәрьвада ԛәбулкьри бун. Паше ԝана шеԝьр дькьр, кӧ әв рʹез чь те һʹәсабе, у нета ве дьньвисин. Әԝана Хәбәра Хԝәде шьровәдькьрьн у ԝәлдьгәрʹандьн. Бь ве йәке сала 1531-да Кʹьтеба Пирозә Зуриһи һатә дәрхьстьне.

 Зԝингл бь хирәт шьхӧле хԝә дькьр, ле әԝи ԛәдьре ньһерʹандьна мәрьвед дьн ԛә нәдьгьрт у һьндава ԝанда хԝә сәрт дьда кʹьфше. Мәсәлә, сала 1525-да әԝ мьԛабьли Анабаптисда дәрдькʹәт, чьмки әԝана нәԛайил бун тʹәви ньһерʹандьна ԝи, кӧ зарʹед вьрʹни бенә ньхӧмандьне. Ԝәʹдә шунда диԝане сафи кьр, ԝәки әԝ мәрьвед кӧ ньхӧмандьна зарʹед вьрʹни инкʹар дькьн, гәрәке бенә кӧштьне у Зԝингл һәла һе пьштгьрийа ве сафикьрьне жи дькьр. Әԝи ӧса жи мәрьвед политики һелан дькьр, ԝәки әскәра бьдьнә хәбате, кӧ зоре мәрьва бькьн ԝәки һинкьрьнед тʹәзә ԛәбул кьн. Ле диса жи һьнә һәремед Католикийә Сԝисрәйеда, мәрьва һинкьрьнед ԝи ԛәбул нәкьрьн. Жь бо ве йәке шәрʹе бажарванийе дәстпебу. Зԝингл жи тʹәви ви шәрʹи бу. Әԝи әскәр жь Зуриһе дьбьрьнә мәйдана шәрʹ, у әԝ ԝедәре 47 салийа хԝәда һатә кӧштьне.

 Һәмьки Һалдрик Зԝингл ӧса нав-дәнг нибу, ча Реформаторед Протестани Мартин Лутер у Щон Калвин, ле диса жи наве ԝи кʹәтә нава тʹәрихийе. Зԝингл жь Лутер дьһа сәрттьр һинкьрьнед дера Рʹомайийә Католики инкʹар дькьр, у бь сайа хирәта ԝи, мәрьва һеса идейед Калвин ԛәбул дькьрьн. Ләма жи Зԝингл нав кьрьн Мәрьве Реформаторейә Сьсийа.

 Ахьрийа шьхӧлед Зԝингл һьм баш ә, һьм жи хьраб ә. Сәва кӧ ньһерʹандьна хԝә бәла кә, әԝ кʹур кʹәтә нава шәрʹа у шьхӧле политики. Бь кьред ви щурʹәйи Зԝингл чʹәʹв нәда Иса Мәсиһ, йе кӧ нәдькʹәтә нав политикайе у шагьртед хԝә һин дькьр, ԝәки дьжмьнед хԝә һʹәз бькьн, нә кӧ бькӧжьн (Мәтта 5:43, 44; Йуһʹәнна 6:14, 15).

 Ле диса жи Зԝингл әʹйан ә ча лекʹолинкʹаре Кʹьтеба Пирозә хирәт, йе кӧ сафи кьрьбу, мәрийарʹа гьли кә ԝе йәке чь кӧ педьһʹәсийа. Әԝи гәләк рʹастийед Кʹьтеба Пироз жь тәʹристанийе дәрхьстә рʹонайе у али йед дьн жи кьр, ви щурʹәйи бькьн.