Απειλείται ο Πλανήτης Γη;

Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΥΠΕΡΘΕΡΜΑΝΣΗ έχει περιγραφεί ως η μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Αυτό που ανησυχεί τους ερευνητές, λέει το περιοδικό Επιστήμη (Science), «είναι η πιθανότητα να έχουμε θέσει σε κίνηση μια χιονοστιβάδα αλλαγών η οποία κινείται μεν αργά, αλλά ακάθεκτα». Κάποιοι βλέπουν δύσπιστα αυτή τη δήλωση. Όντως, πολλοί δέχονται ότι η γη υπερθερμαίνεται, αλλά δεν είναι βέβαιοι ούτε για τις αιτίες ούτε για τις συνέπειες. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες μπορεί να είναι ένας παράγοντας, λένε, αλλά όχι κατ’ ανάγκην ο πρώτιστος. Γιατί διίστανται οι απόψεις;

Κατ’ αρχάς, οι φυσικές διαδικασίες στις οποίες στηρίζονται τα κλιματικά συστήματα της υδρογείου είναι πολύπλοκες και όχι απόλυτα κατανοητές. Εκτός αυτού, οι ενδιαφερόμενες ομάδες τείνουν να ερμηνεύουν με το δικό τους τρόπο τα επιστημονικά δεδομένα, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για να εξηγήσουν την άνοδο της θερμοκρασίας.

Άνοδος της Θερμοκρασίας​—Συμβαίνει Πράγματι;

Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τις Κλιματολογικές Αλλαγές (IPCC), που βρίσκεται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, η παγκόσμια υπερθέρμανση είναι «αδιαμφισβήτητη», δηλαδή γεγονός, «πιθανότατα» δε την ευθύνη φέρουν κατά μεγάλο μέρος οι άνθρωποι. Ορισμένοι που διαφωνούν με αυτό το συμπέρασμα, ιδιαίτερα όσον αφορά τον ανθρώπινο παράγοντα, παραδέχονται ότι οι πόλεις ίσως γίνονται θερμότερες επειδή μεγαλώνουν σε μέγεθος. Επιπλέον, το τσιμέντο και το ατσάλι απορροφούν εύκολα τη θερμότητα του ήλιου και τείνουν να ψύχονται με αργό ρυθμό τη νύχτα. Αλλά οι μετρήσεις στα αστικά κέντρα, λένε οι σκεπτικιστές, δεν αντικατοπτρίζουν την τάση που επικρατεί στις αγροτικές περιοχές και είναι δυνατόν να αλλοιώνουν τα παγκόσμια στατιστικά στοιχεία.

Από την άλλη πλευρά, ο Κλίφορντ, προύχοντας ενός χωριού σε κάποιο νησί στα ανοιχτά της ακτής της Αλάσκας, λέει ότι έχει δει αλλαγές με τα ίδια του τα μάτια. Οι συγχωριανοί του διασχίζουν κομμάτια θαλάσσιου πάγου προς τα ηπειρωτικά για να κυνηγήσουν καριμπού και άλκες. Η άνοδος των θερμοκρασιών, όμως, καθιστά αδύνατο τον παραδοσιακό τρόπο ζωής. «Τα ρεύματα έχουν αλλάξει, η κατάσταση του πάγου έχει αλλάξει και το πάγωμα της Θάλασσας Τσούκτσι έχει . . . αλλάξει», λέει ο Κλίφορντ. Η θάλασσα πάγωνε στα τέλη Οκτωβρίου, εξηγεί, ενώ τώρα δεν παγώνει παρά μόνο στα τέλη Δεκεμβρίου.

Το 2007, η υπερθέρμανση ήταν επίσης καταφανής στο Βορειοδυτικό Πέρασμα, το οποίο έμεινε εντελώς ανοιχτό για πρώτη φορά στην καταγραμμένη ιστορία. «Αυτό που είδαμε φέτος συμφωνεί με τη θεωρία ότι οι περίοδοι τήξης των πάγων παρατείνονται», είπε ένας διακεκριμένος επιστήμονας ο οποίος εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Πληροφοριών για το Χιόνι και τον Πάγο στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου​—Ουσιώδες για τη Ζωή

Ένας παράγοντας στον οποίο αποδίδονται αυτές οι αλλαγές είναι η όξυνση του φαινομένου του θερμοκηπίου, ενός φυσικού φαινομένου που είναι ουσιώδες για τη ζωή στη γη. Όταν η ενέργεια από τον ήλιο φτάνει στη γη, απορροφάται κατά περίπου  70 τοις εκατό, με αποτέλεσμα τη θέρμανση του αέρα, της ξηράς και της θάλασσας. Αν δεν υπήρχε αυτός ο μηχανισμός, η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας θα ήταν γύρω στους μείον 18 βαθμούς Κελσίου. Τελικά, η θερμότητα που απορροφάται ανακλάται στο διάστημα ως υπέρυθρη ακτινοβολία, αποτρέποντας έτσι την υπερθέρμανση της γης. Αλλά όταν οι ρύποι μεταβάλλουν τη σύνθεση της ατμόσφαιρας, διαφεύγει λιγότερη θερμότητα. Αυτό μπορεί να προκαλέσει την άνοδο των θερμοκρασιών της γης.

Στα αέρια που συντείνουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου περιλαμβάνονται το διοξείδιο του άνθρακα, το υποξείδιο του αζώτου και το μεθάνιο, όπως επίσης οι υδρατμοί. Η ατμοσφαιρική συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου έχει αυξηθεί σημαντικά τα περασμένα 250 χρόνια, αφότου ξεκίνησε η βιομηχανική επανάσταση και αυξήθηκε η χρήση ορυκτών καυσίμων, όπως ο άνθρακας και το πετρέλαιο. Άλλος παράγοντας που επιτείνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου φαίνεται ότι είναι ο ολοένα και μεγαλύτερος πληθυσμός αγροτικών ζώων, τα οποία κατά τη διαδικασία της πέψης παράγουν μεθάνιο και υποξείδιο του αζώτου. Ορισμένοι ερευνητές υποδεικνύουν άλλες αιτίες για την υπερθέρμανση που, όπως λένε, εμφανίστηκαν όταν ακόμη οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να επηρεάσουν το κλίμα.

Απλώς Άλλη μια Διακύμανση;

Όσοι δυσπιστούν για το αν η υπερθέρμανση είναι ανθρωπογενής επισημαίνουν ότι η θερμοκρασία της γης έχει παρουσιάσει σημαντικές διακυμάνσεις στο παρελθόν. Αναφέρονται στις λεγόμενες εποχές των παγετώνων, κατά τις οποίες η γη υποτίθεται ότι ήταν πολύ ψυχρότερη από τώρα. Και, για να υποστηρίξουν ότι η υπερθέρμανση οφείλεται σε φυσικά αίτια, παραθέτουν στοιχεία σύμφωνα με τα οποία ψυχρές εκτάσεις, όπως η Γροιλανδία, φιλοξενούσαν κάποτε φυτά που ευδοκιμούν σε θερμές περιοχές. Φυσικά, οι επιστήμονες παραδέχονται ότι όσο πιο πίσω πηγαίνουν τόσο λιγότερο βέβαιοι είναι για το κλίμα.

Τι μπορεί να έκανε τις θερμοκρασίες να ποικίλλουν σημαντικά προτού υπεισέλθει ο ανθρώπινος παράγοντας; Στις πιθανές αιτίες συγκαταλέγονται οι ηλιακές κηλίδες και εκλάμψεις, οι οποίες σχετίζονται με τις διακυμάνσεις στην έκλυση ηλιακής  ενέργειας. Επιπρόσθετα, η γη διαγράφει με την τροχιά της κύκλους που διαρκούν πολλές χιλιετίες και επηρεάζουν την απόσταση του πλανήτη μας από τον ήλιο. Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη η επίδραση της ηφαιστειακής τέφρας και των αλλαγών στα ωκεάνια ρεύματα.

Κλιματικά Μοντέλα

Αν ανεβαίνει η θερμοκρασία της γης​—άσχετα με την αιτία ή τις αιτίες—​πώς θα επηρεάσει αυτό εμάς και το περιβάλλον; Είναι δύσκολο να υπάρξουν ακριβείς προγνώσεις. Σήμερα, όμως, οι επιστήμονες έχουν στη διάθεσή τους ισχυρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τους οποίους χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν ψηφιακές προσομοιώσεις του κλιματικού συστήματος. Στα μοντέλα τους έχουν συνυπολογίσει τους νόμους της φυσικής, τα κλιματικά δεδομένα και τα φυσικά φαινόμενα που επηρεάζουν το κλίμα.

Οι προσομοιώσεις επιτρέπουν στους επιστήμονες να πειραματιστούν με το κλίμα έτσι όπως δεν θα μπορούσαν διαφορετικά. Λόγου χάρη, μπορούν να «αλλάξουν» την έκλυση της ηλιακής ενέργειας για να δουν πώς επηρεάζει αυτό τους πάγους των πόλων, τη θερμοκρασία του αέρα και της θάλασσας, τα ποσοστά εξάτμισης, την ατμοσφαιρική πίεση, το σχηματισμό σύννεφων, τον άνεμο και τη βροχόπτωση. Μπορούν να «δημιουργήσουν» ηφαιστειακές εκρήξεις και να εξετάσουν τις επιπτώσεις της ηφαιστειακής τέφρας στον καιρό. Μπορούν επίσης να εξετάσουν τις επιπτώσεις της δημογραφικής αύξησης, της αποψίλωσης των δασών, της χρήσης γης, των αλλαγών στις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου, και ούτω καθεξής. Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι σταδιακά τα μοντέλα τους θα γίνουν πιο ασφαλή και αξιόπιστα.

Πόσο ακριβή είναι τα τρέχοντα μοντέλα; Βέβαια, πολλά πράγματα εξαρτώνται από την ακρίβεια και την ποσότητα των δεδομένων που εισάγονται στα μηχανήματα. Ως εκ τούτου, οι κλιματικές ηλεκτρονικές προβολές ποικίλλουν από ήπιες ως καταστροφικές. Ωστόσο, λέει το περιοδικό Επιστήμη, «το [φυσικό] κλιματικό σύστημα μπορεί να μας επιφυλάσσει εκπλήξεις». Και μερικές έχουν κάνει ήδη την εμφάνισή τους, όπως ο ασυνήθιστα γοργός ρυθμός με τον οποίο λιώνουν οι πάγοι στην Αρκτική, κάτι που έχει ξαφνιάσει πολλούς κλιματολόγους. Παρ’ όλα αυτά, αν οι ιθύνοντες σχηματίσουν έστω και μια γενική ιδέα για τις συνέπειες που θα υπάρξουν εξαιτίας όσων γίνονται ή δεν γίνονται τώρα, μπορούν να πάρουν αποφάσεις σήμερα οι οποίες ίσως μειώσουν τα προβλήματα αύριο.

Με αυτή τη δυνατότητα υπόψη, η IPCC εξέτασε έξι διαφορετικά σενάρια βασισμένα σε ηλεκτρονικές προσομοιώσεις​—που προϋπέθεταν είτε ανεξέλεγκτη παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου είτε διαιώνιση της τωρινής κατάστασης είτε επιβολή αυστηρών περιορισμών—​με το κάθε σενάριο να αποφέρει διαφορετικά κλιματικά και περιβαλλοντικά αποτελέσματα. Με βάση αυτές τις προγνώσεις, οι αναλυτές εισηγούνται διάφορα μέτρα. Μεταξύ αυτών είναι τα υποχρεωτικά όρια στις εκπομπές των ορυκτών καυσίμων, οι κυρώσεις για τους παραβάτες, η αύξηση στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας και η εφαρμογή τεχνολογικών μεθόδων που είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον.

Είναι Αξιόπιστα τα Μοντέλα;

Οι τρέχουσες προγνωστικές μέθοδοι αφενός «υπεραπλουστεύουν τις ελάχιστα κατανοητές κλιματικές διαδικασίες» αφετέρου «αγνοούν παντελώς κάποιες άλλες», λένε οι επικριτές. Επισημαίνουν επίσης τις ασυνέπειες των ηλεκτρονικών προβολών.  Ένας επιστήμονας που πήρε μέρος στις συζητήσεις της IPCC δήλωσε: «Κάποιοι από εμάς συνεχίζουν να θεωρούν τόσο δυσεπίτευκτη τη μελέτη και την κατανόηση του εξαιρετικά πολύπλοκου κλιματικού συστήματος ώστε αμφιβάλλουν για το αν είμαστε ικανοί να γνωρίζουμε τι επιτελεί αυτό και γιατί». a

Μερικοί θα αντιτείνουν, φυσικά, ότι το να χρησιμοποιούμε ένα στοιχείο αμφιβολίας ως δικαιολογία για να μην κάνουμε τίποτα ισοδυναμεί με το να παίζουμε κορώνα γράμματα το μέλλον. «Πώς θα το εξηγούσαμε αυτό στα παιδιά μας;» λένε. Είτε τα κλιματικά μοντέλα είναι ακριβή είτε όχι, το βέβαιο είναι ότι η γη αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Το περιβάλλον της, το οποίο συντηρεί τη ζωή, βάλλεται από τη μόλυνση, την αποψίλωση, την αστικοποίηση και την εξαφάνιση των ειδών​—για να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιους παράγοντες που κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει βάσιμα.

Λαβαίνοντας υπόψη τα όσα γνωρίζουμε, μπορούμε άραγε να αναμένουμε ότι η ανθρωπότητα ως σύνολο θα κάνει στροφή 180 μοιρών για να σωθεί το όμορφο σπίτι μας​—και εμείς επίσης; Εκτός αυτού, αν η παγκόσμια υπερθέρμανση προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα, ίσως μας μένουν μόνο κάποια χρόνια, όχι αιώνες, για να κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές. Αν μη τι άλλο, για να πραγματοποιηθούν αυτές οι αλλαγές πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα τα βασικά αίτια των προβλημάτων της γης​—η ανθρώπινη απληστία, η ιδιοτέλεια, η άγνοια, η κακή διακυβέρνηση και η απάθεια. Είναι πιθανή μια τέτοια προοπτική ή πρόκειται για ευσεβείς πόθους; Αν ισχύει το δεύτερο, μήπως σημαίνει αυτό ότι δεν έχουμε ελπίδα; Αυτό το ερώτημα θα εξεταστεί στο επόμενο άρθρο.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 5]

ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΕΤΡΗΘΕΙ Η ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ;

Για να καταλάβετε τις δυσκολίες, σκεφτείτε: Πώς θα μετρούσατε τη θερμοκρασία ενός μεγάλου δωματίου; Για παράδειγμα, πού θα βάζατε το θερμόμετρο; Η θερμότητα ανεβαίνει προς τα πάνω, άρα ο αέρας κοντά στο ταβάνι θα είναι πιθανότατα θερμότερος από τον αέρα χαμηλότερα. Η ένδειξη θα επηρεαστεί επίσης από το αν το θερμόμετρο βρίσκεται κοντά σε παράθυρο ή αν είναι στον ήλιο ή στη σκιά. Κάτι άλλο που μπορεί να συντελέσει σε διαφορετικές ενδείξεις είναι το χρώμα, εφόσον οι σκούρες επιφάνειες απορροφούν περισσότερη θερμότητα.

Επομένως, το πιθανότερο είναι ότι μία και μόνο μέτρηση δεν θα αρκούσε. Θα χρειαζόταν να πάρετε ενδείξεις από αρκετά σημεία και μετά να υπολογίσετε το μέσο όρο. Οι ενδείξεις, όμως, μπορεί να αλλάζουν από μέρα σε μέρα και από εποχή σε εποχή. Συνεπώς, για να βγάλετε τον πραγματικό μέσο όρο, θα έπρεπε να πάρετε πολλές ενδείξεις για παρατεταμένο διάστημα. Φανταστείτε, λοιπόν, πόσο περίπλοκο είναι το να μετρηθεί η γενική θερμοκρασία της επιφάνειας της γης, της ατμόσφαιρας και των ωκεανών! Αλλά αυτά τα στατιστικά στοιχεία είναι ουσιώδη για να αποτιμηθεί με ακρίβεια η αλλαγή του κλίματος.

[Ευχαριστίες]

NASA photo

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΛΥΣΗ Η ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ;

Η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας καταρρίπτει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Εφόσον η καύση του πετρελαίου και του άνθρακα εκλύει αέρια του θερμοκηπίου, ορισμένες κυβερνήσεις εξετάζουν το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσουν ως καθαρότερη εναλλακτική μορφή ενέργειας την πυρηνική. Αλλά και αυτό παρουσιάζει προβλήματα.

Η εφημερίδα Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν (International Herald Tribune) αναφέρει ότι στη Γαλλία, μία από τις χώρες με τα μεγαλύτερα ποσοστά χρήσης πυρηνικής ενέργειας, απαιτούνται ετησίως μέχρι και 19 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό για την ψύξη των αντιδραστήρων. Στον καύσωνα του 2003, το ζεστό νερό που αποβάλλεται φυσιολογικά από τους αντιδραστήρες της Γαλλίας απείλησε να ανεβάσει τη θερμοκρασία των ποταμών σε επίπεδα επιβλαβή για το περιβάλλον. Ως αποτέλεσμα, χρειάστηκε να κλείσουν κάποιοι σταθμοί παραγωγής ενέργειας. Αυτή η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί αν οι παγκόσμιες θερμοκρασίες σημειώσουν άνοδο.

«Είμαστε αναγκασμένοι να λύσουμε το πρόβλημα της αλλαγής του κλίματος αν θέλουμε να έχουμε πυρηνική ενέργεια», δήλωσε ο πυρηνικός μηχανικός Ντέιβιντ Λόκμπαουμ, μέλος της Ένωσης Προβληματισμένων Επιστημόνων.

[Πλαίσιο/​Χάρτης στη σελίδα 7]

ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΟ 2007

Το 2007 σημειώθηκε πρωτοφανής αριθμός κλιματικών καταστροφών, για τις οποίες το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για το Συντονισμό των Ανθρωπιστικών Υποθέσεων απηύθυνε 14 εκκλήσεις έκτακτης βοήθειας​—4 περισσότερες από τον προηγούμενο ανώτατο αριθμό, που είχε σημειωθεί το 2005. Ακολουθούν μερικές μόνο από τις καταστροφές που έλαβαν χώρα το 2007. Να θυμάστε βέβαια ότι μεμονωμένα περιστατικά δεν υποδηλώνουν κατ’ ανάγκην κάποια μακροχρόνια τάση.

◼ Βρετανία: Πάνω από 350.000 άτομα επλήγησαν από πλημμύρες​—τις χειρότερες σε διάστημα 60 και πλέον ετών. Για την Αγγλία και την Ουαλία, η περίοδος Μαΐου-Ιουλίου ήταν η πιο βροχερή από το 1766, όταν άρχισαν να καταγράφονται στοιχεία.

◼ Δυτική Αφρική: Οι πλημμυροπαθείς σε 14 χώρες ανήλθαν στους 800.000.

◼ Λεσότο: Οι υψηλές θερμοκρασίες και η ξηρασία κατέστρεψαν τις καλλιέργειες. Ίσως χρειαστεί να σταλούν τρόφιμα σε περίπου 553.000 ανθρώπους.

◼ Σουδάν: Καταρρακτώδεις βροχές άφησαν 150.000 αστέγους. Τουλάχιστον 500.000 άτομα έλαβαν βοήθεια.

◼ Μαδαγασκάρη: Κυκλώνες και δυνατές βροχές σάρωσαν το νησί, αναγκάζοντας 33.000 να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και καταστρέφοντας τις καλλιέργειες 260.000 ανθρώπων.

◼ Βόρεια Κορέα: Υπολογίζεται ότι 960.000 άτομα επλήγησαν σφοδρά από εκτεταμένες πλημμύρες και κατολισθήσεις βράχων και λάσπης.

◼ Μπαγκλαντές: Οι πλημμυροπαθείς ανήλθαν στα 8,5 εκατομμύρια και οι νεκροί ξεπέρασαν τους 3.000. Πέθαναν επίσης 1.250.000 αγροτικά ζώα. Περίπου 1,5 εκατομμύριο σπίτια υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν.

◼ Ινδία: Οι πλημμύρες έπληξαν 30 εκατομμύρια ανθρώπους.

◼ Πακιστάν: Οι βροχές από τους κυκλώνες ανάγκασαν 377.000 ανθρώπους να φύγουν από τα σπίτια τους και άφησαν πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς.

◼ Βολιβία: Οι πλημμυροπαθείς ξεπέρασαν τους 350.000, και 25.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους.

◼ Μεξικό: Τοπικές πλημμύρες άφησαν άστεγους τουλάχιστον 500.000 ανθρώπους και έπληξαν πάνω από ένα εκατομμύριο κατοίκους.

◼ Δομινικανή Δημοκρατία: Παρατεταμένες δυνατές βροχοπτώσεις προκάλεσαν πλημμύρες και κατολισθήσεις, αναγκάζοντας 65.000 ανθρώπους να φύγουν από τα σπίτια τους.

◼ Ηνωμένες Πολιτείες: Πυρκαγιές σε όλη την εύφλεκτη, λόγω της ξηρασίας, νότια Καλιφόρνια ανάγκασαν 500.000 κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

[Ευχαριστίες]

Based on NASA/​Visible Earth imagery