Ένας Μοναδικός Ανθότοπος

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΑΦΡΙΚΗ

ΑΦΟΥ ταξινόμησε μια ομάδα λουλουδιών από την Αφρική, ο βοτανολόγος του 18ου αιώνα Κάρολος Λιναίος περιέγραψε τον τόπο προέλευσής τους, το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, ως «έναν επίγειο παράδεισο, . . . τον οποίο ο Ευεργέτης Δημιουργός έχει στολίσει με τα εκλεκτότερα θαύματά Του».

Αυτά τα αποκαλούμενα εκλεκτότερα θαύματα βρίσκονται σε μια περιοχή που καλύπτει τη νοτιότερη άκρη της Αφρικής. Ολλανδοί άποικοι ονόμασαν fijnbosch (φέινμπος), δηλαδή «λεπτούς θάμνους» ή «λεπτά δάση», τη βλάστηση που επικρατούσε στην περιοχή. Εφόσον η ολλανδική λέξη fijn (φέιν) σημαίνει «μικρός», η ονομασία αναφερόταν πιθανώς στο μικρό μέγεθος των φύλλων και των φυτών καθώς και στα λυγερά δέντρα που υπάρχουν στην περιοχή. Αργότερα η λέξη fijnbosch εξελίχθηκε σε «fynbos» (φέινμπος). Τα φύλλα αυτών των φυτών μπορεί να είναι μικρά και ανθεκτικά, αλλά τα λουλούδια έχουν εντυπωσιακά μεγέθη, χρώματα και σχήματα.

Η περιοχή Φέινμπος βρίσκεται σε ένα χλωριδικό βασίλειο που είναι πολύ διαφορετικό από τα υπόλοιπα στον κόσμο​—το Χλωριδικό βασίλειο του Ακρωτηρίου. a Μολονότι αυτό το βασίλειο καλύπτει σχετικά μικρή έκταση, φιλοξενεί μια εκπληκτική  ποικιλία φυτικών ειδών​—σύμφωνα με κάποια πηγή, πάνω από 8.550 είδη—​από τα οποία τα δύο τρίτα δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στον κόσμο.

Στο όρος Τέιμπλ και μόνο, έχουν καταμετρηθεί 1.470 είδη φυτών! «Αυτό», παρατηρεί το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist), «σημαίνει πως υπάρχουν περισσότερα φυτά από ό,τι σε όλη την επιφάνεια των Βρετανικών Νησιών». Ωστόσο, η περιοχή Φέινμπος έχει επηρεάσει και άλλα μέρη του κόσμου. Πώς συμβαίνει αυτό;

Θαυμαστή Ποικιλία

Αν έχετε κάποιο γεράνι στο παρτέρι σας, το πιθανότερο είναι ότι περιποιείστε τον απόγονο ενός φυτού που ευδοκιμεί στην περιοχή Φέινμπος. Από τα 250 αυτοφυή τους είδη που υπάρχουν στη γη, πάνω από τα δύο τρίτα συναντώνται στην περιοχή Φέινμπος.

Επίσης, το ένα τρίτο από τα 1.800 λουλούδια που ανήκουν στην οικογένεια Ιριδίδες αναπτύσσονται εδώ​—ανάμεσά τους και 72 είδη γλαδιόλας τα οποία δεν βρίσκονται πουθενά αλλού στη γη. Όσο για τις μαργαρίτες και τα φέιχις, στο νοτιότερο άκρο της Αφρικής υπάρχουν 1.646 είδη. b Σε αυτά περιλαμβάνονται και τα αμάραντα, τα οποία διατηρούν τη ζωηρότητα των χρωμάτων τους και χρησιμοποιούνται επί χρόνια σε συνθέσεις αποξηραμένων φυτών.

Το πιο αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό της περιοχής Φέινμπος, όμως, είναι το ανθοφόρο φυτό ερείκη, ή αλλιώς ρείκι. Όσο απίστευτο και αν φαίνεται, η περιοχή Φέινμπος έχει 625 είδη ερείκης, ενώ σε όλο τον κόσμο υπάρχουν συνολικά 740 είδη!

 Η Πρωτέα και ο Προμέρωψ

Ο Λιναίος εξέτασε μια ομάδα λουλουδιών της περιοχής Φέινμπος η οποία παρουσίαζε παράξενη ποικιλία σχημάτων. Τα ονόμασε Πρωτέα (μέλη της οικογένειας Πρωτεΐδες), από τον θεό Πρωτέα, ο οποίος πιστευόταν ότι άλλαζε σώματα. Συνολικά, 328 είδη πρωτέας προέρχονται από την περιοχή Φέινμπος. Πόσο συναρπαστικό είναι να περπατάει κάποιος στα όρη του Ακρωτηρίου και να συναντά τη μεγάλη πρωτέα την κυναροειδή! Το πανέμορφο λουλούδι της μερικές φορές είναι μεγαλύτερο από πρόσωπο ανθρώπου.

Ένα άλλο κοινό είδος είναι η πρωτέα η μελιγόνος. Τα λουλούδια αυτού του δέντρου έχουν κυπελλοειδές σχήμα και περιέχουν πολύ νέκταρ. Οι πρώτοι άποικοι κουνούσαν τα λουλούδια πάνω από ένα δοχείο για να μαζέψουν το νέκταρ, και στη συνέχεια το έβραζαν για να το κάνουν σιρόπι.

Κάποιος άλλος που εκτιμάει πολύ το νέκταρ της πρωτέας είναι το πουλί προμέρωψ ο καφρικός​—ένα πλάσμα που συναντάται μόνο στην περιοχή Φέινμπος. Με το μακρύ ράμφος και τη μακριά γλώσσα του, ο προμέρωψ ρουφάει το νέκταρ που παράγει το φυτό και σε αντάλλαγμα μεταφέρει γύρη από το ένα λουλούδι στο άλλο​—συμβάλλοντας αποτελεσματικά στην επικονίασή του. Επιπλέον, ο προμέρωψ τρέφεται με έντομα που ελκύονται στα μεγάλα λουλούδια. Έτσι λοιπόν, το πουλί και το λουλούδι αλληλοεξαρτώνται για την επιβίωσή τους.

Άλλες Ζωτικές Συνεργασίες

Μερικά λουλούδια πρωτέας βρίσκονται χαμηλά, κοντά στο έδαφος, κρυμμένα κάτω από άλλα φυτά. Οι ποντικοί ελκύονται από μια μυρωδιά όμοια με  μυρωδιά ζύμης που αναδίδουν αυτά τα φυτά. Χώνοντας το κεφάλι τους στα λουλούδια, οι ποντικοί πίνουν το νέκταρ και κατόπιν πηγαίνουν σε άλλα φυτά πρωτέα, μεταφέροντας τη γύρη που έχει μαζευτεί στο τριχωτό τους πρόσωπο. Έτσι λοιπόν, οι ποντικοί των αγρών και η πρωτέα συνεργάζονται για να επιβιώσουν.

Μια παρόμοια συνεργασία παρατηρείται ανάμεσα στα λουλούδια της ερείκης και στο πολύχρωμο πουλί νεκταρινία με το πορτοκαλί στήθος, το οποίο υπάρχει μόνο στην περιοχή Φέινμπος. Επειδή το σχήμα των λουλουδιών μοιάζει με κυρτό σωλήνα, είναι ιδανικά για το ράμφος της νεκταρινίας. Όταν το πουλί ρουφάει με το ράμφος του το νέκταρ, το κεφάλι του συλλέγει γύρη. Οι ανθισμένες ερείκες ικανοποιούν όλο το χρόνο τις ανάγκες της νεκταρινίας, και τα φυτά ωφελούνται από τη βοήθεια που προσφέρει αυτό το πουλί στην επικονίασή τους. Πόσο ευχάριστο είναι να περπατάει κανείς σε μια λοφοπλαγιά παρατηρώντας αυτή την εκπληκτική σχέση αλληλεξάρτησης!

Πολλά άλλα πλάσματα παίζουν ζωτικό ρόλο στην περιοχή Φέινμπος. Παραδείγματος χάρη, η πεταλούδα του είδους Meneris tulbaghia είναι το μοναδικό μέσο επικονίασης για 15 είδη κόκκινων λουλουδιών. Ένα από αυτά τα λουλούδια ανήκει στο περίφημο είδος Disa uniflora, το οποίο στολίζει το όρος Τέιμπλ.

Επίσης, υπάρχουν ορισμένοι τυφλοπόντικες οι οποίοι τρέφονται με τις βολβώδεις ρίζες κάποιων φυτών που ανήκουν στις οικογένειες της ορχιδέας, των κρίνων και της ίριδας. Οι τυφλοπόντικες του Ακρωτηρίου μεταφέρουν τμήματα ριζών στις φωλιές τους και τα αποθηκεύουν. Ορισμένα από αυτά πέφτουν καθ’ οδόν ή παραμένουν αφάγωτα στη φωλιά, και αυτά συνήθως ριζώνουν και αναπτύσσονται.

Εκατοντάδες φυτά της περιοχής Φέινμπος παράγουν σπόρους με σαρκώδεις, ελαιώδεις προεξοχές που αναδίδουν μια μυρωδιά στην οποία δεν μπορούν να αντισταθούν τα μυρμήγκια. Αφού πιάσουν αυτά τα «χερούλια», τα μυρμήγκια τραβούν τους σπόρους κάτω από το έδαφος. Έπειτα, τρώνε τις μαλακές προεξοχές αλλά όχι και τους σκληρούς σπόρους. Με αυτόν τον τρόπο, οι θαμμένοι σπόροι, προστατευμένοι από τα πουλιά και τα ποντίκια, μπορούν αργότερα να βλαστήσουν.

Επίσης, υπάρχουν μύγες εξοπλισμένες με έναν μακρύ σωλήνα, ή αλλιώς προβοσκίδα, ο οποίος προεξέχει από το στόμα τους. Αυτές οι μύγες αποτελούν ιδανικό μέσο επικονίασης των φυτών της περιοχής Φέινμπος που έχουν μακριά σωληνοειδή λουλούδια. Η προβοσκίδα μιας μύγας έχει μήκος σχεδόν 8 εκατοστά. Πράγματι, η συνεργασία παίζει ουσιώδη ρόλο για την επιβίωση στην περιοχή Φέινμπος!

Μια Επικίνδυνη Συνεργασία

«Είναι κρίμα», αναφέρει ο περιβαλλοντολόγος Τ.Φ.Τζ. φαν Ρίενσμπερχ στο βιβλίο Εισαγωγή στο Φέινμπος (An Introduction to Fynbos), «το ότι ο Άνθρωπος, στον οποίο έχει ανατεθεί η ευθύνη για τη φροντίδα της Δημιουργίας, είναι πολλές φορές υπαίτιος για την καταστροφή ορισμένων φυσικών περιοχών». Πράγματι, σε σχετικά σύντομο διάστημα έχει λάβει χώρα μια φοβερή ερήμωση, όπως εξηγεί ο Δρ Πιτ φαν Βέικ: «Μέσα σε περίπου 300 χρόνια από τον αποικισμό, η χαμηλή βλάστηση του Φέινμπος έχει κατατεμαχιστεί και μεταμορφωθεί τόσο πολύ από τον άνθρωπο ώστε απομένει μόνο το 31 τοις εκατό της αρχικής . . . βλάστησης αυτής της περιοχής. Τριάντα εννιά είδη αυτής της περιοχής έχουν ήδη εξαφανιστεί, ενώ άλλα 1.033 είδη έχουν γίνει από απειλούμενα εξαιρετικά σπάνια».

Οι ενέργειες του ανθρώπου απειλούν επίσης τη ζωτική συνεργασία που υπάρχει ανάμεσα στα ζώα και στα φυτά της περιοχής Φέινμπος. «Οι οικολόγοι», παρατηρεί το βιβλίο Όρος Τέιμπλ​—Θαύμα της Φύσης (Table Mountain​—A Natural Wonder), «μόλις τώρα αρχίζουν να κατανοούν τις περίπλοκες σχέσεις που συνδέουν τα ζώα και τα φυτά σε αυτή την περιοχή. Αν ένα φυτό εκλείψει, θα εξαφανιστεί άραγε και το μέσο επικονίασής του (τρωκτικό, πεταλούδα ή σκαθάρι); Και τι θα λεχθεί για τα πουλιά της περιοχής Φέινμπος; Σύμφωνα με τον Νοτιοαφρικανό βιολόγο Κ. Τζ. Σκεντ, η επιβίωση των πουλιών προμέρωψ απειλείται εξαιτίας της «στενής σχέσης [τους] με το φυτό Πρωτέα».

Τέτοιες ανησυχητικές εκθέσεις για την περιοχή Φέινμπος δημιουργούν φόβους. Ωστόσο, για εκείνους που, όπως ο Λιναίος, πιστεύουν στον “Ευεργέτη Δημιουργό”, υπάρχει επίσης λόγος για ελπίδα. Και αυτό διότι μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η γη θα ανθίσει όσο ποτέ άλλοτε όταν ο Ιεχωβά Θεός εκπληρώσει την υπόσχεσή του να “κάνει νέα τα πάντα”.​—Αποκάλυψη 21:5.

[Υποσημειώσεις]

[Χάρτες στη σελίδα 16]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Περιοχή Φέινμπος (με πράσινο χρώμα)

Όρος Τέιμπλ

[Ευχαριστίες]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Gladiolus debilis, ένα από τα 72 είδη γλαδιόλας που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη

[Ευχαριστίες]

Una Coetzee (www.agulhasfynbos.co.za)

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Μερικά είδη πρωτέας είναι μεγαλύτερα από πρόσωπο ανθρώπου

[Ευχαριστίες]

Nigel Dennis

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Στο όρος Τέιμπλ και μόνο, έχουν καταγραφεί 1.470 διαφορετικά είδη φυτών

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Heliptrum eximium

[Ευχαριστίες]

Nigel Dennis

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ένα από τα πολλά είδη μαργαρίτας που υπάρχουν στην περιοχή Φέινμπος

[Ευχαριστίες]

Kirstenbosch, Cape Town

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Η πεταλούδα Meneris tulbaghia είναι το μοναδικό μέσο επικονίασης για 15 είδη κόκκινων λουλουδιών

[Ευχαριστίες]

Colin Paterson-Jones

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Pincushion protea

[Ευχαριστίες]

National Parks Board of South Africa

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Τα λουλούδια της ερείκης και η νεκταρινία συνεργάζονται με μοναδικό τρόπο

[Ευχαριστίες]

Colin Paterson-Jones

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Η πρωτέα και ο προμέρωψ είναι στενοί φίλοι

[Ευχαριστίες]

Kirstenbosch, Cape Town

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Λουλούδι της οικογένειας Αμαρυλλιδίδες

[Ευχαριστίες]

Kirstenbosch, Cape Town

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 18]

National Parks Board of South Africa