Επίσκεψη σε ένα Κινέζικο Φαρμακείο

Ο ΚΟΥΟΚ ΚΙΤ εδώ και αρκετές ημέρες είναι άρρωστος και γι’ αυτό αποφασίζει να δει έναν γιατρό. Ως Κινέζος, προτιμάει το γιατρό της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής. Κάποιος οικογενειακός φίλος γνωρίζει έναν τέτοιον γιατρό που εργάζεται σε ένα κατάστημα με βότανα εκεί κοντά και ο οποίος είναι επίσης ο ιδιοκτήτης του. Αυτός ο φίλος λέει στον Κουόκ Κιτ ότι ο γιατρός μπορεί να παρασκευάσει κάποιο αφέψημα βοτάνων το οποίο θα τον θεραπεύσει από το πρόβλημα που τον ταλαιπωρεί.

Στην Κίνα, όπως και στα περισσότερα μέρη της νοτιοανατολικής Ασίας, η επίσκεψη στο γιατρό διαφέρει πολύ από την αντίστοιχη επίσκεψη στις χώρες της Δύσης. Στη Δύση, η επίσκεψη στο γιατρό συνήθως περιλαμβάνει το να κλείσει κανείς ραντεβού, να πάει στο ιατρείο του, να εξεταστεί και να πάρει μια ιατρική συνταγή. Μετά ο ασθενής πρέπει να πάει στο φαρμακείο για να πάρει τα φάρμακα που γράφει η συνταγή του. Με έναν Κινέζο γιατρό, η διαδικασία είναι πολύ πιο απλή. Πηγαίνετε σε κάποιο κατάστημα με βότανα, όπου σχεδόν πάντα υπάρχει ένας μόνιμος βοτανολόγος που είναι επίσης γιατρός της κινέζικης ιατρικής. Αυτός μπορεί να σας εξετάσει, να διαγνώσει το πρόβλημά σας, να καθορίσει τις ακριβείς ποσότητες των βοτάνων για τη συνταγή και να σας πει πώς να τα χρησιμοποιήσετε​—όλα αυτά σε μια σύντομη επίσκεψη! a

Βότανα ως Φάρμακα;

Μολονότι οι περισσότεροι κάτοικοι της Δύσης είναι συνηθισμένοι στα χάπια, στις κάψουλες και στις ενέσεις, τέτοιου είδους φάρμακα είναι σχετικά καινούρια. Επί χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι στρέφονταν σε φυσικά μέσα θεραπείας. Στη Βιβλική εποχή, για παράδειγμα, οι Εβραίοι γιατροί χρησιμοποιούσαν θεραπευτικά μέσα όπως το λάδι, το βάλσαμο και το κρασί. (Ησαΐας 1:6· Ιερεμίας 46:11· Λουκάς 10:34) Καταπλάσματα από αποξηραμένα σύκα προφανώς χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία μεγάλων σπυριών.​—2 Βασιλέων 20:7.

Στην πραγματικότητα, σχεδόν κάθε έθνος ή λαός χρησιμοποιούσε κάποτε βότανα και διάφορα σκευάσματα για να θεραπεύει παθήσεις και αρρώστιες. Ακόμη και πολλά μπαχαρικά που χρησιμοποιούνται σήμερα  στη μαγειρική χρησιμοποιούνταν αρχικά για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Αυτό δεν σημαίνει ότι τέτοιου είδους μέθοδοι ήταν πάντοτε επιτυχείς. Αντίθετα, πολλές φορές φανέρωναν δεισιδαιμονία και άγνοια. Παρ’ όλα αυτά, τέτοιες μέθοδοι για τη θεραπεία των ασθενών υπάρχουν εδώ και χιλιετίες. Μάλιστα μερικά από τα πιο κοινά φάρμακα σήμερα παράγονται από φυτά.

Θεωρία και Πρακτική της Κινέζικης Ιατρικής

Η θεραπεία των ασθενειών με φυτικά φάρμακα είναι αναπόσπαστο μέρος της κινέζικης ιστορίας. Η λαϊκή παράδοση αποδίδει στον Χουάνγκ Τι, τον Κίτρινο Αυτοκράτορα, τη συγγραφή του Νέι Τζινγκ, του κανόνα εσωτερικής ιατρικής που εξακολουθούν να συμβουλεύονται οι γιατροί στην Κίνα. b Αυτός ο κανόνας, του οποίου ο χρόνος συγγραφής αποτελεί αντικείμενο αντιλογίας, ασχολείται με πολλά από τα θέματα που μπορεί να καλύπτει ένα ιατρικό βιβλίο του Δυτικού κόσμου. Δεν πραγματεύεται μόνο τη διάγνωση, τα συμπτώματα, τις αιτίες, τη θεραπεία και την πρόληψη των ασθενειών, αλλά και την ανατομία και τις λειτουργίες του σώματος.

Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες τέχνες της νοτιοανατολικής Ασίας, η θεωρία και η πρακτική της κινέζικης ιατρικής διαπνέονται από το δόγμα του γιν-γιανγκ. Σε αυτή την περίπτωση, το γιν αντιπροσωπεύει το ψυχρό και το γιανγκ το θερμό​—επίσης αντιπροσωπεύουν και πολλές άλλες αντίθετες ιδιότητες. c Επιπρόσθετα, για τη διάγνωση και τη θεραπεία λαμβάνονται υπόψη οι μεσημβρινοί του σώματος, οι οποίοι σχετίζονται με το βελονισμό. Βότανα και τροφές που θεωρούνται είτε ψυχρά είτε θερμά χορηγούνται για να επαναφέρουν την ισορροπία του γιν-γιανγκ στον ασθενή.

Για παράδειγμα, ένας ασθενής με πυρετό θεωρείται θερμός, και γι’ αυτό θα του χορηγηθούν βότανα που λέγεται ότι ρίχνουν τη θερμοκρασία. Μολονότι το γιν-γιανγκ ίσως δεν αναφέρεται πλέον συγκεκριμένα, οι ίδιες αρχές εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για να καθοριστεί η θεραπεία του ασθενούς. Με ποιον τρόπο, όμως, καταλήγει στη διάγνωση ο γιατρός της κινέζικης ιατρικής; Και πώς είναι ένα κατάστημα με βότανα; Για να μάθουμε, ας ακολουθήσουμε τον Κουόκ Κιτ στο κατάστημα που του πρότεινε ο φίλος του.

 Ένα Κατάστημα με Εξωτικά Βότανα

Έκπληξη! Σήμερα ο Κουόκ Κιτ πρέπει να περιμένει για να δει το γιατρό. Φαίνεται ότι υπάρχει επιδημία γρίπης ή κρυολογήματος, και γι’ αυτό προηγούνται δύο άλλοι ασθενείς. Ας ρίξουμε μια ματιά στο κατάστημα ενώ περιμένουμε.

Μόλις μπήκαμε, τα πρώτα πράγματα που τράβηξαν την προσοχή μας ήταν οι σωροί από τα αποξηραμένα προϊόντα​—μανιτάρια, αχιβάδες, αμπαλόνε, σύκα, ξηροί καρποί και άλλα φαγώσιμα είδη—​τα οποία εκτίθονταν σε ανοιχτά κιβώτια στην είσοδο. Ναι, εδώ υπάρχουν διαθέσιμα διάφορα είδη τροφίμων. Αλλά μερικά από αυτά μπορεί επίσης να αποτελούν συστατικά των συνταγών.

Κοιτώντας λίγο πιο πέρα, παρατηρούμε διάφορες προθήκες και στις δύο μεριές του μάλλον στενού καταστήματος. Σε αυτές τις προθήκες υπάρχουν σπάνια ή ειδικά βότανα, μεταλλικά άλατα και αποξηραμένα μέρη από το σώμα ζώων, τα οποία έχουν υψηλή τιμή. Κοιτώντας προσεκτικά, βλέπουμε κέρατα ελαφιού, μαργαριτάρια, αποξηραμένες σαύρες και ιππόκαμπους, καθώς και άλλα εξωτικά είδη. Μέχρι τα πρόσφατα χρόνια, μπορούσαν να βρεθούν σε τέτοιες προθήκες κέρατα από ρινόκερο, χοληδόχοι κύστεις από αρκούδες και άλλα τέτοια μέρη από το σώμα ζώων, τώρα όμως αυτά τα είδη είναι απαγορευμένα.

Σε μια άλλη γωνιά του καταστήματος, βρίσκουμε πακετάκια με ανάμεικτα βότανα για κοινές ασθένειες όπως τα κρυολογήματα και οι στομαχικές διαταραχές, καθώς και εμφιαλωμένα φυτικά φάρμακα από την Κίνα. Πείτε απλώς στο βοηθό ή στον υπάλληλο του καταστήματος ποιο είναι το πρόβλημά σας και αυτός είτε θα σας προτείνει κάποιο εμφιαλωμένο προϊόν είτε θα σας δώσει ένα πακετάκι με ανάμεικτα βότανα και θα σας πει πώς να τα ετοιμάσετε στο σπίτι.

Πίσω από τον υπάλληλο, στη μια πλευρά του τοίχου, βλέπουμε ράφια με ψηλά γυάλινα βάζα που περιέχουν διάφορες αποξηραμένες ρίζες, φύλλα και κλαδάκια. Αυτά τα βότανα είναι γνωστά στους πελάτες, οι οποίοι μπορούν να τα αγοράσουν για αυτοσχέδιες θεραπείες ή για να τα χρησιμοποιήσουν στη μαγειρική. Στην άλλη μεριά του καταστήματος,  υπάρχει ένα ντουλάπι που φτάνει μέχρι το ταβάνι και αποτελείται από πολλές σειρές φθαρμένων συρταριών. Ονομάζεται μπαϊζίγκουι, δηλαδή «το ντουλάπι με τα εκατό παιδιά», επειδή μπορεί να υπάρχουν εκατό ή και περισσότερα συρτάρια σε αυτόν τον τύπο ντουλαπιού για βότανα. Μέσα σε αυτά τα συρτάρια βρίσκει κανείς εύκολα τα πιο κοινά βότανα των συνταγών, ενώ όσα χρησιμοποιούνται πιο συχνά βρίσκονται στα πιο προσιτά σημεία. Δεν είναι ασυνήθιστο να μην έχουν ετικέτες αυτά τα συρτάρια. Οι έμπειροι υπάλληλοι γνωρίζουν πού ακριβώς βρίσκεται το κάθε βότανο.

Προσέξτε με πόση επιδεξιότητα ζυγίζει ο υπάλληλος τα βότανα για τη γυναίκα που εξυπηρετεί. Χρησιμοποιεί μια λεπτεπίλεπτη ασιατική ζυγαριά ακριβείας​—ένα βαθμονομημένο ραβδί με έναν στρογγυλό δίσκο κρεμασμένο από τρία κορδόνια στη μια άκρη και ένα κινητό βάρος στην άλλη άκρη. Γνωρίζει ότι ορισμένα βότανα μπορεί να είναι θανατηφόρα αν ληφθούν σε υπερβολικές δόσεις, γι’ αυτό πρέπει να είναι προσεκτικός στις μετρήσεις του. Δεν ζυγίζει το καθετί. Τώρα τον βλέπουμε να παίρνει περίπου μισή χούφτα από αρκετά βότανα που υπάρχουν σε διαφορετικά συρτάρια και να τα βάζει σε ένα χαρτί περιτυλίγματος. Ναι, σωστά καταλάβατε, η συνταγή περιλαμβάνει επίσης κελύφη τζιτζικιών. Καθώς φτιάχνει το πακέτο, λέει στη γυναίκα πώς να ετοιμάσει το μείγμα.

Τα φυτικά φάρμακα παρασκευάζονται και λαμβάνονται με διάφορους τρόπους. Μερικά είναι σε μορφή σκόνης. Ο ασθενής τα διαλύει σε ζεστό νερό και μετά πίνει το μείγμα. Άλλα είναι πολτοποιημένα. Καταναλώνονται μαζί με μέλι ή με κάποιο είδος αλκοολούχου ποτού. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτής της γυναίκας, η συμβουλή είναι να χρησιμοποιήσει την πιο κοινή μέθοδο παρασκευής, δηλαδή την αφέψηση. Αυτό σημαίνει ότι θα βράσει τα βότανα σε ένα κεραμικό σκεύος για μία περίπου ώρα. Στη συνέχεια, θα πίνει από αυτό το μείγμα κάθε λίγες ώρες. Αν η γυναίκα χρειαστεί και πάλι τα ίδια βότανα, το μόνο που πρέπει να κάνει είναι να ξαναέρθει στο κατάστημα για να προμηθευτεί και άλλα.

Τελικά έρχεται η σειρά του Κουόκ Κιτ να δει το γιατρό. Όχι, ο γιατρός δεν του παίρνει την πίεση ούτε ακούει τους παλμούς της καρδιάς του. Ρωτάει όμως τον Κουόκ Κιτ για τα συμπτώματα που έχει. Πώς κοιμάται; Πώς είναι η πέψη του, η όρεξή του, τα έντερά του, η θερμοκρασία του, καθώς επίσης η κατάσταση και το χρώμα του δέρματός του; Ο γιατρός εξετάζει προσεκτικά τα μάτια του και το χρώμα διαφόρων σημείων της γλώσσας του. Τώρα ψηλαφεί το σφυγμό του Κουόκ Κιτ σε αρκετά σημεία και των δύο καρπών ασκώντας διαφορετική πίεση κάθε φορά, μια διαδικασία που πιστεύεται ότι αποκαλύπτει σε ποια κατάσταση βρίσκονται διάφορα όργανα και μέλη του σώματος. Μάλιστα, ο γιατρός προσέχει ακόμη και όποιες ασυνήθιστες οσμές εντοπίζει! Τι αποφαίνεται; Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Κουόκ Κιτ έχει γρίπη. Πρέπει να μείνει στο κρεβάτι, να πίνει πολλά υγρά καθώς επίσης να βράσει και να πιει κάποια βότανα. Το αφέψημα που θα φτιαχτεί από τα βότανα θα είναι πικρό, αλλά θα τον κάνει να νιώσει καλύτερα. Ο γιατρός λέει στον Κουόκ Κιτ ποια φαγητά πρέπει να αποφεύγει, και εκτός από αυτό του δίνει πολύ ευγενικά και μια κονσέρβα δαμάσκηνα τα οποία θα αφήνουν μια ευχάριστη γεύση στο στόμα του αφού πάρει το φάρμακό του.

Ο Κουόκ Κιτ φεύγει, λοιπόν, παίρνοντας ένα πακετάκι με βότανα. Η επίσκεψη στο γιατρό και τα φάρμακα του στοίχισαν λιγότερο από 20 δολάρια (περ. 7.000 δρχ.)​—μια πολύ καλή τιμή. Παρ’ όλο που τα βότανα δεν θα τον θεραπεύσουν θαυματουργικά, ο Κουόκ Κιτ θα είναι καλύτερα σε λίγες ημέρες. Αλλά δεν πρέπει να κάνει το λάθος που έχουν κάνει μερικοί, νομίζοντας ότι όσο πιο πολλά βότανα πάρει τόσο καλύτερο θα είναι το αποτέλεσμα. Δεν είναι ασυνήθιστο να ακούμε για ανθρώπους οι οποίοι υποφέρουν από σοβαρές επιπλοκές λόγω υπερβολικών δόσεων κάποιων βοτάνων.

Σε μερικές χώρες υπάρχουν λίγοι κανόνες με βάση τους οποίους ελέγχονται είτε τα βότανα είτε οι γιατροί της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής ή δεν υπάρχουν καν τέτοιοι κανόνες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δρουν διάφοροι απατεώνες βοτανοθεραπευτές, ακόμη δε και να πωλούνται επικίνδυνα παρασκευάσματα παρουσιαζόμενα ως θεραπευτικές αγωγές. Εύλογα, λοιπόν, όταν χρειαστεί να επιλέξουν έναν γιατρό της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, πολλοί Ασιάτες ασθενείς βασίζονται στις εισηγήσεις συγγενών και στενών φίλων.

Βέβαια, καμιά αγωγή​—είτε με βότανα είτε με φάρμακα του Δυτικού κόσμου—​δεν μπορεί να θεραπεύσει την κάθε αρρώστια. Παρ’ όλα αυτά, το κινέζικο φαρμακείο και ο γιατρός της παραδοσιακής ιατρικής συνεχίζουν να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ζωής στην Ασία.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Εξωτικά είδη, όπως αποξηραμένοι ιππόκαμποι, μπορούν να βρεθούν σε ένα κατάστημα με βότανα

[Εικόνες στη σελίδα 24]

Οι αποξηραμένες ρίζες, τα φύλλα και τα κλαδάκια ζυγίζονται προσεκτικά