MITAKISAN DI BE̱NNO̱

Mambo mena ma meke̱ musango na mbaki

OKA

“Nin ńo̱ṅo̱n e be̱n ńai na ńai a mabie̱ na m’bwaṅ bena ba si ta ba máje̱ne̱ne̱ . . . Nde e me̱ne̱n biana tongwea na nin ńo̱ṅo̱n me̱ne̱, beńamsedi ba wase be si po̱ti pe̱.”—The Global Risks Report 2018, World Economic Forum.

OŃOLA NJE BATO JITA BA MOMBWEANO̱ KIE̱LE̱ NI MAYE̱ ŃASU NA ŃA WASE E? JOMBWEYE MITAKISAN MŌ̱ MENA DI BE̱NNO̱.

NJO TONGWEA NA INTERNET: Bupisane̱ ńuspepa The Australian, “internet e mabenga nde be̱ wum’a mbeu a ńolo. Oten di maso̱ bato ba manangane̱ bana, babandedi, bato ba musenja na hackers (baso̱le̱ o internet a moto esibe̱ baise̱ mo̱ wonja.) O wase ńe̱se̱, eboledi ya bobe e malańe̱ jita ye nde ná bato ba mano̱ngo̱ mina ma bato bape̱pe̱ o bwam ba bo̱lane̱ mo̱ biana mabu. . . . Internet e boli ná bato ba lee̱le̱ nate̱na njika dikala beno̱ ná ba be̱ bobe na njo.”
SI TE̱ME̱ LA SIM O BEKUSEDI: Bupisane̱ bolangi bō̱ bosukan ba Oxfam International, mo̱ni bato lo̱mbi be m’bwaṅ buka be̱se̱ o wase ba be̱nno̱ mwe nde mulemlem na nje 3 600 000 000 la bato be tue ba be̱nno̱. Oxfam e bati pe̱ ná “m’bwaṅ ma wase mwababe̱ ńai ni si te̱m na sim ebanja ngus’a bato yena ye m’bwaṅ i mabata nde be̱ m’bwaṅ, ke̱ batue pe̱ ba mabata nde be̱ tue, bito tobotobo.” Bo̱ngo̱ ba bato bō̱ bwe nde ná di si te̱me̱ la sim le ná di wana mpungu.
BILA NA MITAKISAN: O mbu 2018, bolangi ba Epep’a Matumba ma Lati e mombweye̱ bawase̱ diwutamea bo ta bo kwala ná: “O nin we̱nge̱, je o je̱ne̱ muso̱ngi munde̱ne̱ ma bato ba madie̱ mamboa mabu.” Buka na 68 000 000 la bato ba dī mamboa mabu, tobotobo ońola bila na mitakisan. Bupisane̱ bo bolangi, “ońola sekunde iba te̱, moto mō̱ e mińakisan o dia mbo’ao.”
MAMBO MA MAŃAMSE̱ WASE: The Global Risks Report 2018 mo̱ ná: “Dongo dinde̱ne̱ la pat’a myele na ńama le o ńo̱ngo̱ ná pe̱le̱pe̱le̱; kwese̱ la ngo̱ na munja mbindo lā nde mitakisan minde̱ne̱ ońola ja la bwam la mbel’a moto.” O mindi mō̱ pe̱, dongo dinde̱ne̱ la betanda le o ńo̱ngo̱. Kana betanda be mongwane̱no̱ ná mbonji i pumeye, bamabie̱ ba wase be o kwala ná di ńo̱ngo̱ la betanda le ná di ńamse̱ wum’asu ya boja.”

Mo̱ je ná di we̱le̱ wana mawengisan ma mapule̱ ná musango na mbaki ba bate be̱ o mundi ma wase e? Bō̱ ba mo̱nge̱le̱ ná e mapula ná bato bokwabe̱le̱. Nde njika pat’a belēdi be ná be bola ná bato ba tukwe mo̱nge̱le̱ na bedangwedi babu e? Tema i mabupe̱ i mala jalabe̱ mi myuedi.

UMWE̠!