Sa Book XX kan saiyang Jewish Antiquities, sinambit kan historyador kan inot na siglo na si Flavius Josephus an dapit sa kagadanan ni “Santiago, na tugang ni Jesus na inaapod na an Cristo.” Para sa dakul na iskolar, talagang ki Josephus an deklarasyon na iyan. Pero, pinagdududahan nin iba kun baga ki Josephus man nanggad an saro pang deklarasyon dapit ki Jesus sa iyo man sanang libro. An deklarasyon na iyan, na inaapod na Testimonium Flavianum, nagsasabi:

“Kan mga panahon na ini, igwa nin Jesus, na sarong madunong na tawo, kun suno man sa ley na apudon siyang tawo, huling naggigibo siya nin makangangalas na mga bagay—sarong paratukdo sa mga tawo na maugmang nagdangog siring sa nag-ako kan katotoohan. Pareho niyang nadagka an dakul sa mga Judio, asin an dakul sa mga Hentil. Siya [an] Cristo; asin kan kinondenar siya ni Pilato sa krus, sa pagsuherir kan panginot na mga lalaki sa sato, dai siya pinabayaan kan mga namuot sa saiya kan inot, huling nagpahiling siya sa sainda na buhay giraray kan ikatulong aldaw, siring sa pagkahula kan mga propeta nin Diyos sa bagay na ini asin sa sampulo pang ribo na makangangalas na bagay dapit sa saiya; asin an tribo nin mga Kristiyano, na an ngaran kinua sa saiya, yaon pa ngunyan.”—Josephus—The Complete Works, itrinadusir ni William Whiston.

Sa paghinanapos kan ika-16 na siglo, nagpuon an mainit na debate sa pag-ultanan kan mga nagtutubod na si Josephus an nagsurat kan deklarasyon na iyan asin kan mga nagdududa diyan. Si Serge Bardet, sarong historyador na Pranses asin nag-espesyalisar sa klasikong literatura, naghinguwang resolberan an debateng iyan na dai matapos-tapos sa nag-aging apat na siglo. An ginibo niyang pagsiyasat ipinublikar niya sa librong Le Testimonium Flavianum—Examen historique considérations historiographiques (The Testimonium Flavianum—A Historical Study With Historical Considerations).

Si Josephus sarong awtor na bakong Kristiyano. Saro siyang Judiong historyador; huli kaini, an kontrobersiya mas nakasentro sa pag-apod ki Jesus bilang “an Cristo.” Sa pag-analisar, idinuon ni Bardet na sa gabos na aspekto, an titulong ini kauyon kan “paggamit kan mga Griego nin artikulo [depinido] sa mga pangaran nin tawo.” Sinabi pa ni Bardet na kun hihilingon sa punto de vista nin mga Judio asin Kristiyano, “bako sanang bakong imposible na ginamit ni Josephus an terminong Christos” kundi iyan sarong ebidensiya na dapit diyan “an mga kritiko sa pangkagabsan nasala nanggad huling binaliwala ninda iyan.”

Posible daw na an deklarasyon na iyan idinagdag kan huri nin sarong palsipikador na inaarog an istilo ni Josephus? Base sa ebidensiyang ipinapahiling kan kasaysayan asin kan mga manuskrito, nagkongklusyon si Bardet na an siring na pag-arog haros imposibleng mangyari. Mangangaipo iyan nin sarong palsipikador na an “talento sa pag-arog imposibleng mapantayan sa bilog na suanoy na kapanahunan,” sa ibang pagtaram, saro na eksaktong makakaarog ki Josephus.

Kaya taano ta may mga pagduda? Sa pagsambit kan ugat kan problema, espesipikong sinabi ni Bardet na “igwa nin mga pagduda dapit sa Testimonium—bakong arog kan kadaklan sa suanoy na mga manuskrito—huli sana ta igwa nin mga nagkuwestiyon sa Testimonium.” Sinabi pa niya na an mga argumentong pinangaptan sa nag-aging mga siglo mas nakabasar sa “natatagong mga motibo” kisa sa lohikong pag-analisar kan manuskrito, na apabor na marhay ki Josephus bilang kagsurat kaiyan.

Halaton ta kun baga mababago kan pag-analisar ni Bardet an opinyon kan mga iskolar dapit sa Testimonium Flavianum. Nakumbinsir na kaiyan si Pierre Geoltrain, sarong prominenteng iskolar na nag-espesyalisar sa Helenistikong Judaismo asin primitibong Kristiyanismo. Haloy na niyang ibinibilang na idinagdag sana an Testimonium, asin pinagngingisihan pa ngani an mga nagtutubod na ki Josephus iyan. Pero nagbago an saiyang opinyon. Sinabi niya na an isinurat ni Bardet an dahilan kan pagbabagong iyan. Marigon nang sinabi ni Geoltrain na “puon ngunyan mayo nin siisay man an maninigong mangahas na sabihon pa an ‘kaduda-dudang testimonya’ ni Josephus.”

Siyempre, an Mga Saksi ni Jehova igwa nin mas nakakakumbinsir pang dahilan sa pag-ako ki Jesus bilang an Cristo—an yaon sa Bibliya mismo.—2 Tim. 3:16.