Si Eusebio—“An Ama kan Kasaysayan kan Iglesia”?

KAN taon 325 C.E., ipinaapod ni Emperador Constantino nin Roma an gabos na obispo na magduman sa Nicea. An saiyang obheto: tanganing resolberan an pinagdedebatehan na marhay na isyu manongod sa relasyon kan Dios sa saiyang Aki. Kabilang sa mga presente an tawong ibinibilang na iyo an may pinakahararom na kaaraman kan saiyang kapanahonan, si Eusebio nin Cesarea. Pinag-adalan nin utitok ni Eusebio an Kasuratan asin nagin parasurog kan Kristianong pagtubod na saro sana an Dios.

Sa Konsilyo nin Nicea, “si Constantino mismo an nangenot,” an sabi kan Encyclopædia Britannica, “na aktibong nagdidirehir sa orolay, asin personal na nagproponer . . . kan importanteng pormula na nagpapahayag kan relasyon ni Cristo sa Dios sa kredo na ginibo kan konsilyo, na ‘kasaro sa sustansia kan Ama’ . . . Pinangibabawan nin may pagkangirhat na paggalang sa emperador, an kredo pinirmahan kan mga obispo, apuera sana sa duwa, dawa kontrang marhay sa paniniwala kan dakol sa sainda.” Kabilang daw si Eusebio sa dai nagpirma? Anong leksion an manonodan niato sa saiyang nagin paninindogan? Helingon niato an pinaghalean ni Eusebio​—an saiyang mga kredensial asin ginibo.

An Saiyang mga Isinurat na Mahalagang Mangnohon

Si Eusebio posibleng marhay na namundag sa Palestina kan mga 260 C.E. Kan hoben pa, nakaibaiba na nia si Pamfilo, sarong paraataman sa iglesia sa Cesarea. Kan maglaog sa eskuelahan sa teolohiya ni Pamfilo, si Eusebio nagin maigot na estudyante. Utitok niang ginamit an kahangahangang libreriya ni Pamfilo. Idinusay ni Eusebio an saiyang sadiri sa saiyang mga pag-adal, espesyalmente sa pag-adal kan Biblia. Sia nagin man dusay na katood ni Pamfilo, na kan huri inaapod an saiyang sadiri na “Eusebio ni Pamfilo.”

Mapadapit sa saiyang mga kamawotan, nagsabi si Eusebio: “Katuyohan ko na magsurat nin salaysay manongod sa pagkasunodsunod kan banal na mga Apostol siring man manongod sa mga panahon na nakalihis poon kan aldaw kan satong Paraligtas sagkod sa satong kapanahonan; tanganing isaysay kun paano an dakol asin mahalagang pangyayari sinasabing nangyari sa kasaysayan kan iglesia; asin tanganing sabihon kun sairisay an namahala asin nangenot sa iglesia sa pinakaprominenteng mga parokya, asin kun sairisay an nagbalangibog kan banal na tataramon magsalang sa berbal na paagi o sa surat sa kada henerasyon.”

Nagigirumdoman si Eusebio huli sa saiyang iginagalang na libro na an titulo History of the Christian Church. An saiyang sampulong tomo na ipinublikar kan mga 324 C.E. iyo an ibinibilang na pinakaimportanteng eklesiastikong kasaysayan na isinurat kan suanoy pang mga panahon. Bilang resulta kan nagibong ini, si Eusebio namidbid bilang an ama kan kasaysayan kan iglesia.

 Apuera sa Church History, isinurat man ni Eusebio an duwang tomo na Chronicle. An enot na tomo sarong sumaryo kan kasaysayan kan kinaban. Kan ikaapat na siglo, iyan an nagin basehan na libro na ginagamit na reperensia para sa kronolohiya kan kinaban. An ikaduwang tomo nagsisitar sa mga petsa kan mga pangyayari sa kasaysayan. Naggagamit nin magkaabay na mga kolumna, ipinaheling ni Eusebio an pagkasunodsunod kan mahal na mga tawo nin laen-laen na nasyon.

Si Eusebio nagsurat nin duwa pang libro sa kasaysayan, na an titulo Martyrs of Palestine asin Life of Constantine. An enot kinokobrehan an mga taon nin 303-10 C.E. asin tinotokar an mga martir kan panahon na iyan. Puedeng naheling mismo ni Eusebio an mga pangyayaring ini. An ikaduwang libro, na ipinublikar bilang magkairibang apat na libro pagkagadan ni Emperador Constantino kan 337 C.E., igwa nin mahalagang historikong mga detalye. Imbes na isurat sa historikong estilo, iyan mga pag-omaw sa pankagabsan.

Kaiba sa nagbibindikar na mga libro ni Eusebio an simbag ki Hierocles​—sarong katemporanyong gobernador na Romano. Kan si Hierocles magsurat tumang sa mga Kristiano, nagsimbag si Eusebio bilang pagdepensa. Dugang pa, tanganing suportaran na an Dios an autor kan Kasuratan, nagsurat sia nin 35 libro, na ibinibilang na an pinakaimportante asin pinakadetalyadong libro na daing kaagid kasuarin man. An enot na 15 kaini naghingoang idepensa an pag-ako kan mga Kristiano sa sagradong mga isinurat kan mga Hebreo. An 20 pa nagtatao nin prueba na tama an mga Kristiano sa paglapas ninda kan mga tokdo kan mga Judio asin pag-ako kan bagong mga prinsipyo asin kaugalean. Kun pagsasararoon, an mga librong ini nag-aatubang nin kompletong depensa kan Kristianismo segun sa pakasabot ni Eusebio.

Si Eusebio nabuhay nin mga 80 taon (mga 260-​mga 340 C.E.), na nagin saro sa mga pinakamabungang parasurat kan suanoy na mga panahon. Kinokobrehan kan saiyang mga isinurat an mga pangyayari kan enot na tolong siglo sagkod kan panahon ni Emperador Constantino. Sa huring kabtang kan saiyang buhay, kadungan kan saiyang gibohon bilang parasurat an saiyang mga aktibidad bilang obispo nin Cesarea. Minsan ngani mas midbid bilang historyador, si Eusebio saro man na apolohista, topograpo, parahulit, kritiko, asin parasurat nin mga eksplikasyon.

An Duwang Katuyohan Nia

Taano ta ginibo ni Eusebio an siring na daing kaagid na dakulaon na mga proyekto? An simbag manonompongan sa saiyang paniniwala na sia nabubuhay sa sarong peryodo nin pagbabago pasiring sa sarong bagong panahon. Nagsaboot sia na may darakulang pangyayari sa nakaaging mga henerasyon asin kaipuhan an sarong nasusurat na rekord para sa mga gikan.

Si Eusebio may saro pang katuyohan​—an sa apolohista. Naniniwala sia na naggikan sa Dios an Kristianismo. Alagad may nagkapirang dai minaoyon sa ideyang ini. Si Eusebio nagsurat: “Katuyohan ko man na itao an mga ngaran asin kabilangan patin kun pirang beses iyan ginibo kan mga nakagibo nin pinakagrabeng mga sala huli sa pagkamoot sa bagong ideya, asin na idinedeklarar an saindang sadiri na mga kagtugdas nin kaaraman, na falsong inaapod na kaaraman, na siring sa maringis na mga lobo na daing herak na nandadanyar nin grabe sa aripompon ni Cristo.”

Ibinilang daw ni Eusebio an saiyang sadiri na sarong Kristiano? Minalataw na iyo, huli ta nasambitan nia si Cristo bilang “satong Paraligtas.” Sinabi nia: “Katuyohan ko . . . na isaysay an mga remalaso na tolos-tolos na nangyari sa bilog na Judiong nasyon bilang resulta kan saindang mga pakana tumang sa satong Paraligtas, asin irekord an mga paagi asin kun pirang beses inatake kan mga Hentil an tataramon nin Dios, asin sabihon kun ano an pagkatawo kan mga nakipaglaban para dian sa laen-laen na panahon sa ibong nin dugo asin mga padusa, siring man an mga pagpahayag nin kaimbodan  sa satong kaaldawan, asin an maugayon patin maboot na sukoro na itinao kan satong Paraligtas sa sainda gabos.”

An Saiyang Detalyadong Pagsiyasat

Kadakol kan librong personal na binasa asin ginamit na reperensia ni Eusebio. Paagi sana sa mga isinurat ni Eusebio na nahayag an dakol na prominenteng indibiduwal kan enot na tolong siglo kan Komun na Kapanahonan. An kapakipakinabang na mga pagkasaysay na nagtatao nin liwanag dapit sa mahalagang mga mobimiento nagluwas sana sa saiyang mga isinurat. An mga iyan hale sa mga gikanan nin impormasyon na dai na makukua.

Si Eusebio utitok asin eksperto sa pagtipon nin materyales. Garo baga maingat niang hiningoang maheling an kalaenan nin mapagtitiwalaan asin dai mapagtitiwalaan na mga report. Pero, an saiyang isinurat bakong daing depekto. Kun beses, namimisinterpretar asin nasasala pa ngani an pakasabot nia sa mga tawo asin sa saindang mga hiro. Sa kronolohiya, kun beses bako siang eksakto. Si Eusebio mayo man nin artistikong abilidad sa pag-atubang nin materyal. Minsan siring, sa ibong nin risang-risa na mga pagkukulang nia, ibinibilang na daing kaagid sa halaga na tambobong nin kayamanan an dakol na isinurat nia.

Namomoot sa Katotoohan?

Si Eusebio interesado kaidto sa dai nareresolberan na isyu manongod sa kun ano an relasyon kan Ama asin kan Aki. Nag-eksister daw an Ama bago an Aki, siring kan paniniwala ni Eusebio? O dungan daw na nag-eeksister an Ama asin Aki? “Kun sinda dungan na nag-eeksister,” an hapot nia, “paanong an Ama magigin Ama asin an Aki magigin Aki?” Sinuportaran pa ngani nia an saiyang paniniwala nin mga reperensia sa Kasuratan, na sinisitar an Juan 14:​28, na nagsasabi na ‘an Ama orog na dakula kisa ki Jesus,’ asin an Juan 17:​3, na dian nasambitan na si Jesus an saro na “sinugo” kan iyo sanang tunay na Dios. Nananabihan an Colosas 1:15 asin Juan 1:​1, nangatanosan si Eusebio na an Logos, o an Tataramon, iyo “an ladawan kan Dios na dai naheheling”​—an Aki nin Dios.

Pero an makangangalas ta sa pagtatapos kan Konsilyo nin Nicea, sinuportaran ni Eusebio an kakontrang punto de vista. Sarongat sa saiyang sono sa Kasuratan na paninindogan na an Dios asin si Cristo bakong dungan na nag-eeksister na magkapantay, inoyonan nia an emperador.

Sarong Leksion na Dapat Manodan

Taano si Eusebio ta nagpadara sa Konsilyo nin Nicea asin sinuportaran an bakong sono sa Kasuratan na doktrina? Igwa daw sia nin politikal na mga obheto sa isip? Enot sa gabos, taano ta nag-atender sia sa konsilyo? Minsan ngani ipinaapod an gabos na obispo, pipira sana​—300​—an talagang nag-atender. Posible daw na gustong ingatan ni Eusebio an saiyang posisyon sa sosyedad? Asin taano ta labi-labi nanggad an pagpapahalaga sa saiya ni Emperador Constantino? Si Eusebio nagtutukaw kaidto sa too kan emperador duman sa konsilyo.

Minalataw na dai inintindi ni Eusebio an kahagadan ni Jesus na an Saiyang mga parasunod dapat na “bakong kabtang kan kinaban.” (Juan 17:16; 18:36) “Mga parapakisambay, dai nindo naaaraman na an pakikikatood sa kinaban pakikienemigo sa Dios?” an hapot ni disipulo Santiago. (Santiago 4:4) Asin angay nanggad an konseho ni Pablo: “Dai kamo makipagsakal na bakong timbang sa mga dai nagtutubod”! (2 Corinto 6:14) Magdanay logod kitang siblag sa kinaban mantang ‘sinasamba [niato an Ama] sa espiritu asin katotoohan.’​—Juan 4:24.

[Ritrato sa pahina 31]

Ipininta na naglaladawan sa Konsilyo nin Nicea

[Credit Line]

Scala/Art Resource, NY

[Picture Credit Line sa pahina 29]

Sa karahayan nin boot kan Special Collections Library, University of Michigan