1, 2. (a) I mani “Hosi leyi nga riki na makumu,” naswona ha yini xithopo xolexo xi yi fanela? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.) (b) I yini lexi endlaka leswaku hi lava ku fumiwa hi Yehovha?

HOSI SOBHUZA WA VUMBIRHI wa le Swaziland u fume malembe ya kwalomu ka 61. Hosi yoleyo ya manguva lawa yi fume nkarhi wo leha. Hambileswi swi hlamarisaka ku va Hosi Sobhuza a fume malembe yo tarisa xisweswo, ku ni hosi yin’wana leyi nga hanyiki nkarhi wo koma ku fana ni vanhu. Entiyisweni, Bibele yi yi vitana “Hosi leyi nga riki na makumu.” (1 Tim. 1:17) Mupisalema u vitane Hosi leyi hi vito, a ku: “Yehovha i Hosi hilaha ku nga riki na makumu, ni hilaha ku nga heriki.”—Ps. 10:16.

² Ku tala ka malembe lawa Xikwembu xi nga na wona xi ri Hosi swi endla leswaku vulawuri bya xona byi hambana ni bya munhu wihi ni wihi wa nyama. Hambiswiritano, ndlela leyi Yehovha a fumaka ha yona yi endla leswaku hi lava ku fumiwa hi yena. Hosi leyi fumeke malembe ya 40 le Israyele wa khale yi dzunise Xikwembu hi marito lawa: “Yehovha u ni tintswalo ni nsovo, u hlwela ku hlundzuka naswona u ni musa wa rirhandzu wo tala. Yehovha u simeke xiluvelo xakwe xi tiya ematilweni; naswona vuhosi byakwe byi fuma swilo hinkwaswo.” (Ps. 103:8, 19) Yehovha i Hosi ya hina naswona i Tata wa hina—Tata wa hina wa le tilweni la nga ni rirhandzu. Leswi swi tlakusa swivutiso swimbirhi: Yehovha u tikombise njhani a ri Tatana? Yehovha u swi kombise njhani leswaku wa ha ri Hosi ku sukela loko ku ve ni ku xandzuka le  Edeni? Tinhlamulo ta swivutiso leswi ti ta hi susumetela ku tshinela eka Yehovha ni ku n’wi gandzela hi timbilu ta hina hinkwato.

3. I mani la vumbiweke ku sungula hi Yehovha, naswona i vamani van’wana lava veke “vana” va Xikwembu?

³ Yehovha u fanele a tsake swinene endzhaku ka loko a vumbe N’wana wakwe la tswariweke a ri swakwe! Xikwembu a xi khomanga n’wana wa xona wa mativula ku fana ni munhu la nga riki wa nkoka. Ku ri na sweswo, a xi n’wi rhandza tanihi N’wana wa xona naswona xi n’wi rhambile leswaku a hlanganyela entirhweni lowu tsakisaka wo vumba swivumbiwa swin’wana leswi hetisekeke. (Kol. 1:15-17) Swivumbiwa swoleswo a swi katsa timiliyoni ta tintsumi. Tintsumi leti ti tirhela Xikwembu hi ntsako naswona ti vuriwa ‘vatirheli va xona, lava endlaka ku rhandza ka xona,’ naswona xi ti kombisa xichavo hi ku ti vitana “vana” va xona. I xiphemu xa swivumbiwa swa Yehovha leswi nga ni vun’we.—Ps. 103:20-22; Yobo 38:7.

4. Vanhu va ve xiphemu xa swivumbiwa leswi nga ni vun’we swa Xikwembu rini?

⁴ Loko Yehovha a hete ku tumbuluxa matilo ni misava, u vumbe swivumbiwa swin’wana leswi a swi ta va ni vun’we ni swivumbiwa swa moya swa le tilweni. Endzhaku ka loko Yehovha a lunghiselele misava tanihi kaya ro saseka, u vumbe Adamu, wanuna wo sungula hi xifaniso xa Yena. (Gen. 1:26-28) Leswi Yehovha a nga Muvumbi, a a ri ni mfanelo yo langutela leswaku Adamu a n’wi yingisa. Tanihi Tatana, Yehovha u hundzisele swileriso swakwe hinkwaswo eka Adamu hi rirhandzu ni hi musa. Swileriso swoleswo a swi nga ta sivela Adamu ku tirhisa ntshunxeko wakwe.—Hlaya Genesa 2:15-17.

5. I lunghiselelo rihi leri Xikwembu xi ri endleke leswaku xi tata misava hi vana va xona lava nga vanhu va nyama?

⁵ Ku hambana ni tihosi to tala leti nga vanhu, Yehovha u va nyika vutihlamuleri byo tala vanhu lava a va fumaka, a va khoma tanihi swirho swa ndyangu wakwe leswi a swi tshembaka. Hi xikombiso, u nyike Adamu vulawuri ehenhla ka swivumbiwa swin’wana leswi hanyaka, a tlhela a n’wi nyika ntirho lowu tsakisaka wu tlhela wu tika wa ku thya swiharhi mavito. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Xikwembu a xi vumbanga vanhu va timiliyoni lava hetisekeke leswaku va tata misava. Ku ri na sweswo, xi hlawule ku vumba muhetisisi wa Adamu, ku nga wansati la vuriwaka Evha. (Gen. 2:21, 22) Endzhaku ka sweswo, xi nyike mpatswa wolowo lunghelo ra ku tata misava hi vana va wona. Ehansi ka swiyimo leswi hetisekeke, vanhu a va ta kota ku ndlandlamuxa Paradeyisi yoleyo hakatsongo-tsongo kukondza yi va emisaveni hinkwayo. A va ta kota ku gandzela Yehovha hilaha ku nga heriki va ri ni vun’we swin’we ni tintsumi, ku fana ni vanhu lava nga va ndyangu wun’we. Wolowo a wu ri ntshembo wo tsakisa hakunene! Naswona Yehovha u kombise rirhandzu ra yena tanihi tatana.

6. (a) Ku xandzuka ku sungule njhani endyangwini wa Xikwembu? (b) Ha yini ku xandzuka loku veke kona ku nga vuli leswaku Yehovha a a nga ha lawuli?

⁶ Khombo ra kona, Adamu na Evha a va nga tiyimiselanga ku amukela Yehovha tanihi Hosi ya vona. Ku ri na sweswo, va hlawule ku landzela Sathana, n’wana wa Xikwembu wa moya la xandzukeke. (Gen. 3:1-6) Leswi a va hanya va nga lawuriwi hi Xikwembu, sweswo swi vangele vona ni vana va vona switlhavi, ku xaniseka ni rifu. (Gen. 3:16-19; Rhom. 5:12) Xikwembu a xi nga ha ri na malandza lama yingisaka emisaveni. Xana sweswo a swi vula leswaku a xa ha swi koti ku lawula ni leswaku xi tshike ku lawula misava ni vaaki va yona? Nikatsongo! Xi kombise vulawuri bya xona hi ku hlongola wanuna ni wansati vo sungula entangeni wa Edeni, kutani xi va sivela ku tlhelela eka wona hi ku veka makerubu ma rindza laha ku ngheniwaka ha kona entangeni. (Gen. 3:23, 24) Hi nkarhi lowu fanaka, Xikwembu xi kombise rirhandzu ra xona tanihi tatana hi ku tiyiseka leswaku xikongomelo xa xona xo endla leswaku swivumbiwa swa xona swa le tilweni ni swa le misaveni swi tirhisana hi vun’we, xi ta hetiseka. Xi tshembise leswaku ku ta va ni  “mbewu” leyi nga ta lovisa Sathana yi tlhela yi herisa ku onhaka loku vangiweke hi xidyoho xa Adamu.—Hlaya Genesa 3:15.

7, 8. (a) Swiyimo a swi nyanye ku fika kwihi enkarhini wa Nowa? (b) I malunghiselelo wahi lawa Yehovha a ma endleke leswaku a basisa misava a tlhela a sirhelela ndyangu wa vanhu?

⁷ Eka madzana ya malembe lama landzeleke, vavanuna van’wana va hlawule ku tshembeka eka Yehovha. Van’wana va vona a ku ri Avele na Enoko. Hambiswiritano, vanhu vo tala a va n’wi amukelanga Yehovha tanihi Tata wa vona tlhelo Hosi ya vona. Enkarhini wa Nowa, misava a yi “[tele] madzolonga.” (Gen. 6:11) Xana leswi a swi vula leswaku Yehovha a a nga ha yi lawuli misava? Bibele yi ri yini?

⁸ Anakanya hi mhaka ya Nowa. Yehovha u n’wi nyike swileriso leswi nga ni vuxokoxoko byo tala swa leswaku a aka ngalava leyikulu leyi a yi ta ponisa yena ni ndyangu wakwe. Xikwembu xi tlhele xi kombisa rirhandzu lerikulu eka ndyangu wa xona hinkwawo wa vanhu va nyama loko xi lerise Nowa leswaku a va “muchumayeri wa leswo lulama.” (2 Pet. 2:5) A swi kanakanisi leswaku Nowa u khongotele vanhu leswaku va hundzuka kutani a va lemuxa hi ndzoviso lowu a wu ta ta, kambe a va yingiselanga. Nowa ni ndyangu wakwe va hanye exikarhi ka vanhu lava nga ni madzolonga ni lava nga ni mahanyelo yo biha ngopfu, ku ringana makume ya malembe. Yehovha, Tatana la khathalaka u sirhelele a tlhela a katekisa mimoya-xiviri yoleyo ya nhungu yo tshembeka. Loko Yehovha a tisa Ndhambi emisaveni hinkwayo, u kombise vulawuri byakwe ehenhla ka vanhu lava xandzukeke ni tintsumi to homboloka. Hakunene, Yehovha a a ri eku lawuleni.—Gen. 7:17-24.

9. Yehovha u nyike vanhu nkarhi wa ku endla yini endzhaku ka Ndhambi?

⁹ Loko Nowa ni ndyangu wakwe va humile engalaveni ivi va hefemula moya wo tenga, va fanele va n’wi nkhense swinene Yehovha hikwalaho ka nkhathalelo ni nsirhelelo wakwe. Xikan’we-kan’we, Nowa u ake alitari kutani a endla magandzelo leswaku a gandzela Yehovha. Xikwembu xi katekise Nowa ni ndyangu wakwe kutani xi va lerisa ku ‘tswalana va andza va tata misava.’ (Gen. 8:20–9:1) Vanhu va tlhele va kuma nkarhi wa ku gandzela hi vun’we ni wa ku tata misava.

10. (a) Endzhaku ka Ndhambi, vanhu va sungule kwihi ku xandzukela Yehovha naswona va swi endle njhani? (b) I goza rihi leri Yehovha a ri tekeke leswaku a tiyiseka leswaku ku rhandza ka yena ka endliwa?

¹⁰ Hambiswiritano, Ndhambi a yi ku herisanga ku nga hetiseki naswona vanhu a va ha fanele va langutana ni nkucetelo lowu nga vonakiki wa Sathana ni tintsumi takwe leti xandzukeke. Swi nga si ya kwihi, vanhu va tlhele va sungula ku xandzukela vuhosi bya Yehovha bya rirhandzu. Hi xikombiso, Nimrodo, ntukulu-xinguwe wa Nowa u sungule ku lwisana ni vulawuri bya Yehovha. Nimrodo u hlamuseriwa tanihi “muhloti wa matimba la lwaka na Yehovha.” U ake miti leyikulu, yo tanihi Babele, kutani a tiendla hosi “etikweni ra Xinara.” (Gen. 10:8-12) Xana Hosi leyi nga riki na makumu a yi ta endla yini hi hosi leyi leyi xandzukeke swin’we ni hi matshalatshala ya yona yo lwisana ni xikongomelo xa Xikwembu xo “tata misava”? Xikwembu xi pfilunganye ririmi ra vanhu volavo, xi endla leswaku valandzeri va Nimrodo lava a va pfilunganyekile va hangalaka “ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo.” Va fambe ni vugandzeri bya vona bya mavunwa ni ndlela leyi vanhu va fumaka ha yona.—Gen. 11:1-9.

11. Yehovha u swi kombise njhani leswaku wa tshembeka eka munghana wakwe Abrahama?

¹¹ Hambileswi vanhu vo tala a va gandzela swikwembu swa mavunwa endzhaku ka Ndhambi, vavanuna van’wana vo tshembeka va ye emahlweni va xixima Yehovha. Un’wana wa vona a ku ri Abrahama, loyi a yingiseke Yehovha kutani a sukela yindlu yo saseka emutini wa Ura, ivi a ya tshama ematendeni ku ringana malembe yo tala. (Gen. 11:31; Hev. 11:8, 9) Loko Abrahama a ha tsendzeleka, hakanyingi a a va a rhendzeriwe hi tihosi, leti to tala ta tona a ti tshama emitini leyi nga ni marhangu. Kambe Yehovha u sirhelele Abrahama ni ndyangu wakwe. Mupisalema u  tsale leswi malunghana ni nsirhelelo wa Yehovha lowu fanaka ni wa tatana, u te: “[Xikwembu] a [xi] va pfumelelanga vanhu van’wana leswaku va va dyelela, kambe [xi] tshinye tihosi hikwalaho ka vona.” (Ps. 105:13, 14) Leswi Yehovha a a tshembeka eka munghana wakwe Abrahama u n’wi tshembisile a ku: “Tihosi ti ta huma eka wena.”—Gen. 17:6; Yak. 2:23.

12. Yehovha u byi kombise njhani vuhosi byakwe aEgipta, naswona leswi swi va khumbe njhani vanhu vakwe lava a va hlawuleke?

¹² Xikwembu xi tshembise Isaka n’wana wa Abrahama ni ntukulu wakwe Yakobe leswaku xi ta va katekisa, leswi a swi ta katsa ku va vatukulu va vona va va tihosi. (Gen. 26:3-5; 35:11) Hambiswiritano, loko vatukulu va Yakobe va nga si va tihosi va ve mahlonga aEgipta. Xana leswi a swi vula leswaku Yehovha a a nga ta xi hetisisa xitshembiso xakwe kumbe leswaku u tshike ku va hosi emisaveni? Nikatsongo! Hi nkarhi lowu faneleke, Yehovha u kombise matimba yakwe kutani a kombisa leswaku u ni vulawuri lebyikulu ku tlula bya Faro wo sihalala. Vaisrayele lava a va ri evuhlongeni va ve ni ripfumelo eka Yehovha kutani a va kutsula hi ndlela leyikulu eLwandle ro Tshwuka. Swi le rivaleni leswaku Yehovha a a ha ri Hosi ya Vuako Hinkwabyo, naswona tanihi Tatana la khathalaka, u tirhise matimba yakwe lamakulu leswaku a sirhelela vanhu vakwe.—Hlaya Eksoda 14:13, 14.

13, 14. (a) Vaisrayele va vule yini malunghana ni vuhosi bya Yehovha eka risimu leri va ri yimbeleleke? (b) Xikwembu xi n’wi tshembise yini Davhida?

¹³ Endzhakunyana ka ku kutsuriwa ka vona hi singita aEgipta, Vaisrayele va yimbelele risimu ro hlula va dzunisa Yehovha. Risimu rolero, leri tsariweke eka Eksoda ndzima 15, ri ni marito lawa eka ndzimana 18: “Yehovha u ta va hosi hilaha ku nga riki na makumu, hi masiku.” Hakunene, Yehovha u ve Hosi eka tiko rolero lerintshwa. (Det. 33:5) Hambiswiritano, vanhu volavo a va nga enerisekanga hi ku va Yehovha a va Mufumi wa vona la nga vonakiki. Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 400 va humile aEgipta, va kombele Xikwembu leswaku xi va vekela hosi leyi nga munhu, ku fana ni le matikweni lawa a va akelane na wona ya vahedeni. (1 Sam. 8:5) Ku nga khathariseki sweswo, Yehovha a a ha ri Hosi, ku nga mhaka leyi vonakeke hi nkarhi wa ku fuma ka Davhida, loyi a a ri hosi ya vumbirhi ya le Israyele.

¹⁴ Davhida u tise areka yo kwetsima ya ntwanano eYerusalema. Hi nkarhi wolowo wo tsakisa, Valevhi va yimbelele risimu ro dzunisa leri a ri ri ni marito lawa ya nkoka, lama kumekaka eka  1 Tikronika 16:31, lama nge: “[Vulani] exikarhi ka matiko, ‘Yehovha i hosi!’” Munhu a nga ha vutisa a ku, ‘Leswi Yehovha a nga Hosi leyi nga riki na makumu, ha yini ku vuriwa leswaku u ve Hosi hi nkarhi wolowo?’ Yehovha u va Hosi loko a tirhisa vulawuri byakwe kumbe a veka munhu leswaku a va muyimeri wakwe hi nkarhi wo karhi kumbe leswaku muyimeri yoloye a tlhantlha xiphiqo xo karhi. Ku twisisa ndlela leyi Yehovha a vaka Hosi ha yona i swa nkoka swinene. Loko Davhida a nga si fa, Yehovha u n’wi tshembise leswaku vuhosi byakwe byi ta va kona hilaha ku nga heriki, a ku: “Ndzi ta yimisa mbewu ya wena endzhaku ka wena, leyi nga ta huma eka swirho swa wena swa le ndzeni; hakunene ndzi ta wu simeka wu tiya mfumo wa yona.” (2 Sam. 7:12, 13) Xitshembiso lexi xi hetiseke loko “mbewu” ya Davhida yi humelela endzhaku ka malembe yo tlula 1 000. A ku ri mani munhu loyi, naswona a a ta va Hosi rini?

15, 16. Yesu u totiwe rini tanihi Hosi ya le nkarhini lowu taka, naswona loko a ha ri laha misaveni u endle yini leswaku a lunghekela Mfumo wakwe?

¹⁵ Hi lembe ra 29 C.E., Yohane lowo Khuvula u sungule ku chumayela leswaku “mfumo wa matilo [a] wu tshinele.” (Mat. 3:2) Loko Yesu a khuvuriwile hi Yohane, Yehovha u tote Yesu a va Mesiya la tshembisiweke tlhelo Hosi ya le nkarhini lowu taka ya Mfumo wa Xikwembu. Yehovha u kombise leswaku wa n’wi rhandza Yesu tanihi tata wakwe hi marito lama nge: “Loyi i N’wananga, la rhandzekaka, loyi ndzi n’wi amukeleke.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Evutirhelini byakwe hinkwabyo, Yesu u vangamise Tata wakwe. (Yoh. 17:4) Sweswo u swi endle hi ku chumayela hi Mfumo wa Xikwembu. (Luka 4:43) U dyondzise ni valandzeri vakwe leswaku va khongelela Mfumo wolowo leswaku wu ta. (Mat. 6:10) Tanihi Hosi ya le nkarhini lowu taka, Yesu u byele vakaneti vakwe a ku: “Mfumo wa Xikwembu wu le xikarhi ka n’wina.” (Luka 17:21) Endzhakunyana, hi madyambu ya le mahlweni ka siku leri a a ta dlayiwa ha rona, Yesu u endle “ntwanano wa mfumo” ni valandzeri vakwe. Hikwalaho u endle leswaku van’wana va vadyondzisiwa vakwe vo tshembeka va va ni ntshembo wo fuma na yena tanihi tihosi ta Mfumo wa Xikwembu.—Hlaya Luka 22:28-30.

17. Yesu u sungule ku fuma enkarhini wakwe hi ndlela yihi, kambe a a ta boheka ku rindzela yini?

¹⁷ Yesu a a ta sungula rini ku fuma tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu? A a nga ta sungula hi nkarhi wolowo. Hi siku leri landzelaka nindzhenga, Yesu u dlayiwile kutani valandzeri vakwe va hangalaka. (Yoh. 16:32) Hambiswiritano, Yehovha a ha ri eku lawuleni ku fana ni le nkarhini lowu hundzeke. Hi siku ra vunharhu, u pfuxe N’wana wakwe naswona hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E., Yesu u sungule ku fuma evandlheni ra Vukreste ra vamakwavo vakwe lava totiweke. (Kol. 1:13) Nilokoswiritano, Yesu a a ta boheka ku rindza leswaku a ta lawula misava hinkwayo tanihi “mbewu” leyi tshembisiweke. Yehovha u byele N’wana wakwe a ku: “Tshama evokweni ra mina ra xinene ku fikela loko ndzi veka valala va wena va va vunavelo bya milenge ya wena.”—Ps. 110:1.

18, 19. Hi susumeteleka ku endla yini, naswona hi ta dyondza hi yini exihlokweni lexi landzelaka?

¹⁸ Vuhosi bya Yehovha byi xandzukeriwile etilweni ni le misaveni ku ringana magidi ya malembe. Yehovha a nga si tshama a byi lan’wa vuhosi byakwe; a a ri ku lawuleni minkarhi hinkwayo. Tanihi Tatana la nga ni rirhandzu, u sirhelele a tlhela a khathalela malandza ya yena yo tshembeka yo tanihi Nowa, Abrahama na Davhida. Xana leswi a swi hi susumeteli ku titsongahata eka Hosi ya hina ni ku tshinela ekusuhi na yona?

¹⁹ Kambe hi nga ha vutisa: Yehovha u ve Hosi enkarhini wa hina hi ndlela yihi? Hi nga swi kombisa njhani leswaku hi malandza ya Yehovha yo tshembeka kutani hi va vana vakwe lava hetisekeke swin’we ni swivumbiwa leswin’wana swa moya leswi a swi vumbeke? Loko hi khongelela leswaku Mfumo wa Xikwembu wu ta hi va hi khongelela yini? Swivutiso leswi swi ta hlamuriwa exihlokweni lexi landzelaka.