Skip to content

Skip to table of contents

Sena Ibbaibbele Lilatwaambila Makani Oonse aa Jesu?

Sena Ibbaibbele Lilatwaambila Makani Oonse aa Jesu?

Sena Ibbaibbele Lilatwaambila Makani Oonse aa Jesu?

Sena masimpe kuti Jesu wakafwida ku Gologota kweelana ambolyaamba Bbaibbele? Sena Jesu wakakwata Mariya Magadalene akuzyala bana anguwe? Naa sena wakali muntu iwatakali kuyanda kulikkomanisya azyintu zyamunyika? Sena Jesu wakali kuyiisya njiisyo ziindene amakani ngotubala mu Bbaibbele?

TWAAMBO ootu twakubeja tulidumide mazuba aano akaambo kamakani aakubeja aalembedwe mumabbuku alimwi azyintu zitondezyegwa mumabbasikopo. Kunze lyaboobo, kuli mabbuku manji aamba kuti twaambo tuli mumabbuku aajisi makani aakubeja aakalembwa mumwaanda wamyaka wabili awatatu C.E. aamba kuti ajisi makani aambi aajatikizya Jesu aatakalembwa mu Makani Mabotu. Sena makani aaya ngamasimpe? Sena tulasyoma kuti Bbaibbele lilatwaambila makani oonse alimwi aamasimpe aajatikizya Jesu?

Kutegwa twiingule mibuzyo eeyi, atulange-lange twaambo totatwe. Kakusaanguna, tweelede kubazyiba bantu ibakalemba Makani Mabotu alimwi anobakaalemba; kabili, tweelede kuzyiba ibakaazumizya Magwalo aamu Bbaibbele alimwi katatu, tweelede kuzyiba nkwaakazwa mabbuku aakubeja alimwi ambwaiindene amabbuku aali mu Bbaibbele. *

Ino Ndilili Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki Naakalembwa Alimwi Ino Nguni Wakaalemba?

Kweelana amabbuku aamwi, Makani Mabotu aa Matayo akalembwa nokwakainda myaka iili lusele Kristo kali wafwa kale, mu 41 C.E. Bamwi baamba kuti tanaakalembwa mumwaka ooyu, pele banji baamba kuti Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki oonse akalembwa mumwaanda wakusaanguna C.E.

Ibakamubona Jesu kuzwa naakazyalwa, naakafwa anaakabuka; bakali kukonzya kwaamba kuti makani aali mu Makani Mabotu ngamasimpe. Alimwi bakali kukonzya kuzyiba ikuti naa twaambo tumwi twakali twakubeja. Ba Haazibwene ba F.F. Bruce bakaamba kuti: “Akati katwaambo tukulwaizya twakali kucitika ciindi baapostolo bakusaanguna nobakali kukambauka ntwakuti bakali kwaamba cakusinizya twaambo twakali kweendelana azyintu nzyobakazyi baswiilizi babo; tiibakali kwaamba buyo kuti, ‘tuli bakamboni bazyintu eezyi’ pele bakali kwaamba kuti, ‘kweelana ambomuzyi’ (Incito 2:22).”

Ino mbaani bakalemba Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki? Akati kabo kwakali baapostolo bamwi ba Jesu bali 12. Aaba abamwi basikulemba Bbaibbele, mbuli Jakobo, Juda ambweni a Marko bakaliko buzuba bwa Pentekoste mu 33 C.E. mbungano ya Bunakristo niyakatalisyigwa. Boonse basikulemba kubikkilizya a Paulo, bakali kamantene akabunga keendelezya kakusaanguna kambungano ya Bunakristo yakusaanguna, ikakabambidwe abaapostolo abaalu baku Jerusalemu.—Incito 15:2, 6, 12-14, 22; Ba-Galatiya 2:7-10.

Jesu wakaambila basikumutobela bakwe kuti bazumanane kucita mulimo ngwaakatalisya wakukambauka akuyiisya bantu. (Matayo 28:19, 20) Alimwi wakaamba kuti: “Uumuswiilila waswiilila ndime.” (Luka 10:16) Alimwi wakabasyomezya kuti muuya wa Leza naa nguzu zyakwe ziya kubagwasya kucita mulimo ooyu. Aboobo, Banakristo bakusaanguna bakaatambula mabbuku aaya akaambo kakuti akalembwa abaapostolo naa babelesinyina ibakali kugwasyigwa amuuya uusalala wa Leza.

Bamwi basikulemba Bbaibbele bakatondezya kuti abamwi bakalemba bakasololelwa amuuya wa Leza. Mucikozyanyo, mwaapostolo Petro wakaamba magwalo ngaakalemba Paulo kuti akali kweendelana “aamwi magwalo.” (2 Petro 3:15, 16) Paulo wakalizyi kuti baapostolo a basinsimi Banakristo bakali kusololelwa amuuya wa Leza.—Ba-Efeso 3:5.

Imakani aakalembwa mu Makani Mabotu ngamasimpe alimwi alasyomeka. Taali buyo makani aakuyeeyela naa twaano. Makani aaya akacitika ncobeni, alijisi bumboni alimwi akalembwa abantu bakasololelwa amuuya wa Leza.

Ino Mbaani Bakaasala Mabbuku Aamu Bbaibbele Aaya?

Balembi bamwi baamba kuti mabbuku aakalembwa mu Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki akasalwa kakwiindide myaanda yamyaka abacikombelo cakali kweendelezyegwa a Mwami Constantine. Nokuba boobo, bumboni butondezya kuti aayo taali masimpe.

Mucikozyanyo, amubone ncaakaamba haazibwene mumakani aazikombelo Oskar Skarsaune. Wakaamba kuti: “Imagwalo akeelede kubikkwa mu Cizuminano Cipya tanaakasalwa abacikombelo naa muntu uuli woonse . . . Nzila njibakabelesya yakali kabotu: Magwalo aakalembwa mumwaanda wakusaanguna C.E. aakali kwaambwa kuti akalembwa abaapostolo naa ababelesinyina akali kusyomeka. Magwalo naa “makani mabotu” aakazyi kulembwa tibakaabikka mu Bbaibbele . . . Bubambe oobu bwakamana kaindi Constantine katanaba anguzu zyakweendelezya alimwi cikombelo cakwe kacitanatalisyigwa. Banakristo bakajayigwa akaambo kalusyomo lwabo mbibakaamba mabbuku akeelede kubikkwa mu Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki, ikutali bacikombelo bakali kweendelezya.”

Bahaazibwene ba Ken Berding, ibakaiya zya Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki bakaamba mbwaakasalwa mabbuku aamu Bbaibbele, bakaamba kuti: “Bacikombelo tabali mbabo bakasala mabbuku aakabikkwa mu Bbaibbele pele bakaazumina mabbuku Banakristo ngobakali kubona kuti akazwa kuli Leza.”

Nokuba boobo, sena Banakristo bamumwaanda wakusaanguna balikke mbabakaasala mabbuku aamu Bbaibbele? Ibbaibbele litwaambila kuti kwakali cintu ciyandika alimwi cijisi nguzu icakabelesyegwa.

Kweelana ancolyaamba Bbaibbele, akati kazipego zyamuuya nzyobakapegwa Banakristo bakusaanguna, kwakali “cipego cakuziba zizwa ku Muuya Uusalala.” (1 Bakolinti 12:4, 10, BT.) Aboobo, ibamwi akati ka Banakristo aaba bakapegwa busongo kutegwa kabazyiba kwiindana kuliko akati kamajwi aakasololelwa a Leza aakubeja. Nkakaambo kaako, Banakristo mazuba aano balakonzya kusyoma kuti Magwalo aali mu Bbaibbele akasololelwa a Leza.

Aboobo, imabbuku aali mu Bbaibbele akasalwa kaindi abantu bakasololelwa amuuya uusalala. Kumamanino aamwaanda wabili C.E., bamwi balembi bakaamba kujatikizya mabbuku aali mu Bbaibbele. Nokuba boobo, balembi aaba tabali mbabo bakasala mabbuku aali mu Bbaibbele; bakali kuzuminizya buyo nzyaakazumina Leza kwiinda mubaiminizi bakwe ibakasololelwa amuuya.

Mabbuku aakaindi alatondezya kuti mabbuku aali mu Bbaibbele ngotubelesya sunu akasololelwa amuuya. Kuli mabbuku aakaindi ainda ku 5,000 aa Magwalo aa Chigiliki aali mumwaambo wakusaanguna, amwi akalembwa mumwaanda wabili awatatu. Imabbuku aaya, ikutali aakubeja, ngaakasololelwa amuuya mumwaanda wakusaanguna C.E. alimwi ngaakasimbwa akumwaigwa.

Nokuba boobo, makani aali mu Bbaibbele mbobumboni bupati ibutondezya kuti akasololelwa amuuya wa Leza. Makani aaya aleendelana a “majwi menimeni” aali mu Bbaibbele. (2 Timoteo 1:13) Alabakulwaizya basikubala kuti kabamuyanda Jehova, kabamukomba akumubelekela alimwi alabacenjezya kujatikizya mizimo akukomba banyama. Makani aali mu Bbaibbele ngamasimpe akaambo kakuti aleendelana azyintu zyakali kucitika kaindi alimwi businsimi bujanika mumo mbwamasimpe. Alimwi alabakulwaizya basikubala kumvwana abeenzyinyina. Magwalo aa Bunakristo aa Chigiliki mbwaabede oobo. Sena mabbuku aakubeja aalo alaamba mbolyaamba Bbaibbele?

Ino Mabbuku Aakubeja Aindene Buti Amabbuku Aali mu Bbaibbele?

Mabbuku aakubeja aliindene amabbuku aakasololelwa a Leza. Aaya mabbuku aakubeja akalembwa kutalikila akati-kati kamwaanda wamyaka wabili, aciindi eeco mabbuku aakasololelwa a Leza akalilembedwe kale. Aamba makani aakubeja kujatikizya Jesu a Bunakristo alimwi taayendelani a Magwalo aakasololelwa a Leza.

Mucikozyanyo, bbuku lyakubeja lya Makani Mabotu lyakalembwa a Thomas lyaamba makani aakubeja kujatikizya Jesu, mbuli aakuti Jesu uyakumusandula Maliya kuti abe musankwa kutegwa akanjile mu Bwami bwakujulu. Alimbi bbuku lyakubeja lyakuti Infancy Gospel of Thomas lyaamba kuti Jesu naakali mwana wakali silunya wakapa kuti mwana umwi ajaigwe. Mabbuku aakubeja aajisi makani aa Milimo ya Paulo a Petro akasya koonana alimwi aamba kuti baapostolo bakali kukulwaizya bamakaintu bakakwetwe kuti balekane abalumi babo. Bbuku lya Makani Mabotu lyakalembwa a Judasi lyaamba kuti Jesu wakabaseka basikwiiya bakwe akaambo kakupailila cakulya. Makani aaya aliindene ayaayo aali mu Bbaibbele.—Marko 14:22; 1 Ba-Korinto 7:3-5; Ba-Galatiya 3:28; Ba-Hebrayo 7:26.

Mabbuku manji aakubeja aamba nzyobakali kusyoma batakali Banakristo, ibakali kwaamba kuti Mulengi, Jehova tali Leza mubotu. Alimwi tibakali kusyoma mububuke akuti zyoonse zyintu nzibi, alimwi akuti Saatani nguwakapa kuti bantu kabakwatana akuzyalana.

Mabbuku amwi aakubeja aambwa kuti akalembwa aabantu baambwa mu Bbaibbele, nokuba kuti tabali mbabo bakacita boobo. Sena kuli bantu bakaagusya mabbuku aaya mu Bbaibbele? Umwi wakayiiya zyamabbuku aakubeja, M. R. James wakaamba kuti: “Tatukonzyi kubuzya akuti nguni wakaagusya mu Cizuminano Cipya nkaambo tibakaabikkila limwi akaambo kakuti taayendelani amabbuku aakasololelwa amuuya wa Leza.”

Basikulemba Bbaibbele Bakacenjezya Kuti Kuya Kuba Basiluleyo

Mabbuku aakasololelwa a Leza aamba kuti kuya kuba basiluleyo baya kunyonganya mbungano ya Bunakristo. Masimpe ngakuti, basiluleyo bakalitalikide kale mumwaanda wakusaanguna, pele baapostolo bakapa kuti batazwidilili. (Incito 20:30; 2 Ba-Tesalonika 2:3, 6, 7; 1 Timoteo 4:1-3; 2 Petro 2:1; 1 Johane 2:18, 19; 4:1-3) Kucenjezya kuli boobo kutugwasya kubona kuti mabbuku aakalembwa nibakafwa baapostolo taayendelani anzyaakali kuyiisya Jesu.

Nokuba boobo, mabbuku aaya alakonzya kuboneka akaindi alimwi alalemekwa aba haazibwene. Amuyeeye buyo: Ino mbuti kuti balembi ibalemba mabbuku mazuba aano babweza twaambo twakubeja mumabbuku amumamagazini akutuyobola, sena kwainda ciindi inga twaamba kuti twaambo ootu twaba twamasimpe? Nokuba kuti kulakonzya kwiinda myaka iili 1,700, sena inga twaamba kuti twaambo ntobakalemba twakubeja ntwamasimpe akaambo kakuti bakatugusya mumabbuku aakaindi?

Peepe! Ncimwi buyo abaabo baamba kuti Jesu wakakwata Mariya Magadalene atwaambo tumwi buyo tujanika mumabbuku aakubeja. Ino ncinzi cikonzya kutupa kusyoma twaambo twakubeja ikuti twamasimpe katuliko? Twaambo toonse Leza ntwayanda kuti tuzyibe kujatikizya Mwanaakwe nkotuli mu Bbaibbele, alimwi tulakonzya kulisyoma.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 4 Kuli mabbuku aali 66 mu Bbaibbele bantu banji ngobasyoma kuti akasololelwa amuuya wa Leza alimwi alayandika kapati.

Citondezyo/[Zifwanikiso izili apeeji 26]

(Kutegwa mubone bwini mbwaakkede mabala, amubone bbuku lini)

BUUMI BWA JESU CIBEELA CAMAGWALO AA NZYOBAKALEMBA MUMABBUKU

CHIGILIKI AAMU BBAIBBELE AAKUBEJA

2 B.C.E. 33 C.E. 41 98 130 300

[Kulumba]

Kenneth Garrett/National Geographic Image Collection

[Cifwanikiso icili apeeji 28]

Mwaapostolo Paulo wakacita maleele, wakabusya bafwide ikutondezya kuti muuya wa Leza wakali kumugwasya kucita zyintu nzyaakacita anzyaakali kulemba