Skip to content

Skip to table of contents

“Ndi Anywebo”

“Ndi Anywebo”

“Ndi Anywebo”

“Mutumwa wa-Jehova wakaambila bantu. . . . Wakati, Ndi anywebo, mbwaamba Jehova.”—HAGAI 1:13.

1. Mbusinsimi nzi bwacikozyanyo bwakumazuba eesu Jesu mbwaakaamba?

TUPONA muciindi ciyandika kapati mubuumi kwiinda lyoonse. Kweelana ambokwatondezyegwa akuzuzikizyigwa kwabusinsimi bwamu Bbaibbele, kutalikila mu 1914 tupona “kubuzuba bwa-Mwami.” (Ciyubunuzyo 1:10) Ambweni mulibuzi kabotu businsimi bwaamba buzuba bwa Mwami, aboobo mulizyi kuti Jesu wakakozyanisya “mazuba aa-Mwana a-Muntu” kali Mwami “kumazuba aa-Nowa” alimwi a “kumazuba aa-Lot[i].” (Luka 17:26, 28) Aboobo Ibbaibbele litondezya kuti eezyi mbusinsimi bwacikozyanyo. Pele kuli acimwi cikozyanyo eeco ncotuyandika kubikkila maano kapati.

2. Mulimo nzi Jehova ngwaakapa Hagai a Zekariya?

2 Atulange-lange bukkale bwakaliko nobakali kupona basinsimi bana Hebrayo ba Hagai a Zekariya. Mulumbe nzi aabo basinsimi basyomeka bobilo ngobakaamba uujisi kaambo kayandika kapati kubantu ba Jehova kuciindi ncotupona? Hagai a Zekariya bakali ‘batumwa ba Jehova’ kuba Juda nobakazwa mubuzike mu Babuloni. Bakapedwe mulimo wakwaambila bana Israyeli kuti masimpe Jehova ulabagwasya mukuyakulula tempele. (Hagai 1:13; Zekariya 4:8, 9) Nokuba kuti mabbuku ngobakalemba ba Hagai a Zekariya mmafwaafwi, aalo ali cibeela ca “Magwalo aya oonse akazwa kuli-Leza, alikondede kukufundisya akukulaya, akukuolola akukupandulula makani aabululami.”—2 Timoteo 3:16.

Tweelede Kububikkila Maano Businsimi bwa Hagai a Zekariya

3, 4. Nkaambo nzi imulumbe wa Hagai a Zekariya ncouyandika kuli ndiswe?

3 Masimpe, imulumbe wa Hagai a Zekariya wakali kuyandika kapati kuba Juda bakuciindi ncobakali kupona alimwi abusinsimi oobo bwakazuzikizyigwa munzila nsyoonto aciindi eeco. Pele ino nkaambo nzi mabbuku obilo aaya ncaayelede kubikkilwa maano mazuba aano? Tujana kaambo katugwasya kubona ncaayandikila kubikkilwa maano mabbuku aaya ku Ba-Hebrayo 12:26-29. Mulugwalo oolu mwaapostolo Paulo uzubulula majwi aali kuli Hagai 2:6, aalo aamba zya “[ku]zungaanya ijulu anyika.” Kumamanino, ikuzungaanya ooku ‘kuyoolobya bwami bwazisi akunyonyoona inguzu zyamami aamisyobo yabantu.’—Hagai 2:22.

4 Paulo kazubulula majwi aa Hagai, waamba iziyoocitika ku “mami aamisyobo yabantu” alimwi waamba mbobuli anguzu Bwami butazungaani mbobayoopegwa Banakristo bananike. (Ba-Hebrayo 12:28) Mulakonzya kumvwisya kuzwa mumajwi aa Paulo kuti businsimi bwa Hagai a Zekariya bwaamba zyaciindi cakacili kumbele ibbuku lyaba Hebrayo nolyakalembwa mumwaanda wamyaka wakusaanguna waku Ciindi Cesu. Kucili basyeede Banakristo bananike, aabo bayoobeleka a Jesu mu Bwami bwa Mesiya. Aboobo, ibusinsimi bwa Hagai a Zekariya bulayandika kumazuba eesu.

5, 6. Ncinzi cakacitika cakapa kuti kube businsimi bwa Hagai a Zekariya?

5 Ibbuku lya Ezara lyaamba zyabukkale bwakaliko ibusinsimi bwa Hagai a Zekariya kabutanalembwa. Bama Juda nobakapiluka kuzwa mubuzike mu Babuloni mu 537 B.C.E., Mweendelezi mupati Zerubabeli a Mupaizi Mupati Joshua (naa Jeshua) bakali kweendelezya mulimo wakuyaka ntalisyo yatempele lipya mu 536 B.C.E. (Ezara 3:8-13; 5:1) Nokuba kuti ikutalika kuyaka ntalisyo yatempele lipya cakali cintu cikkomanisya, tiikwakainda ciindi bama Juda bakatalika kuyoowa. Ezara 4:4 yaamba kuti basinkondo, “bantu bacisi bakatalika kulesya maanza aabantu ba-Juda milimo, akubakataazya mukuyaka.” Basinkondo bali boobu, ikapati bama Samariya, bakabejekezya bama Juda. Basikukazya aaba bakamoongelezya mwami waku Persia kuti alesye mulimo wakuyaka tempele.—Ezara 4:10-21.

6 Ibusungu mbobakajisi kumatalikilo bwakuyaka tempele bwakazyi kumana. Bama Juda bakatalika kubikkila maano zintu zyabo beni. Nokuba boobo, mu 520 B.C.E., kakwiindide myaka iili 16 kabayakide kale ntalisyo yatempele, Jehova wakatuma Hagai a Zekariya ikukulwaizya bantu kutalika alimwi mulimo wakuyaka tempele. (Hagai 1:1; Zekariya 1:1) Kabayumizyidwe abatumwa ba Leza alimwi kabajisi abumboni busalala bwakuti Jehova ulabagwasyilizya, ba Juda bakatalika alimwi mulimo wakuyaka tempele akuumanizya mu 515 B.C.E.—Ezara 6:14, 15.

7. Ibukkale bwakumazuba ngobakali kupona basinsimi ba Hagai a Zekariya, bukonzyenyi buti akumazuba aano?

7 Sena mulizyi ncozyaamba eezi zyoonse kuli ndiswe? Tulijisi mulimo wakubeleka nkokuti wakukambauka “Makani Mabotu aa-Bwami.” (Matayo 24:14) Mulimo ooyo wakakankaizyigwa noyakamana Nkondo Yanyika Yakusaanguna. Mbubonya mbuli ba Juda bakaindi mbobakaangununwa kuzwa mubuzike bwakumubili mu Babuloni, abalo bantu ba Jehova bamazuba aano bakaangununwa kuzwa mubuzike mu Babuloni Mupati nkokuti bwami bwanyika yoonse bwabukombi bwakubeja. Bananike ba Leza bakabeleka cabusungu kukambauka, kuyiisya akusololela bantu kubukombi bwakasimpe. Mulimo ooyu ucizumanana mazuba aano kucitwa koonse-koonse, alimwi mulakonzya kuti kamutola lubazu mumulimo wakukambauka. Lino nciindi cakuti mulimo wakukambauka ucitwe, nkaambo mamanino aanyika eeyi mbyaabi ali afwaafwi. Mulimo ooyu Leza ngwaatupa weelede kuzumanana kusikila Jehova akabweze ntaamu mubukkale bwabantu lya “mapenzi mapati.” (Matayo 24:21) Mulimo ooyu uyoopa kuti bubi bumane akupa kuti bukombi bwakasimpe buzyibwe koonse-koonse anyika.

8. Nkaambo nzi ncotunga twasyoma kuti Leza uyootugwasya mumulimo wesu?

8 Mbuli businsimi bwa Hagai a Zekariya mbobutondezya, tulakonzya kusyoma kuti Jehova ulatugwasya akutulongezya notutola lubazu camoyo woonse mumulimo ooyu. Nokuba kuti kuli bantu bamwi basola kukasya babelesi ba Leza naa kukasya mulimo ngobapedwe, kunyina mfwulumende yakonzya kukasya kuyaambele kwamulimo wakukambauka. Amubone mbuli Jehova mbwaalongezya babelesi bakwe calo capa kuti mulimo wa Bwami uyaambele kwamyaka minji kuzwa noyakamana Nkondo Yanyika Yakusaanguna kusikila lino. Nokuba boobo, kucili mulimo munji wakucita.

9. Nkuubukkale buli buti bwakaindi mbotweelede kubikkila maano, alimwi nkaambo nzi?

9 Ino mbuti nzyotwiiya kuli Hagai a Zekariya mbozikonzya kutukulwaizya kapati ikumvwida mulawo wa Leza wakukambauka akuyiisya? Atubone ziiyo nzyotunga twaiya mumabbuku obilo aaya aamu Bbaibbele. Mucikozyanyo, amulange-lange zibeela zisyoonto zijatikizya mulimo wakuyaka tempele bama Juda bakapilusyigwa kwabo ngobakeelede kubeleka. Mbuli mbokwaambwa kale, ba Juda ibakapiluka ku Jerusalemu kuzwa ku Babuloni tiibakazumanana mumulimo wabo wakuyaka tempele. Nobakayaka ntalisyo, mulimo wakuyaka tempele wakaleka kweenda. Muzeezo nzi mubi ngobakajisi? Alimwi ncinzi ncotukonzya kwiiya kuli ceeco?

Tweelede Kuzilanga Kabotu Zintu Zyakumubili

10. Ba Juda bakajisi muzeezo mubi uuli buti, alimwi ncinzi cakatobela?

10 Iba Juda ibakapilusyigwa kwabo bakali kwaamba kuti: “Ciindi . . . tacina kusika.” (Hagai 1:2) Nobakatalika mulimo wakuyaka tempele, akubikka ntalisyo mu 536 B.C.E., tiibakali kwaamba kuti “ciindi . . . tacina kusika.” Tiikwaainda ciindi cilamfwu bakalekela kukazyigwa abasimukobonyina akunyonganizyigwa amfwulumende kubatolwaazya. Ba Juda bakatalika kubikkila maano kukuyaka maanda aabo akukkala kabotu. Naakabona kwiimpana kwakaliko amaanda aabo aavwumbidwe kabotu alimwi atempele yatakamanide, Jehova wakabuzya kuti: “Sa casika ciindi canu cakukala mumaanda aavumbidwe kabotu, nekuba kuti iŋanda eyi icimwaikide?”—Hagai 1:4.

11. Nkaambo nzi Jehova ncaakabasinsa ba Juda bakuciindi ncaakali kupona Hagai?

11 Izya, ba Juda bakacinca mbobakali kuzilanga zintu zyakali kuyandika kapati. Muciindi cakubikka kumbele makanze aakuyakulula tempele lya Jehova, bantu ba Leza bakalibikkila maano lwabo aakukkala aabo. Mulimo wakuyaka ŋanda ya Leza yakukombela wakalekwa. Ijwi lya Jehova lilembedwe kuli Hagai 1:5 lyakakulwaizya ba Juda ‘kuyeeya kabotu anzila zyabo.’ Jehova wakali kubaambila kukkala ansi akuyeeya azintu nzyobakali kucita akubona mbobakali kujatikizyigwa kwiinda mukutabikka mulimo wakuyaka tempele mubusena bwakusaanguna mubuumi bwabo.

12, 13. Ino Hagayi 1:6 ubupandulula buti bukkale bwaba Juda, alimwi ino kapango aaka kaamba nzi?

12 Ikubikka zintu zitaluzi kuba zintu ziyandika kapati nkokwakapa bama Juda kuti babe mubukkale buli boobu. Amubone mbwaakaamba Leza kuli Hagayi 1:6 mu Bbaibbele lyamu 1996, BT, ategwa: “Mwakasyanga kunji, pele nzimwatebula nzice buyo. Kulya mulalya, pele tamukkuti. Kunywa mulanywa pele nyota tiimani. Kusama mulasama pele tamukasaalilwi. Mulavola mali pele mwaabikka munkomo zidonkokede.”

13 Ba Juda bakali kukkala munyika Leza njaakabapa, pele tiiyakali kuzyala micelo mbuli mbobakali kuyanda. Jehova tanaakali kubalongezya mbuli mbwaakali bacenjezyede. (Deuteronomo 28:38-48) Akaambo kakuti bakanyina lugwasyo lwakwe, ba Juda bakali kusyanga pele tiibakali kutebula zinji zikonzya kubapa kuti bakkute. Akaambo kakutalongezyegwa anguwe, tiibakali kukonzya kulisamika azisani zikasaala. Kwakali kulibonya mbuli kuti mali ngobakali kuvwola akali kubikkwa munkomwi iibbwalukide, kakunyina ampindu kuli sikuvwola. Ino majwi aaya apandulula nzi: “Kunywa mulanywa pele nyota tiimani”? Taambi kuti ikukolwa kwakali kuyooba citondezyo cazilongezyo zya Leza; Leza ulakasya kukolwa. (1 Samueli 25:36; Tusimpi 23:29-35) Mukwiimpana, imajwi aaya atondezya kuti ba Juda bakanyina zilongezyo zya Leza. Bukoko buli boonse mbobakali kukumba bwakali busyoonto, tiibwakali kukonzya kupa kuti muntu akolwe. Hagayi 1:6: “Kunywa mulanywa pele nyota tiimani.”

14, 15. Nciiyo nzi ncotwiiya kuli Hagai 1:6?

14 Ciiyo ncotweelede kwiiya kuzwa kuli zyoonse eezi tacijatikizyi mbwaayelede kulibonya maanda eesu. Kabatanatolwa mubuzike ku Babuloni, imusinsimi Amosi wakabasinsa bantu bavwubide bamu Israyeli kujatikizya “maanda aaminyanga” akujatikizya “[kulala kwabo] amalo aamunyanga.” (Amosi 3:15; 6:4) Maanda mabotu azintu zibotu zyamuŋanda tiizyakakkalisya. Eezyo zintu zyakatolwa abasinkondonyina bakabazunda. Pele nokwakainda myaka, kabazwide kale mubuzike bwamyaka iili 70, ibunji bwabantu ba Leza tiibakaiya kuzintu zyakacitika kabatanatolwa mubuzike. Sena tuyooyiya kuzintu eezi? Aumwi wesu inga wacita kabotu kulibuzya kuti: ‘Sena ndibikkila buti maano kukubotezya ŋanda yangu? Ino mbuti kumakani aakuyungizya lwiiyo kutegwa nkajane mulimo waatala nokuba kuti kucita boobo kulakonzya kutola myaka iili mbwiibede, ikundisinkila kucita zintu ziyandika zyakumuuya?’—Luka 12:20, 21; 1 Timoteo 6:17-19.

15 Nzyotubala kuli Hagai 1:6 zyeelede kutupa kuyeeya mbotuyandika kulongezyegwa a Leza mubuumi bwesu. Aabo iba Juda bakaindi bakapenga akaambo kakuti tiibakalongezyegwa a Leza. Tube azintu zinji zyakumubili naa pe, ikuti tatulongezyegwi a Jehova, masimpe tuyooyaansi kumuuya. (Matayo 25:34-40; 2 Ba-Korinto 9:8-12) Pele mbuti mbotunga twaba azilongezyo eezyo?

Jehova Ulagwasya Kwiinda Mumuuya Wakwe

16-18. Mubukkale bwansiku, ncinzi lugwalo lwa Zekariya 4:6 ncolwaamba?

16 Musinsiminyina Hagai, Zekariya wakasololelwa kukankaizya nzila njeena eeyi Jehova mwaakakulwaizya akulongezya bakalyaabide kaindi. Alimwi eeci citondezya mbwayootulongezya andiswe. Tubala kuti: “Cintu cipati teensi inguzu, teensi bukozu, ngu-Muuya wangu, mbwaamba Jehova wamakamu.” (Zekariya 4:6) Ambweni mwali kukamvwa kapango aaka kazubuludwe kanji-kanji, pele sena kakali kwaamba nzi kuba Juda kumazuba aakali kupona Hagai a Zekariya, alimwi kaamba nzi sunu kuli ndinywe?

17 Kamuyeeya kuti majwi aa Hagai a Zekariya aakasololelwa amuuya akagwasya kapati kuciindi eeco. Nzyobakaamba basinsimi bobilo aabo zyakabayumya-yumya bama Juda basyomeka. Hagai wakatalika kusinsima mumwezi wacisambomwe mu 520 B.C.E. Zekariya wakatalika kusinsima mumwezi walusele mumwaka ngweena ooyo. (Zekariya 1:1) Mbuli mbomukonzya kubona kuli Hagai 2:18, mulimo wakuyaka ntalisyo yatempele wakatalika kucitwa camoyo woonse mumwezi wafwuka. Aboobo, ba Juda bakakulwaizyigwa kubweza ntaamu alimwi bakamvwida Jehova kabasyomede kuti uyoobagwasya. Imajwi aajanwa kuli Zekariya 4:6 aamba lugwasyo lwa Leza.

18 Ba Juda nobakajokela kwabo mu 537 B.C.E., bakanyina basikalumamba. Nokuba boobo, Jehova wakabakwabilila akubasololela mulweendo lwabo lwakuzwa ku Babuloni. Alimwi muuya wakwe wakali kweendelezya zintu nobakatalika mulimo wakuyaka tempele mbobakajokela buyo kwabo. Mbobakatalikila buyo kubeleka camoyo woonse alimwi, wakali kubagwasyilizya amuuya wakwe uusalala.

19. Muuya wa Leza wakazunda muuya uli buti uulaanguzu?

19 Kwiinda muzilengaano zili lusele zyakaccililana, Zekariya wakasyomezyegwa kuti Jehova unooli abantu bakwe, mpoonya bakali kuyooubeleka mulimo watempele akuumanizya cakusyomeka. Cilengaano cane cilembedwe mucaandaano 3, citondezya kuti Saatani wakali ambele mukukasya kusoleka nkobakali kucita ba Juda kumanizya kuyaka tempele. (Zekariya 3:1) Saatani kunyina nanga wakkomana kubona Mupaizi Mupati Joshua kabelekela bantu atempele lipya. Nokuba kuti Diabolosi wakali ambele kusinkila ba Juda kuyaka tempele, muuya wa Jehova wakali anguzu kapati mukugusya mampindamangobe akubakulwaizya ba Juda kuzumanana amulimo wabo kusikila tempele lyamanizyigwa.

20. Mbuti muuya uusalala mbowakabagwasya ba Juda kutobela mulawo wa Leza wakumanizya kuyaka tempele?

20 Kwakalibonya mbuli kuti kwakali kukazyigwa ikwakali mbuli cilundu cipati, ikwakali kucitwa abalupati-pati bafwulumende ibakapa kuti mulimo ukasyigwe. Pele Jehova wakasyomezya kuti mapenzi aakali kulibonya mbuli kuti “[n]cilundu cipati” akali kuyoogusyigwa akuba “ibanda buyo.” (Zekariya 4:7) Alimwi eezyo zyakacitika. Mwami Dariyo Wakusaanguna wakalangaula akujana lugwalo lwa Koresi lwakali kuzumizya ba Juda kuyakulula tempele. Aboobo Dariyo wakagusya mulawo wakabikkidwe wakukasya akuzuminizya kuti mali aabwezyegwe muciyobwedo camwami akupa ba Juda kutegwa abagwasyilizye mumulimo wakuyaka. Eelo kwakali kucinca kupati ooku! Sena muuya wa Leza wakabeleka mubukkale oobu? Tulakonzya kusyoma kuti masimpe muuya wa Leza wakabeleka. Itempele lyakamanizyigwa mu 515 B.C.E., mumwaka wacisambomwi wakulela wa Dariyo Wakusaanguna.—Ezara 6:1, 15.

21. (a) Lyansiku, mbuti Leza ‘mbwaakazungaanya zisi zyoonse,’ alimwi mbuti “zintu ziyandisi” mbozyakaboola? (b) Ino nkuzuzikizyigwa kuli buti kuliko mazuba aano?

21 Kuli Hagai 2:5, imusinsimi wakabayeezya ba Juda kujatikizya cizuminano ncibakazuminana a Leza a Cilundu ca Sinai nocakali “kukankama loko.” (Kulonga 19:18) Kumazuba ngobakali kupona ba Hagai a Zekariya, Jehova wakali kuyoopa kuti kube kuzungaana akumbi mbuli mbokwapandululwa mumwaambo wamaambilambali mukapango 6 a 7. Ibukkale mu Bwami bwa Persia tiibwakali kuyookkalilila, pele mulimo wakuyaka tempele wakali kuyoozumanana kusikila wamana. Ibatakali ba Juda, nkokuti “zintu ziyandisi zyazisi zyoonse,” bakakonzya kumulemeka Leza antoomwe aba Juda mubusena oobo bwakukombela. Mukuzuzikizyigwa kupati kuciindi ncotupona, Leza ‘wazungaanya masi’ kwiinda mubukambausi bwesu bwa Bunakristo alimwi “zintu ziyandisi zyazisi zyoonse” zyatalika kukomba Leza antoomwe abananike basyeede. Masimpe, ibananike abambelele zimwi antoomwe lino bazuzya ŋanda ya Jehova abulemu. Bakombi aaba bakasimpe bali boobu balalindila kabajisi lusyomo ciindi Jehova “[nayoo]zugaanya ijulu anyika” munzila imbi. Eeco ciyooba kutegwa agusye akunyoonyoona nguzu zyamami aazisi.—Hagai 2:22.

22. Mbuti bamasi ‘mbobazungaanizyigwa,’ alimwi ncinzi catobela, alimwi ncinzi ciyoocitika?

22 Tulayeezyegwa zyamanyongwe aacitika mumbazu ziindene-indene ziimininwa a “julu anyika alwizi ansi injumu.” Ikucinca kumwi, Saatani Diabolosi amadaimona aakwe bakawisigwa anyika. (Ciyubunuzyo 12:7-12) Ikuyungizya waawo, ikusololelwa abananike ba Leza kwabazungaanya bantu bakuciindi ncotupona. (Ciyubunuzyo 11:18) Nokuba kuti kuli zyeezyo, “inkamu impati” zintu ziyandisi zyoonse zyamunyika babasangana ba Israyeli bakumuuya mukubelekela Jehova. (Ciyubunuzyo 7:9, 10) Ibankamu mpati balabeleka antoomwe a Banakristo bananike mukukambauka makani mabotu akuti lino-lino Leza uyoozungaanya zisi lya Amagedoni. Eeco ciya kucitika ciyoopa kuti bukombi bwakasimpe bube mbobweelede kuba nyika yoonse.

Sena Mulayeeya?

• Ndilili, alimwi muubukkale buli buti Hagai a Zekariya mobakabeleka?

• Mbuti mbomukonzya kuubelesya mulumbe wakaambwa a Hagai alimwi a Zekariya?

• Nkaambo nzi ncomubona kuti lugwalo lwa Zekariya 4:6 lulakulwaizya?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Zifwanikiso izili apeeji 8]

Zyakalembwa a Hagai a Zekariya zitusyomezya kuti Leza uyootugwasya

[Cifwanikiso icili apeeji 10]

“Sa casika ciindi canu cakukala mumaanda aavumbidwe kabotu, nekuba kuti iŋanda eyi icimwaikide?”

[Cifwanikiso icili apeeji 12]

Bantu ba Jehova balatola lubazu mukuyandaula “ziyandisi zyazisi”