Skip to content

Skip to table of contents

Amuyumyane

Amuyumyane

Amuyumyane

“Balandiyumya-yumya kapati [Bandibeda cintu ciyumya-yumya, NW].”—BAKOLOSE 4:11, Ci.

1, 2. Nokuba kuti cakali kukatazya, nkaambo nzi beenzinyina Paulo ncobakali kumuswaila muntolongo?

CILAKONZYA kukatazya kuba mulongwe wamuntu uupenga muntolongo—nokuba kuti mweenzinyoko waangwa kakunyina akaambo. Balupati-pati bantolongo balakonzya kumudooneka, kulangilila zintu zyoonse nzyomucita kubona kuti kunyina cibi ncomucita. Aboobo, eeci ciyanda kuba acamba kutegwa muzumanane kubandika amweenzinyoko akumuswaya muntolongo.

2 Pele, eeci ncibakacita beenzinyina mwaapostolo Paulo myaka iili 1,900 yainda. Kunyina nobakawayawaya kuswaya Paulo muntolongo kutegwa bamuumbulizye akumukulwaizya alimwi akumuyumya-yumya kumuuya. Ino bakali bani aaba beenzinyina basyomeka? Alimwi ncinzi ncotukonzya kwiiya kubusicamba, kukusyomeka abulongwe bwabo?—Tusimpi 17:17.

“Cintu Ciyumya-yumya”

3, 4. (a) Mbaani beenzinyina Paulo ibali musanu alimwi ino bakamubeda nzi? (b) Ino “cintu ciyumya-yumya” ninzi?

3 Atupiluke musyule mumwaka wakuma 60 C.E. Mwaapostolo Paulo uli muntolongo mu Roma akaambo kamulandu wakutamikizyigwa kubukila mfwulumende. (Incito 24:5; 25:11, 12) Paulo wakabandauka mazina a Banakristo bali musanu aabo mbaakaamba kuti bakamugwasya: Tukiko, sikumwiiminina uuzwa mucilikiti ca Asia alimwi ‘asimilimonyina mu Mwami’; Onesimo, ‘mweenzinyina uusyomeka uuyandika’ uuzwa ku Kolose; Aristarko muna Makedoniya uuzwa ku Tesalonika alimwi ooyo iwakali ‘sintolongonyina’ a Paulo aciindi acimwi; Marko imweeninyina a Barnaba iwakali kweenda a Paulo munyendo zyabumisyinali alimwi amulembi wa Makani Mabotu aaitwa azina lyakwe; alimwi a Justo umwi wababelesinyina bamwaapostolo mbaakali kubeleka abo mumulimo “wabwami bwa Leza.” Kubantu aaba bali musanu, Paulo waamba kuti: “balandiyumya-yumya [“bandibeda cintu cindiyumya-yumya,” NW].”—Bakolose 4:7-11, Ci.

4 Paulo wakaamba kaambo kayandika kapati kujatikizya lugwasyo beenzinyina basyomeka ndobakamupa. Wakabelesya bbala lya Cigiliki lya (pa·re·go·riʹa) lisanduludwe kuti “balandiyumya-yumya” naa [“cintu ciyumya-yumya,” NW] lyalo lijanika buyo mukapango aaka mu Bbaibbele. Eeli bbala lilijisi bupanduluzi bunjaanji alimwi lyakabelesyegwa munzila yaamba zyamusamu wabusilisi. * Lilakonzya kusandululwa kuti ‘kuumuzya, kulesya kucisa, kuumbulizya naa kulemununa.’ Paulo wakali kuyandika kuyumizyigwa munzila eeyi. Ibaalumi aabo bali musanu bakacita oobo.

Paulo Ncaakali Kuyandika “Cintu Ciyumya-yumya”

5. Nokuba kuti wakali mwaapostolo, ncinzi Paulo ncaakali kuyandika alimwi ncinzi toonse ncotuyandika ciindi aciindi?

5 Ibamwi balakonzya kugambwa kuti Paulo, imwaapostolo wakali kuyandika kuyumizyigwa. Inzya, wakali kuyandika kuyumizyigwa. Ncamasimpe kuti Paulo wakali alusyomo luyumu akuti wakaliindide kale mumapenzi manji, ‘kukwipaulwa zyuumo zinji,’ ‘kanji-kanji wakali mulufwu’ amacise ambi. (2 Ba-Korinto 11:23-27) Nokuba boobo, wakali muntu uulya maila. Bantu boonse zimwi ziindi bayandika kuumbulizyigwa akuyumya lusyomo lwabo kwiinda mukugwasyigwa abamwi. Mbucakabede oobu akuli Jesu. Buzuba bwamamanino imasiku, mungelo wakaboola kulinguwe mu Getesemane ‘akumuyumya.’—Luka 22:43.

6, 7. (a) Kali mu Roma, mbaani bakamutyompya Paulo alimwi mbaani bakamuyumya-yumya? (b) Ino ndugwasyo luli buti banyina Paulo Banakristo ndobakamupa mu Roma, oolo lwakaba “cintu ciyumya-yumya”?

6 Paulo awalo wakali kuyandika kuyumizyigwa. Naakasika mu Roma kali mwaange, kunyina naakatambulwa kabotu abantu bamubala wakwe. Bunji bwabama Juda aaba teebakali kuuyanda mulumbe wa Bwami. Nkumekume zyaba Juda nozyakamuswaya Paulo kubusena nkwakaangidwe, cibalo mubbuku lya Incito caamba kuti: “Bamwi bakasyoma ayo aakaambwa, bamwi pe tabakasyomede. Nkabela mbobatakazuminana akati kabo bakamwaika.” (Incito 28:17, 24, 25) Kutalumba kwabo kuluzyalo lwa Jehova kweelede kuti kwakamucisa Paulo. Mbwaakalimvwa kukaambo aaka kwakalibonya mulugwalo ndwaakalembede myaka misyoonto musyule kumbungano yamu Roma kati: “Ndili abuusu bupati, alimwi ndaciswa lyoonse cakutaleka mumoyo wangu. Nkaambo nindakakonzya kukomba kuti nkabe mutakate ndemwini nkaambo kabakwesu abasiluzubo bangu bakunyama.” (Ba-Roma 9:2, 3) Nokuba boobo, mu Roma wakajana balongwe beni-beni basyomeka aabo bakamuumbulizya akaambo kabusicamba aluyando lwabo. Bakali banyina bakumuuya beni-beni.

7 Ino mbuti banyina aabo bali musanu mbobakaba cintu ciyumya-yumya? Kunyina nobakaleka kumuswaya Paulo akaambo kakuti wakali muntolongo. Muciindi caboobo, cakulisungula acaluyando bakamukutaukila milimo Paulo, ikucita milimo eeyo njaatakali kukonzya kucita mwini akaambo kakwaangwa kwakwe. Mucikozyanyo, bakali kutumwa kutola magwalo amilumbe yamalailile Paulo njaakali kutumina kumbungano zisiyene-siyene; bakaleta makani aakulwaizya kuli Paulo kujatikizya mbobakali kupona banyina mu Roma akumasena ambi. Cakutadooneka, bakali kumujanina nzyaakali kuyandika mbuli zyakusama mumupeyo, amabbuku alimwi azyakulembela. (Ba-Efeso 6:21, 22; 2 Timoteo 4:11-13) Milimo yoonse eeyi iigwasya yakamuyumya-yumya akumukulwaizya mwaapostolo mwaange cakuti mane awalo wakaba “cintu ciyumya-yumya” kuli bamwi kubikkilizya ambungano zyoonse.—Ba-Roma 1:11, 12.

Mbomukonzya Kuba “Cintu Ciyumya-yumya”

8. Ino nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kukuzumina nkwaakazumina Paulo cakulibombya kuti uyandika “cintu ciyumya-yumya”?

8 Ino ncinzi ncotunga twaiya kumakani aaya a Paulo ababelesinyina bali musanu? Atubikkile maano kuciiyo comwe: Kuyandika kuba acamba akulyaaba ikutegwa tugwasye bamwi ciindi nobali mumapenzi. Kunze lyaboobo, kuyandika kulibombya ikuzumina kuti tulakonzya kuyandika lugwasyo muciindi camapenzi. Paulo tanaakazumina buyo kuti wakali kuyandika lugwasyo pele wakalutambula lugwasyo oolo amoyo omwe alimwi akubalumba aabo ibakamupa. Tanaakacibona kuti kuzumina lugwasyo kuzwa kubantu bamwi ncitondezyo cakuti wakalikompeme naa kuti kwakali kumutola aansi. Andiswe tutakuboni munzila eeyo. Ikuti naa twaamba kuti tatuyandiki cintu ciyumya-yumya nkokuti inga twaamba kuti tulijisi nguzu kwiinda zyabuntunsi. Kamuyeeya kuti cikozyanyo ca Jesu citondezya kuti naba muntu uulondokede zimwi ziindi ulakonzya kuyandika kulomba lugwasyo.—Ba-Hebrayo 5:7.

9, 10. Mbubotu nzi bukonzya kuba eelyo muntu nazumina kuti uyandika lugwasyo, alimwi ino eeci inga cabakulwaizya buti bamwi mumukwasyi alimwi amumbungano?

9 Zintu zilakonzya kweenda kabotu ikuti bakwesu basololela kabazumina kuti abalo kuli mobalezya akuti bayandika kugwasyigwa abamwi. (Jakobo 3:2) Ikulibona munzila iili boobu kupa kuti kube lukamantano akati kabaabo basololela abaabo basololelwa, kucita kuti kube muuya wabulongwe akubandika kuli kabotu. Kulibombya kwabaabo ibalibambilide kutambula lugwasyo kupa cikozyanyo cibotu eeco ncobakonzya kwiiya bamwi ibali mubukkale mbubwenya. Kutondezya kuti aabo basololela mbantu mbuli ndiswe akuti tulakonzya kubasikila kufwumbwa ciindi.—Mukambausi 7:20.

10 Mucikozyanyo, cilakonzya kubaubaubila bana ikuzumina lugwasyo lwabazyali babo mukulanganya mapenzi alimwi amisunko ikuti kabazyi kuti bazyali babo abalo bakalijisi mapenzi amisunko iili mbuli yeeyo nobakali bana. (Ba-Kolose 3:21) Aboobo inga kakuli kwaanguluka mukubandika akati kamuzyali amwana. Nzila zyamu Magwalo zyambokumanizyigwa mapenzi zilakonzya kubandikwa kabotu alimwi akutambulwa. (Ba-Efeso 6:4) Mbubwenya buyo bamumbungano bayoolutambula lugwasyo lwabaalu eelyo nobabona kuti baalu abalo kuli mapenzi ngobajisi, bali abukandu akuti kuli zibazyinga. (Ba-Roma 12:3; 1 Petro 5:3) Alimwi caboola kubana balakonzya kwaanguluka kwaambaula, lulayo lwamu Magwalo lulakonzya kubandikwa alimwi alusyomo lwabo lulakonzya kuyumizyigwa. Katuyeeya kuti ibakwesu abacizyi bayandika kuyumizyigwa lino kwiinda lyoonse.—2 Timoteo 3:1.

11. Nkaambo nzi ibanji sunu ncobayandika “cintu ciyumya-yumya”?

11 Kunyina makani ankotukkala, mbotubede, ciimo cesu, toonse ciindi aciindi tulatyompwa mubuumi. Mbozibede zintu munyika sunu. (Ciyubunuzyo 12:12) Eezyi zintu zitulwana akutucisizya moyo zisunka mbululi luyumu lusyomo lwesu. Kulakonzya kuba bukkale bukatazya kumilimo, kucikolo, mumukwasyi naa mumbungano. Bulwazi bukatazya naa mapenzi akacitika musyule alakonzya kutyompya. Ikuti ngomukwetene limwi, mwaalu naa mweenzinyoko wamukulwaizya amajwi aali kabotu alimwi amilimo imwi iigwasya—ma, cilakatalusya kaka eeco! Nkaambo kayi luli mbuli mafwuta aalesya kubaba aananikwa alukanda lubaba! Aboobo, mwabona kuti munyoko umwi ulizyingidwe kapati, amube cintu ciyumya-yumya. Naa ikuti penzi ndyomujisi lyamuzyinga, amulombe baabo ibasimide kumuuya kutegwa bamugwasye.—Jakobo 5:14, 15.

Mbungano Mboikonzya Kugwasya

12. Ino ncinzi ncakonzya kucita umwi aumwi mumbungano mukuyumya-yumya banyina?

12 Boonse mumbungano kubikkilizya bana baniini, balakonzya kucita cimwi cintu kuyumya bamwi. Mucikozyanyo, ikujanika kwanu kumiswaangano akutola lubazu mumulimo wamumuunda lyoonse kulagwasya kapati mukuyumya lusyomo lwabamwi. (Ba-Hebrayo 10:24, 25) Kutazungaana kwanu mumulimo uusetekene ncitondezyo cakusyomeka kwanu kuli Jehova alimwi kutondezya kuti mulazumanana kupakamana kumuuya nokuba kuti inga kamujisi mapenzi amwi aamukopa. (Ba-Efeso 6:18) Ikuzumanana ooko kulakonzya kubayumya-yumya bamwi.—Jakobo 2:18.

13. Ino nkaambo nzi bamwi ncobakonzya kutolwaalila alimwi ncinzi cikonzya kucitwa mukubagwasya?

13 Zimwi ziindi makatazyo aamubuumi naa buyumuyumu bumwi buyo zilakonzya kupa kuti bamwi batolwaale naa ikutaba basungu mumulimo wamumuunda. (Marko 4:18, 19) Ambweni inga tatubaboni bakatolwaala kumiswaangano yambungano. Pele cakutadooneka bacijisi luyando kuli Leza mumoyo wabo. Ino ncinzi cikonzya kucitwa kutegwa lusyomo lwabo luyumizyigwe? Ibaalu balakonzya kubagwasya kwiinda mukubaswaya. (Incito 20:35) Bamumbungano bambi balakonzya kulombwa kugwasyilizya abalo. Kuswaya kucitwa caluyando ooku kulakonzya kuba ngomusamu weelede mukubukulusya baabo ibatajisi lusyomo luyumu.

14, 15. Ino ndulayo nzi Paulo ndwapa kujatikizya kuyumya-yumya bamwi? Amupe cikozyanyo cambungano imwi yakabelesya lulayo lwakwe.

14 Ibbaibbele litwaambila kuti, “mubaumbulizye batyompedwe mumyoyo, mubatabe bakompeme.” (1 Ba-Tesalonika 5:14) Aabona aabo “batyompedwe mumyoyo” bajana kuti camba ncobakajisi ciyaabumana akuti tabakonzyi kuzunda zilebyo zibasikila kakunyina kugwasyigwa aumwi. Sena inga mwabapa lugwasyo oolo ndobayandika? Ikaambo kakuti, “mubatabe bakompeme” kasandululwa kuti “kujatisya” naa “kukakatila kuli” bakompeme. Jehova ulazibikkila maano akuziyanda mbelele zyakwe zyoonse. Taziboni mbuli kuti zinyina mpindu alimwi kunyina nayanda kuti niiba yomwe isweeke. Sena inga mwaigwasya mbungano “kujatisya” kuli baabo bakompeme kumuuya kusikila bayuma?—Ba-Hebrayo 2:1.

15 Mwaalu umwi wakaswaya banabukwetene aabo ibakatolweede kwamyaka iili cisambomwi. Imwaalu wakalemba kuti: “Ikubikkila maano kwaluyando nkobakabikkilwa ikwakacitwa ambungano yoonse kwakabanjila kapati cakuti kwakabakulwaizya kupiluka kubutanga.” Mbuti mucizyi iwakatolweede aciindi cimwi mbwaakalimvwa kukuswaigwa kwakacitwa abamumbungano? Mboobu mbwaamba: “Icakatugwasya ikuba basungu alimwi ncakuti ibakwesu bakatuswaide alimwi abacizyi mbocakaboolede limwi kunyina nobakali kuboneka kuti batupa mulandu naa kutusinsa pe. Muciindi caboobo, bakatweetelela bamane batukulwaizya kwiinda mu Magwalo.”

16. Ino nguni ulibambilide lyoonse ikugwasya baabo bayandika kuyumizyigwa?

16 Masimpe, Munakristo wini-wini ulabotelwa ikuba cintu ciyumya-yumya kuli bamwi. Alimwi mbwaanga zintu zilacinca mubuumi bwesu, iswebo lwesu tulakonzya kugwasyigwa amilimo yabakwesu iiyumya-yumya. Pele tweelede kuziba kuti talili lyoonse ibakwesu nobanooliko notuyandika lugwasyo. Nokuba boobo, nkwali umwi Sikupa nguzu walo uuliko lyoonse ooyo uulibambilide lyoonse ikugwasya—Jehova Leza.—Intembauzyo 27:10.

Jehova—Sikupa Nguzu Mupati

17, 18. Muunzila nzi Jehova mwaakamuyumya-yumya Mwanaakwe Jesu Kristo?

17 Kali acisamu cakupenzezya, Jesu wakoompolola kati: “Taata, nduupeda muuya wangu mumaanza aako.” (Luka 23:46) Mpoonya wakafwa. Mawoola masyoonto katanafwa, wakalaangidwe alimwi ibeenzinyina mbaakali limwi bakamutija kuyoowa kwalo. (Matayo 26:56) Jesu wakacaala alikke kajisi buyo kuntu komwe nkwaakali kukonzya kujana nguzu—Bausyi bakujulu. Nokuba boobo, lusyomo lwakwe muli Jehova tiilwakali lwabuyo. Kusyomeka kwa Jesu kuli Bausyi kwakalumbulwa alugwasyo lwa Jehova mwini lutamani.—Intembauzyo 18:25; Ba-Hebrayo 7:26.

18 Mumulimo wa Jesu woonse waanyika, Jehova wakapa Mwanaakwe nzyaakali kuyandika kutegwa azumanane kusyomeka kusikila kulufwu lwakwe. Mucikozyanyo, mbwaakabbapatizyilwa buyo Jesu, intalisyo yamulimo wakwe, wakamvwa jwi lya Bausyi kabatondezya kukkomana alimwi akumusyomezya kuti bakacili kumuyanda. Jesu naakali kuyandika kugwasyigwa, Jehova wakatuma bangelo kuzyoomuyumya-yumya. Jesu naakasunkwa citaambiki kumamanino aabuumi bwakwe bwaanyika, Jehova wakakumvwa kukomba kwakwe akukumbila. Masimpe zyoonse eezi zyakali cintu ciyumya-yumya kuli Jesu.—Marko 1:11, 13; Luka 22:43.

19, 20. Ino mbuti mbotukonzya kusinizya kuti Jehova uyootuyumya-yumya notuli mumapenzi?

19 Jehova uyanda kuti abe ngo Sikutupa nguzu aswebo. (2 Makani 16:9) Mubupati bwakwe bugambya alimwi kali singuzu ulakonzya kutubeda cintu ciyumya-yumya eelyo notuli mumapenzi. (Isaya 40:26) Nkondo, bucete, malwazi, lufwu naa ikutalondoka kwesu kulakonzya kutupa kutyompwa kapati. Makatazyo aamubuumi naaboneka kuyuma mbuli “sinkondoma singuzu,” Jehova ulakonzya kuba nenguzu zyesu. (Intembauzyo 18:17; Kulonga 15:2) Ulijisi cibelesyo canguzu kapati citugwasya—muuya wakwe uusalala. Kwiinda mumuuya wakwe, Jehova ulakonzya kupa “nguzu kubantu bawizuka” kucita kuti bacikonzye ‘kuuluka mbuli basikwaze.’—Isaya 40:29, 31.

20 Muuya wa Leza nenguzu ziyandika kapati mububumbo boonse. Paulo wakati: “Zintu zyoonse buyo ndazikonzya nkaambo kanguzu nzimpedwe kuli-Kristo.” Inzya, Taateesu wakujulu waluyando ulakonzya kutupa “inguzu zigambya” kucita kuti tuliyumye mumapenzi oonse kusikila akabambulule “zintu zyoonse, zibe zipya” mu Paradaiso yakwe yakasyomezyegwa iili afwaafwi kusika.—Ba-Filipi 4:13; 2 Ba-Korinto 4:7; Ciyubunuzyo 21:4, 5.

Bupanduluzi buyungizidwe

^ munc. 4 Ibbuku litegwa Vines’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, lyakalembwa a W. E. Vine, lyaamba kuti: “Icciti libelesyegwa mukupandulula bbala lya [pa·re·go·riʹa] lyaamba musamu uubelesyegwa mubusilisi uugwasya kucesya kucisa.”

Sena Muciyeeyede?

• Mbuti ibakwesu mu Roma mbobakaba “cintu ciyumya-yumya” kuli Paulo?

• Muunzila nzi motukonzya kuba “cintu ciyumya-yumya” mumbungano?

• Mbuti Jehova mbwali Sikutupa nguzu mupati?

[Mibuzyo yaciiyo]

[Cifwanikiso icili apeeji 29]

Bakwesu bakaba “cintu ciyumya-yumya” kuli Paulo kwiinda mukuzumanana kumugwasya, kumukulwaizya akumukutaukila milimo

[Cifwanikiso icili apeeji 31]

Baalu mbabasololela mukuyumya-yumya butanga