SARA wakaleka mulimo ngwaakali kucita akuwaala meso aakwe kulaale. Kwiinda mukutobela malailile aakwe, babelesi bakwe bakajisi bubi kubeleka kumwi kabakkomene. Awalo Sara wakaluujisi kubeleka mulimo wakwe. Amweezeezye kuti ulibuwa-buwa mumaanza kumwi kawolola tunwe ambweni akaambo kakuti wali kusuma cigamba mpolyakayaukide tente mobakali kukkala. Cipaya campongo ncabelesya cilijujukide akaambo kakubalwa zuba akuugwa mvwula, calo iciyeezya Sara kuvwula kwamyaka njobapona kabali basimutuntuli. Zuba lyakali kufwambaana kweenda cakuti lino lyakasikide waalya mpolilomba moombe. Wakamubona Abrahamu * mafwumofwumo ciindi naakali kuunka, pele lino wakali kulanga kunzila njaakatozya. Naakamvwa mulumaakwe kaselemuka, wakatalika kumweta-mweta.

Kwakaindide myaka iili kkumi kuzwa ciindi Abrahamu amukwasyi wakwe mupati nobakazabuka Mulonga wa Firate kuya mucisi ca Kanana. Cakulisungula Sara wakamugwasyilizya mulumaakwe mulweendo oolu lulamfwu lwakuunka kubusena nkobatakazyi kabotu, nkaambo wakalizyi kuti mulumaakwe wakali kuyandika kucita cintu cimwi ciyandika kapati kutegwa makanze aa Jehova azuzikizyigwe aakuti abe alunyungu amusyobo uuyandwa kapati. Pele ino walo Sara wakajisi lubazu nzi mumakani aaya? Tanaakali kuzyala pe, alimwi aciindi eeci wakajisi myaka iili 75. Ambweni wakali kulibuzya kuti, ‘Mbuti cisyomezyo ca Jehova mbocikonzya kuzuzikizyigwa kuti mebo kandicili mukaintu wa Abrahamu?’ Tacigambyi kuti naa wakali kulibilika kujatikizya makani aaya nokuba kwaalilwa kujata moyo.

Andiswe zimwi ziindi tulakonzya kulibuzya naa zisyomezyo zya Leza ziyoozuzikizyigwa lili. Kanji-kanji cilatukatazya kukkazika moyo, kwaambisya ciindi notulindila kuzuzikizyigwa kwacintu ncotuyandisya kapati. Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kulusyomo lwamukaintu ooyu uulibedelede?

Mukwasyi wakazwide aakulonga kuzwa ku Egepita. (Matalikilo 13:1-4) Bakakkede mubusena bwamalundu kujwe kwa Beteli, naa Luzi, kweelana ambobakali kubwiita bana Kanana. Kuzwa mumalundu aaya malamfwu, Sara wakali kukonzya kwiibona Nyika Yakasyomezyedwe. Kwakali minzi yabana Kanana alimwi amigwagwa yakali kusololela basilweendo kumasena aali kulamfwu kapati. Nokuba kuti Sara wakali kuzibona zintu eezyi, tiizyakeelene akubusena nkwaakali kuzwa. Wakakomenena mumunzi wa Uri, idolopo lyamu Mesopotamiya ilyakali kweendwa makkilomita aali 1,900. Ookuya wakasiya bacibbululu banji, zintu izyakali kukkomanisya mudolopo ilyakajisi misika azintoolo, alimwi aŋanda yakwe mbotu kapati iyakajisi ciluli abwaanda, ambweni buya amaanzi mabotu! Pele kuti Sara tumuyeeyela kuti ulangide kujwe, kayeeya zintu zibotu nzyaakasiya kwabo, nkokuti tatumuzyi kabotu mukaintu ooyu uuyoowa Leza.

Amubone mwaapostolo Paulo ncaakasololelwa kulemba myaka iibalilwa ku 2,000 kuzwa ciindi eeco. Kaamba zyalusyomo lwa Sara a Abrahamu, wakaamba kuti: “Ikuti nobakazumanana kuyeeya busena ooko nkobakazwide, nobakajana coolwe cakupilukila nkuko.” (Bahebrayo 11:8, 11, 15) Sara a Abrahamu kunyina nobakali kuziyeeya kapati zintu nzyobakajisi kaindi. Ikuti nobakabikkila maano kumizeezo eeyi, nobakapiluka kwabo. Pele kuti nobakazumanana kukkala ku Uri, nobakaindwa  coolwe caalubazu ncaakabasyomezyede Jehova. Alimwi tacidoonekwi kuti nobakalubwa abantu muciindi cakuba zikozyanyo zibotu zyalusyomo zyalo izyabagwasya kapati bantu banji.

Muciindi cakubikkila maano kuzintu nzyaakasiya musyule, Sara wakabikkila maano kuzintu zyakumbele. Aboobo wakazumanana kugwasyilizya mulumaakwe noliba leelyo nobakali kulonga-longa, ikugwasya kuvwunga matente, kweenda azivwubwa alimwi akuvwungulula matente kupanga munzi alimwi. Wakazumanana kuliyumya mubuyumuyumu alimwi aciindi bukkale nobwakali kucinca. Jehova wakaciinduluka cisyomezyo cakwe kuli Abrahamu—pele kunyina ncaakaamba kujatikizya Sara.—Matalikilo 13:14-17; 15:5-7.

Lino cakasika ciindi cakuti Sara amwaambile Abrahamu kujatikizya muzeezo ngwaakajisi. Amweezyeezye kuti uboneka kukopana kumeso ciindi naamba kuti: “Jehova tandipede luzyalo.” Mpoonya wakalomba mulumaakwe kuti amuzyalile bana kwiinda mumubelesi wakwe, Hagare. Amuyeeye buyo Sara mbwaakakopene kusika antaamu yakulomba mulumaakwe cintu cili boobu! Kulomba cintu cili boobo inga kwatugambya mazuba aano, pele mumazuba aayo cakali buyo kabotu kumwaalumi kukwata mukaintu wabili, naa kuba amwanakasuwa kutegwa azyale simulyazina. * Sena Sara wakali kuyeeya kuti kwiinda mukucita boobu makanze aa Leza aakuba acisi calunyungu lwa Abrahamu akali kuyoozuzikizyigwa? Kufwumbwa naa cakali buti, wakalilyaabide kucita cintu eeci cikatazya kapati. Ino Abrahamu wakacita buti? Tubala kuti “wakaswiilila ncaakaamba [Sara].”—Matalikilo 16:1-3.

Sena magwalo atondezya kuti Jehova nguwakakulwaizya Sara kulyaaba kucita cintu cili boobu? Peepe. Muciindi caboobo, muzeezo ngwaakapa utondezya mbobazilanga zintu bantu. Wakali kuyeeya kuti Leza nguwakapa kuti apenge boobu, alimwi kunyina naakali kuyeeya kuti wakajisi muzeezo uumbi wakumana penzi eeli. Nzila njaakali kuyanda kubelesya Sara yakali kukonzya kumuletela macise alimwi amapenzi. Nokuba boobo, muzeezo ngwaakapa wakatondezya kuti wakajisi bube bubotu bwakutaliyanda. Munyika eeyi bantu banji mobabikkila buyo maano kuyanda kuba kumbele lyabamwi, sena bube bwakutaliyanda mbwaakatondezya Sara tabugambyi? Ikuti twalyaaba kubikka makanze aa Leza kumbele muciindi cazintu nzyotuyandisya, nkokuti tuyoolwiiya lusyomo lwa Sara.

Tiilyakalampa, Hagare wakamita kuli Abrahamu. Ambweni wakali kuyeeya kuti kumita kwakwe kwakapa kuti alimvwe kuti ulayandika kapati kwiinda Sara, Hagare wakatalika kusampaula namalelo wakwe. Eelo kaka eeci cakamutyompya kapati Sara walo iwatakali kuzyala! Kwiinda mukulaililwa a Leza alimwi akuzumizyigwa a Abrahamu, Sara munzila iitaambidwe kabotu wakamutanda Hagare. Hagare wakazyala mwana musankwa wazina lya Isimayeli, mpoonya kwakainda myaka iili mbwiibede. (Matalikilo 16:4-9, 16) Lweendo lwakatobela nobakatambula mulumbe kuzwa kuli Jehova,  Sara wakajisi myaka iili 89 mpoonya mulumaakwe wakajisi myaka iili 99. Eelo kaka wakali mulumbe uugambya ngobakatambula!

Alimwi Jehova wakasyomezya mulongwe wakwe Abrahamu kuti uyoomuyungizizya lunyungu lwakwe. Kuyungizya waawo, Leza wakalicinca zina lyamwaalumi ooyu. Kusikila aciindi eeci, wakali kwiitwa kuti Abramu. Pele Jehova wakamucinca zina akumuulika kuti Abrahamu, lyalo lyaamba kuti, “Usyi wa Makamu.” Aciindi eeci, Jehova wakatondezya lino lubazu ndwaakajisi Sara mumakani aaya. Wakalicinca zina lyakuti Sarai, lyalo ambweni ilyakali kwaamba “Mazwanga,” akumuulika kuti Sara, izina ndyotuzyibide kapati toonse. Ino zina lyakuti Sara lyaamba nzi? Lyaamba kuti, “Namalelo”! Jehova wakapandulula ikaambo ncaakasalila zina eeli lyamukaintu ooyu uuyandwa kapati naakati: “Ndiyoomulongezya alimwi ndiyookupa mwana musankwa kwiinda mulinguwe; ndiyoomulongezya alimwi uyooba misyobo minji; bami bamisyobo bayoozwa mulinguwe.”—Matalikilo 17:5, 15, 16.

Cizuminano ca Jehova cakuba alunyungu ilwakali kuyoolongezya misyobo yoonse cakali kuyoozuzikizyigwa kwiinda mumwana wa Sara! Zina Leza ndyaakasala kupa mwana musankwa, lyakuti Izaka, lyaamba “Kuseka.” Ciindi Abrahamu naakamvwa makanze aa Jehova aakulongezya Sara kuti abe amwana wakwe uumugeme, “wakavwuntama ansi akutalika kuseka.” (Matalikilo 17:17) Wakagambwa akukkomana kapati. (Baroma 4:19, 20) Ino mbuti walo Sara mbwaakalimvwa?

Tiilyakalampa, baalumi botatwe batazyibidwe kabotu bakaboola kutente lya Abrahamu. Cakali ciindi camasyikati kalibala zuba, pele banabukwetene aaba bacembeede bakaunka kuyoobatambula beenzu cakufwambaana. Abrahamu wakaambila Sara kuti: “Fwambaana! Leta zipimyo zyotatwe zyafulaulu, uukande akupanga zinkwa.” Kaindi, kusamausya beenzu wakali mulimo mupati. Abrahamu taakwe naakalekela kuti mukaintu wakwe abeleke milimo yoonse alikke; aboobo wakaunka kuyoojaya mupoho uucili mwana alimwi akujika zyakulya zimbi akubamba zyakunywa. (Matalikilo 18:1-8) “Baalumi” aaba bakali bangelo ba Jehova! Kulangilwa kuti mwaapostolo Paulo wakali kuyeeya kaambo aaka ciindi naakalemba kuti: “Mutalubi kusamausya beenzu, nkaambo bamwi kwiinda mukucita boobo, cakutazyiba bakatambula bangelo.” (Bahebrayo 13:2) Sena inga tiimwaiya cikozyanyo cibotu cakusamausya beenzu ncobakatondezya ba Abrahamu a Sara?

Ciindi mungelo umwi naakainduluka kwaamba cisyomezyo ca Leza kuli Abrahamu icijatikizya Sara kuti uyoozyala mwana musankwa, walo tanaakaliko aawo, wakali mutente lyakwe kaswiilila nzyobakali kwaamba. Naakamvwa makani aakuti wakali kuyoozyala mwana aciimo cakwe cakamugambya kapati cakuti wakaalilwa kulijata aboobo wakaile kulisekela akwaamba kuti: “Oobu mbundacembaala alimwi awalo simalelaangu mbwaaba mudaala, sena masimpe inga kwaba cindikonda cili boobu?” Mungelo wakamululamika Sara kwiinda mukubelesya mubuzyo wakuti, “Sena kuli cintu cikonzya kumwaalila kucita Jehova?” Ncaakacita Sara tacigambyi pe. Wakoompolola kuti: “Kunyina nindaseka pe!” Mpoonya mungelo wakaamba kuti: “Inzya! Waseka.”—Matalikilo 18:9-15.

Sena kuseka kwa Sara bwakali bumboni bwakuti wakanyina lusyomo? Peepe. Bbaibbele lyaamba kuti: “Akaambo kalusyomo awalo Sara wakatambula nguzu zyakumita lunyungu, nokuba kuti wakaliindide aciimo cakuzyala bana, nkaambo wakabona yooyo wakasyomezya kuti ulasyomeka.” (Bahebrayo 11:11) Sara wakalimuzyi Jehova; wakalizyi kuti ulakonzya kuzuzikizya cisyomezyo cili coonse ncaakasyomezya. Ino nguni akati kesu uutayandi kuba alusyomo luli boobu? Cilayandika kumuzyiba kabotu Leza mukamwini Bbaibbele. Mbotuyaabucita boobo, tulakonzya kubona kuti Sara wakaliluzi kuba alusyomo oolo ndwaakajisi. Masimpe Jehova ulasyomeka alimwi ulazuzikizya cisyomezyo cakwe cili coonse, zimwi ziindi ulakonzya kucita oobo munzila ikonzya kutugambya naa munzila njotutakonzyi kusyoma!

Kajisi myaka iili 90, Sara lino wakakkomana kuba acintu ncaakali kulangila mubuumi bwakwe. Sara wakamuzyalila mwana musankwa mulumaakwe, aciindi eeci iwakajisi myaka iili 100. Abrahamu wakamuulika zina mwana lyakuti Izaka naa “Kuseka” kweelana a Leza mbwaakaambide. Tulakonzya kweezeezya Sara kalemede pele kumwi kakkomene ciindi naakali kwaamba kuti: “Leza wandipa kuseka; kufwumbwa uuyakwaamvwa makani aaya awalo uyooseka.” (Matalikilo  21:6) Tacidoonekwi kuti cipego eeci camaleele icakazwa kuli Jehova cakamuletela kukkomana mane kusikila naakafwa. Nokuba boobo, cipego eeci alimwi cakamuletela mukuli mupati.

Ciindi Izaka naakajisi myaka yosanwe, mukwasyi wakaba apobwe lyakulesyegwa kunyonka kwamwana ooyu. Pele zintu tiizyakeenda kabotu pe. Tubala kuti Sara “wakali kubona” bukkale butali kabotu. Isimayeli, mwana wa Hagare iwakajisi myaka iili 19 wakali kufwubaazya mwana musyoonto Izaka. Kufwubaazya ooku tiikwakali kwakusobana buyo. Mukuya kwaciindi, mwaapostolo Paulo wakasololelwa amuuya kwaamba bukkale bubyaabi bwa Isimayeli. Sara wakabona kufwubaazya ooku ncokwakali kupandulula: yakali ntenda mpati kubuumi bwamwanaakwe. Sara wakalizyi kabotu-kabotu kuti Izaka tanaakali mwana-mwana buyo; wakajisi mukuli mupati mukuzuzikizyigwa kwamakanze aa Jehova. Aboobo cabusicamba wakamwaambila Abrahamu cakutainda mumbali. Aboobo Sara wakalomba Abrahamu kuti atande Hagare alimwi a Isimayeli.—Matalikilo 21:8-10; Bagalatiya 4:22, 23, 29.

Ino Abrahamu wakacita buti? Tubala kuti: “Makani aaya ngaakaamba kujatikizya mwana akamubijila kapati Abrahamu.” Wakali kumuyanda kapati Isimayeli, aboobo tanaakalibikkila maano penzi lyakaliko. Nokuba boobo, Jehova wakabona bwini mbwaakabede makani, aboobo wakaanjilila. Tubala kuti: “Mpoonya Leza wakati kuli Abrahamu: ‘Utanyemi pe kumakani ngaakwaambila Sara kujatikizya mwana mulombe amubelesi wako musimbi. Komuswiilila, nkaambo iluyootegwa ndunyungu lwako luyoozwa muli Izaka.’” Jehova wakasyomezya Abrahamu kuti Hagare alimwi amwana bakali kuyoolanganizyigwa. Mwaalumi usyomeka Abrahamu wakamvwida.—Matalikilo 21:11-14.

Sara wakali mukaintu wini-wini wa Abrahamu, imugwasyi ncobeni. Mulumaakwe tanaakali kumwaambila buyo kufwumbwa tuntu tutayi koomoonga. Ciindi naakabona penzi, lyalo ilyakali kuujatikizya mukwasyi alimwi abuumi bwabo bwakumbele, wakamwaambila mulumaakwe cakutainda mumbali. Ikwaamba kwakwe cakutainda mumbali takukonzyi kwaambwa kuti wakanyina bulemu. Mubwini, mwaapostolo Petro, walo iwakakwete, mukuya kwaciindi wakaamba cikozyanyo cibotu ca Sara cakuba mukaintu iwakali kumulemeka kapati mulumaakwe. (1 Bakorinto 9:5; 1 Petro 3:5, 6) Cakutadooneka, ikuti Sara naakaumuna buyo kujatikizya makani aaya, naakaalilwa kumulemeka Abrahamu nkaambo walo alimwi amukwasyi woonse nobakasweekelwa cintu cipati kapati. Caluyando, Sara wakazyaamba izyakeelede kwaambwa.

Bamakaintu banji balacikkomanina cikozyanyo ca Sara. Kuzwa kulinguwe balaiya mbobakonzya kubandika abamalumi babo cakwaanguluka alimwi acabulemu. Zimwi ziindi, bamakaintu bamwi balakonzya kulombozya kuti Jehova anjilile mumakani aamwi mbubwenya mbuli mbwaakacita kuli Sara. Nokuba boobo, balalwiiya lusyomo lwa Sara lulibedelede, luyando, alimwi akukkazika moyo kwakwe.

Nokuba kuti mukaintu ooyu uuyandwa wakaulikwa kuti “Namalelo” a Jehova lwakwe, tanaakali kulangila kuti ulakonzya kulanganizyigwa mbuli mwana wamumukwasyi wamwami. Aboobo tacigambyi kuti ciindi naakafwa kajisi myaka iili 127, Abrahamu, “wakoomoka akumulila Sara.” * (Matalikilo 23:1, 2) Wakamuzimba kapati “Namalelo” wakwe uuyandwa. Cakutadooneka, Jehova Leza awalo ulimuzimbide kapati mukaintu ooyu uusyomeka—alimwi ukanzide kuyoomubusya muparadaiso anyika. Buumi butamani alimwi bukkomanisya bulamulindila Sara—antoomwe abaabo boonse ibaiya lusyomo lwakwe.—Johane 5:28, 29.