Skip to content

Skip to table of contents

Makani Aajatikizya Bantu Bakaindi

Milawo Iyakaandaanya Zyooko Zyanyika

Milawo Iyakaandaanya Zyooko Zyanyika

BA CHRISTOPHER COLUMBUS nobakajoka mulweendo lwabo lwakusaanguna nobakaunkide kuswaya kuzyooko zyaku America mu 1493, mwami wa Spain amwami wa Portugal tiibakazuminana kujatikizya wakeelede kweendelezya makwebo alimwi amasena mapya ngobakajana. Bana Spain bakali kulangila kuli paapa Alexander VI, kuti abagwasye kumana mazwanga.

BAMI ALIMWI ABAMAPAAPA BAANDAANYA ZYOOKO ZYANYIKA

Bana Spain, bana Portugal alimwi abamapaapa bakali kubona kuti masena mapya ngobakali kujana akali aabo. Mu 1455, Pope Nicholas V wakapa nguzu bana Portugal zyakulanga-langa nsumbu izyakali mumbali aa Atlantic Coast of Africa alimwi akubweza zintu zyoonse nzyobakajana. Mu 1479, mucizuminano citegwa Treaty of Alcáçovas, Afonso V waku Portugal alimwi amwanaakwe Prince John, bakalibombya kuli Ferdinand alimwi a Isabella waku Spain kwiinda mukubapa nguzu zyakweendelezya nsumbu izitegwa Canary Islands. Eeci cakapa kuti bana Spain abalo bazyibe kuti makwebo aamu Africa ayendelezyegwa abana Portugal alimwi akuti cisi ca Portugal ncecakajisi nguzu zyakweendelezya Azores, Cape Verd Islands, alimwi a Madeira. Nokwakainda myaka yobilo, Pope Sixtus IV wakacaamba alimwi cizuminano eeci akwaamba kuti kufwumbwa busena bupya ibwakali kuyoojanwa kumusanza akujwe kwa Canary Islands bwakali kuyakuba bwa Portugal.

Nokuba boobo, ba John, ibakaba ba John II baku Portugal, bakali kwaamba kuti masena aakali kujanwa aba Columbus akali aabana Portugal. Beendelezi bana Spain bakali kucikaka cizuminano eeci aboobo makani aaya bakaatola kuli paapa mupya, Alexander VI, kutegwa abape nguzu zyakweendelezya masena aakajanwa aba Columbus alimwi akupa kuti bantu mbobakajana mumasena aaya babe Banakristo.

Kabelesya peeni kulemba, Pope Alexander VI wakaandaanya zyooko zyanyika

Mukupa bwiinguzi, ba Alexander bakapa milawo yotatwe yakeelede kutobelwa. Mulawo wakusaanguna “kwiinda munguzu zya Leza Singuzuzyoonse,” bakapa bana Spain nguzu zyakuti lyoonse kabeendelezya masena mapya. Mulawo wabili, bakeenga keengo kamunyinza ikakali kutalikila kujwe kuya kumbo ikalampa makkilomita aali 560 kumbo aa Cape Verde Islands. Ba Alexander bakaamba kuti masena oonse ngobakajana naa ngobakali kuyakujana kumbo aamunyinza ooyu akali aabana Spain. Kwiinda mukweenga keengo kubelesya peeni, paapa wakaandaanya zyooko zyanyika! Kuboneka kuti mulawo watatu bakali kupa Spain nguzu zyakweendelezya masena aakali kujwe kusikila ku India. Eeci cakabanyemya ba King John, ibakajisi bantu babo ibakazwidilila kulanga-langa masena aamu Africa, calo cakapa kuti bana Portugal beendelezye naaba masena aakali ku Indian Ocean.

IKEENGO KAPYA AMAAPU

Kabatakkomene kujatikizya ba Alexander, * ba John bakabandika cacigaminina aba Ferdinand alimwi aba Isabella. Mulembi wazina lyakuti William Bernstein waamba kuti: “Akaambo kakuyoowa bana Portugal basilunya alimwi kumwi kabajisi bubi ikweendelezya zyooko zyaku America, beendelezi bana Spain bakalilibambilide kupanga cizuminano.” Aboobo, mu 1494, cizuminano icakayeeme azina lyadolopo lyamu Spain litegwa Tordesillas cakasainwa.

Mucizuminano citegwa Treaty of Tordesillas bakautobela munyinza iwakali kunyika kuya kumusanza ngwaakabikka Alexander pele bakauswenzya makkilomita aali 1,480 kuya kumbo. Kweelede kuti bana Portugal bakali kubona cooko coonse ca Africa alimwi Asia kuti lino ncicabo akuti zyooko zyaku America zyakali zyabana Spain. Nokuba boobo, kuswenzya munyinza ooyu kuya kumbo kwakapa kuti kujanwe busena ibwakazyikwiitwa kuti Brazil mucooko cabana Portugal.

Milawo iyakali kupa nguzu bana Spain alimwi abana Portugal kubweza alimwi akukwabilila nyika njobakali kujana njeyakali kupa kuti kube nkondo. Milawo eeyi tiiyakali kubikkila maano bantu ibakali kukkala mumasena aayo calo icakali kupa kuti kabeendelezyegwa akudyaamininwa alimwi akuleta nkondo akati kazisi kujatikizya nguzu zyakweendelezya alimwi alwaanguluko lwakweenda mulwizi luli loonse.

^ par. 9 Kutegwa muzyibe makani aambi kujatikizya paapa ooyu mumpelenge uutadumide, amubone cibalo cakuti “Alexander VI—A Pope That Rome Does Not Forget,” mu Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi yamu June 15, 2003, mapeeji 26-29.