Skip to content

Skip to table of contents

Bukubusi—Ciindi Cakulibambila Kukomena

Bukubusi—Ciindi Cakulibambila Kukomena

Bukubusi—Ciindi Cakulibambila Kukomena

AMWEEZYEEZYE kuti mwali kweenda kuzwa kubusena bupya kapati kuya kubusena butontola kapati. Mbomwasikila buyo kubusena ooku, mwajana kuti kulatontola kapati cakuti kuli caanda. Sena inga mwacikonzya kuzyibila? Inzya inga mwacikonzya, pele inga kwayandika kuti mucince bukkale bwanu asyoonto.

Mbubwenya mbuli bukkale bwaambwa atala aawa, mbocibede iciindi bana banu nobakubuka. Mukulaba kwaliso, zyintu zilacinca. Imwana musankwa iwatakali kuzwa munsi-munsi lyanu, lino uyanda buyo kuba abeenzinyina. Imwana musimbi iwakali kumwaambila zyoonse ciindi mwamubuzya kujatikizya mbobwabede buzuba, lino umwiingula buyo mubufwaafwi.

Mwamubuzya kuti: “Kwali buti cikolo?”

Ulaingula kuti: “Kabotu”

Mpoonya waumuna.

Mwamubuzya kuti: “Ino ncinzi ncoyeeya?”

Ulaingula kuti: “Kunyina”

Mpoonya waumuninalimwi

Ino ncinzi cacitika? Mazuba masyoonto buyo aainda, mwanaanu wakali kumwaambila zyintu zili zyoonse, pele lino taciyandi kumwaambila zyoonse, alimwi zimwi ziindi ulakonzya kwaambila bantu bambi zyintu nzyaelede kumwaambila nywebo. Mulakonzya kulimvwa kuti mweebelela buyo mwanaanu mukubusi ciindi nakomena, pele kamutakonzyi kumugwasya.

Sena cilakonzyeka kuzizyiba zyoonse zicitika mubuumi bwabana banu ciindi nobakubuka? Peepe! Pele mulakonzya kubabikkila maano bana banu ciindi nobali muciimo eeci. Cakusaanguna, mweelede kuzyiba cicitika ciindi bana nobasika aciimo eeci ciyandika kubikkila maano alimwi cikatazya kapati.

Kukomena Kuzwa Aciimo Cabukubusi Akuba Mupati

Basikuvwuntauzya aciindi cimwi bakali kuyeeya kuti bongo bwamwana uujisi myaka yakuzyalwa yosanwe bulabeleka kabotu. Lino basyoma kuti nokuba kuti mwana ainda-inda amyaka eeyi, nsaizi yabongo ilacinca asyoonto, tatukonzyi kwaamba oobo kujatikizya mbobubeleka. Ciindi bana bakubuka buyo, balatalika kucinca mbobayeeya. Mucikozyanyo, ibana basyoonto balazumina kufwumbwa ncobaambilwa, pele bakubusi balayanda kuzyiba kaambo ncobaambilwa kucita cimwi cintu. (1 Bakolinto 13:11) Balatalika kuyeeya zyintu, alimwi balalikwaya kuzyaamba zyintu eezyo.

Ba Paolo, baku Italy, bakakubona kucinca ooku kumwanaabo mukubusi. Bakaamba kuti: “Ndamulanga mwanaangu mukubusi, ndibona mbuli kuti ndilanga mwaalumi, kutali musankwa musyoonto. Takuli buyo kukomena kwamubili. Cindigambya kapati nkubona mbwayeeya. Tayoowi kwaamba mbwayeeya alimwi akulikwabilila.”

Sena andinywe mwakakubona kucinca kuli boobu kumwanaanu? Ambweni naakacili mwana, wakali kutobela buyo kufwumbwa ncomwamwaambila. Walo tanaakali kuyandika kumupandulwida kaambo ncomwamwaambilila kucita cintu cimwi. Lino mbwali mukubusi, uyanda kupandulwidwa cipa kuti mumwaambile kucita cintu cimwi, alimwi ambweni ulazidooneka zimwi zyintu nzyomumwaambila. Zimwi ziindi zyintu nzyacita zilakonzya kulibonya mbuli kuti nkuzanga.

Pele mutanooyeeyi kuti mwanaanu tazibikkili maano zyintu nzyomumwaambila. Ulakonzya kujana buyumuyumu bwakucita zyintu nzyomumwaambila. Mucikozyanyo, amweezyeezye kuti mulalonga kuzwa muŋanda imwi kuya muŋanda iimbi, mpoonya mwabwezelezya azyintu zyanu zyoonse. Sena zyintu zyanu zyoonse zilakonzya kukkwana muŋanda eeyo impya? Talili lyoonse pe. Pele zimwi zilakonzya kukkwana, alimwi tamukonzyi kusowa cintu ncomubona kuti cilayandika kapati.

Oobu mbobukkale mwanaanu mukubusi mbwakonzya kuswaangana aambubo ciindi nalibambila ‘kuyoosiya bausyi abanyina.’ (Matalikilo 2:24) Masimpe ngakuti, buzuba oobo bucili kule; imwanaanu ucili muniini. Mubwini uli mukulibambila. Mumyaka yabukubusi bwakwe boonse, ulazilanga-langa zyintu nzyomumuyiisya, mpoonya ulasala nzyakonzya kuyoobelesya aakukomena. *

Mbwasala zyintu nzyayoobelesya mwanaanu aakukomena zilakonzya kumupa kulibilika. Masimpe ngakuti, mwanaanu aakukomena, uyakubelesya buyo zyintu nzyabona kuti zili kabotu. Aboobo, ciindi—mwanaanu nacili aaŋanda—nceciindi nabikkila maano kulanga-langa malailile ngayoobelesya mubuumi.—Milimo 17:11.

Mubwini, cili kabotu kumwanaanu kucita boobo. Ikuti naa mwanaanu katobela buyo kufwumbwa malailile ngomumwaambila nywebo kakunyina kubuzya nacili mukubusi, nokuba ciindi aakukomena, unootobela buyo kufwumbwa malailile aazwa kuli bamwi kakunyina kubuzya. (Kulonga 23:2) Ibbaibbele lyaamba mukubusi uli boobu kuti ulakonzya kuyungwa nkaambo ‘wabula boongo’—icaamba kuti tajisi busongo. (Tusimpi 7:7) Mukubusi uutacizyi ncasyoma ulakonzya “kupepaulwa amuwo uuli woonse wanjiisyo zyabantu ziindene-indene kwiinda mulweeno lwabo.”—Baefeso 4:14.

Mbuti mbomukonzya kukwabilila mwanaanu kubukkale buli boobu? Amube masimpe kuti ulijisi zibelesyo eezi zyotatwe:

1 MAANO

Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti “bantu basimide . . . bali amaano aayiisyidwe kwaandaanya ciluzi acitaluzi kwiinda mukwaabelesya.” (Bahebulayo 5:14) Mulakonzya kwaamba kuti ‘ndakamuyiisya kale mwanaangu kuzyiba cibi acibotu.’ Cakutadooneka, lulayo oolo lwakamugwasya kuciindi eeco, alimwi luyoomugwasya aakukomena. (2 Timoteyo 3:14) Nokuba boobo, Paulo wakaamba kuti bantu beelede kuyiisyigwa kuba amaano. Nokuba kuti bana balakonzya kuba aaluzyibo lwakuzyiba cibi acibotu, bakubusi bayandika ‘kuba bantu bapati mukuyeeya kwabo.’ (1 Bakolinto 14:20; Tusimpi 1:4; 2:11) Masimpe ngakuti muyanda kuti mwanaanu, katatobeli buyo zyintu kakunyina kuyeeya, pele weelede kubelesya busongo. (Baloma 12:1, 2) Mbuti mbomukonzya kumugwasya kucita boobo?

Nzila imwi njakumuleka kwaamba mbwalimvwa. Mutanoomunjili mukanwa, alimwi mutanoofwambaani kunyema—nokuba kuti waamba cintu ncomutayandi. Ibbaibbele lyaamba kuti: ‘Mweelede kufwambaana kuswiilila, kumuka kwaambaula, kumuka kukalala.’ (Jakobo 1:19; Tusimpi 18:13) Kuyungizya waawo, Jesu wakaamba kuti: “Mulomo waamba zizwide mumoyo.” (Matayo 12:34) Kuti kamumuswiilila mwanaanu ciindi naamba zili mumoyo, muyoozyiba zyintu nzyayeeya.

Ciindi nomwaambaula amwanaanu, amusole kubelesya mibuzyo muciindi cakwaamba buyo twaambo kweelana ambomutuzyi. Kutegwa agwasye bantu kwaamba cakulikwaya acakusyomeka kujatikizya mbobakali kulimvwa, zimwi ziindi Jesu wakali kubuzya kuti, “Ino muyeeya buti?” (Matayo 21:23, 28) Mulakonzya kucita mbubwenya kumwanaanu, noliba leelyo naamba zyintu ziindene ambomuyeeya. Mucikozyanyo:

Ikuti mwanaanu waamba kuti: “Tandizyi naa ndilamusyoma Leza.”

Muciindi cakwaamba kuti: “Twakakuyiisya kabotu-kabotu—masimpe ngakuti ulamusyoma Leza!”

Mulakonzya kumwaambila kuti: “Ino ncinzi cikupa kulimvwa boobo?”

Nkaambo nzi ncociyandika kugwasya mwana kwaamba mbwalimvwa? Nokuba kuti mwazizyiba kale nzyaamba, mweelede kumubuzya kutegwa aambe mbwayeeya. (Tusimpi 20:5) Ikaambo kalakonzya kuba kaako kajatikizya lulayo lwa Leza kutali kubako kwa Leza.

Mucikozyanyo, imukubusi ujana buyumu-yumu kutobela milawo ya Leza yakulilemeka ulakonzya kusala kutamusyoma Leza. (Intembauzyo 14:1) Ulakonzya kuyeeya kuti, ‘Nkaambo nzi ncondeelede kupona kweelana amalailile aamu Bbaibbele, ikuti naa taakwe Leza?’

Ikuti mwanaanu kayeeya munzila iili boobu, weelede kulibuzya mubuzyo wakuti, ‘Sena ndilasyoma kuti milawo ya Leza ilakonzya kundigwasya?’ (Isaya 48:17, 18) Ikuti kasyoma kuti milawo ya Leza ilakonzya kumugwasya, cilamukulwaizya kubona kuti kulilemeka kulayandika kapati.—Bagalatiya 5:1.

Ikuti mwanaanu waamba kuti: “Oobu bukombi mbubwanu, kutali bwangu pe.”

Muciindi cakwaamba kuti: “Mbukombi bwesu oobu, alimwi ayebo uli mwaneesu, aboobo weelede kuzisyoma zyintu nzyotusyoma.”

Mulakonzya kwaamba kuti: “Imakani aaya mapati. Ikuti wazikaka nzyondisyoma, kweelede kuti kuli zyintu zimbi nzyosyoma. Aboobo, ino nzyintu nzi nzyosyoma? Ino milawo nzi yakulilemeka njoyeeya kuti ililuzi kutobela?”

Nkaambo nzi ncociyandika kugwasya mwana kwaamba mbwalimvwa? Nkaambo kubandika munzila iili boobu kulakonzya kumugwasya kulilingula mwini. Ulakonzya kugambwa kujana kuti zyintu nzyasyoma zilikozyenye azyeezyo nzyomusyoma, pele cimunyonganya ncintu cimbi buyo citabujatikizyi bukombi oobo.

Mucikozyanyo, andiza mwanaanu tacikonzyi kupandulwida bamwi zyintu nzyasyoma. (Bakolose 4:6; 1 Petulo 3:15) Alimwi ndiza uyanda kukwatana amuntu uutali mukombinyina. Amuzyibe kaambo ncacitila boobo, alimwi amumugwasye mwanaanu kuti azyibe bubi buliko kwiinda mukucita boobo. Ikuti kaabelesya maano, uyoogwasigwa kukomena kabotu.

2 KWIIYA ZYINTU KUBAPATI

Mumasena amwi mazuba aano, kunyina bumboni butondezya “kulibilika alimwi azyintu zityompya” zyalo basyaabusongo bamwi nzyobaamba kuti zilacitika ciindi cabukubusi. Basikuvwuntauzya bakajana kuti mumasena aali boobu bakubusi balafwambaana kutalika kucita zyintu mbuli bapati ciindi nobacili baniini. Balabeleka abantu bapati, kwiizya abapati, alimwi balapegwa mikuli yeelede kulanganyizigwa abapati. Mabala aali oonse aamba kujatikizya bakubusi, taako.

Mukwiimpana, amubone zicitika kubakubusi mumasi manji ibali muzikolo mwalo mobajanika buyo abakubusinyina. Ciindi nobasika kuŋanda, bajana kuti kunyina muntu uuliko. Bazyali boonse bali kumilimo. Banamukwasyi bambi bakkala kule. Ziindi zinji bajanika buyo abakubusinyina. * Sena mwalibona penzi? Talili buyo penzi lyakujanika abalongwe batali kabotu. Basikuvwuntauzya bajana kuti nobaba bakubusi balilemeka balakonzya kutalika kutalilemeka ikuti naa kabatajaniki abapati.

Cisi cimwi catakali kubalekelela bakubusi kukkala balikke, cakali cisi ca Israyeli. * Mucikozyanyo, Ibbaibbele lyaamba Uziya, iwakaba mwami wa Juda naakacili mukubusi. Ino ncinzi cakamugwasya Uziya kucita mulimo ooyu mupati? Cakutadooneka, cimwi cakamugwasya nkuyanzana amuntu mupati wazyina lya Zakariya, walo Bbaibbele ngolyaamba kuti “wakali kumwiisya mubuyoofu bwa-Leza.”—2 Makani 26:5.

Sena mwanaanu mukubusi ulijisi balongwe bapati ibakonzya kumugwasya? Mutanoomukasyi kujanika abantu bali boobu. Kujanika abantu bali boobu kulakonzya kumugwasya kucita zyintu ziluzi. Kasimpi kamu Bbaibbele kaamba kuti: “Uuenda abasongo ulasongwaala.”—Tusimpi 13:20.

3 KWIIYA MILIMO

Muzisi zimwi, mulawo ulakasya bakubusi kunjila mulimo uubelekwa mawoola manji naa kubeleka milimo imwi. Milawo eeyi yakatalika mumyaanda yamyaka ya 18 a 19 kutegwa ikwabilile bana kuti kabataciti milimo iikonzya kubikka buumi bwabo muntenda.

Nokuba kuti milawo iikwabilila bana ilabakwabilila kutenda akukutundululwa, basyaabupampu bamwi baamba kuti milawo eeyi ibapa kuti kabatabikkili maano kukwiiya milimo. Akaambo kaceeci, ibbuku liitwa kuti Escaping the Endless Adolescence, lyaamba kuti bakubusi banji balalimvwa kuti beelede “kuba amikuli cakuti balayanda kuba azyintu zibageme kakunyina akuzibelekela.” Balembi babbuku eeli bakaamba kuti bube oobu “bulibonya kuti bulaboola akaambo kakupona munyika muli muuya uukulwaizya bakubusi kuba acakucita kuleka kukkala buyo.”

Mukwiimpana, Ibbaibbele lyaamba bakubusi bakatalika kucita milimo kabacili baniini. Mucikozyanyo, kulangilwa kuti Timoteo wakacili mukubusi naakaswaangana amwaapostolo Paulo—mwaalumi iwakamugwasya kapati. Aciindi cimwi, Paulo wakaambila Timoteo kuti: “Ucivwilimye mbuli mulilo cipego ca Leza cili mulinduwe ncowakapegwa.” (2 Timoteyo 1:6) Aboobo naakajisi myaka yakuma 20, Timoteo wakazwa aŋanda alimwi akutalika kweenda amwaapostolo Paulo, mumulimo wakugwasya mbungano alimwi akukulwaizya bakwesu. Nokwainda myaka iili kkumi yakubeleka a Timoteo, Paulo wakacikonzya kwaambila banakristo baku Filipi kuti: “Taakwe umbi ngondinga ndatuma uujisi moyo uuli mbuli wakwe uuyoozilanganya bweelede zyintu zijatikizya ndinywe.”—Bafilipi 2:20.

Kanji-kanji, bakubusi balayanda kuba amikuli, kwaambisya ciindi nobazyiba kuti mulimo ooyo ulakonzya kubagwasya kapati. Eeci tacibagwasyi buyo kuti bakabe bana babotu kumbele, pele cilabagwasya noliba lino.

Kucikonzya Kupona “Mubusena” Bupya

Mbubwenya mbokwaambwa kale kumatalikilo kwacibalo eeci, ikuti naa muli bazyali bajisi mwana mukubusi, mulakonzya kulimvwa mbuli kuti muli “mubusena” bupya kuleka mbomwakabede myaka yainda. Kamusyoma kuti muyakuzyibila, mbubwenya mbomwakacikonzya muziimo ziindene-indene zyamwanaanu.

Ciindi mwanaanu nacili mukubusi, amucibone kuba coolwe cakumugwasya (1) kuba amaano, (2) kuti aiye zyintu kubapati, alimwi (3) akuti aiye milimo. Kwiinda mukucita boobu, muyoomugwasya mwanaanu kukomena kabotu.

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 17 lbbuku limwi lyaamba bukubusi kuti “nciindi cakulaya.” Kuti kamuyanda makani aayungizyidwe amubone Ngazi Yamulindizi ya July 1, 2009, peeji 28, yakamwaigwa a Bakamboni ba Jehova.

^ munc. 38 Zyakulikondelezya izyakapangilwa bakubusi zibakulwaizya kujanika buyo abeenzinyina, kazipa muzeezo wakuti bakubusi bajisi bukkale bwalo ibapati mbobatakonzyi kumvwisya.

^ munc. 39 Kulibonya kuti, bakubusi akati kabantu ba Leza bakaindi, bakali kufwambaana kutalika kucita zyintu mbuli bapati ciindi nobakacili baniini kwiinda mbocibede mazuba aano.

[Kabbokesi/Cifwanikiso icili apeeji 20]

“Ndilikkomene Kapati Kaka Kuba Abazyali Bali Boobu”

Kwiinda muzyintu nzyobaamba anzyobacita, bazyali Bakamboni ba Jehova, balayiisya bana babo kupona kweelana amalailile aamu Bbaibbele. (Baefeso 6:4) Nokuba boobo, tababasinikizyi buya. Bazyali aaba balizyi kuti mwana uuli woonse akomena weelede kulisalila mbwaelede kupona.

Aislyn, uujisi myaka iili 18 yakuzyalwa wakasala kupona kweelana ambwaakakomezyegwa. Wakaamba kuti: “Mebo, bukombi bwangu tabuli bwakukomba buyo buzuba bomwe munsondo. Mbobukkale bwangu. Bulajatikizya zyintu zyoonse nzyondicita anzyondisala—kuzwa kubalongwe kusikila kuziiyo nzyondiiya amabbuku ngondibala.”

Aislyn ulalumba kapati akaambo kakukomezyegwa abazyali Banakristo. Wakaamba kuti: “Ndilikkomene kapati kaka kuba abazyali bali boobu alimwi ndilaacoolwe kuti bakandiyiisya kuba aluyandisisyo lwakuba Kamboni wa Jehova alimwi akuzumanana kandili boobu. Bazyali bangu ncecikozyanyo cibotu ncondinootobela mubuumi bwangu boonse.”

[Cifwanikiso icili apeeji 17]

Amumupe ciindi cakwaamba mbwalimvwa mwanaanu

[Cifwanikiso icili apeeji 18]

Kumvwana abapati kulakonzya kumugwasya mwanaanu

[Cifwanikiso icili apeeji 19]

Kucita milimo iiyandika kulakonzya kubagwasya bakubusi kukomena kabotu