Studie 26

Het gebruik van herhaling en gebaren

1-3. Waarom is herhaling een noodzakelijke onderwijshoedanigheid?

¹ Je doel bij het spreken dient te zijn, inlichtingen mee te delen die je toehoorders zich zullen herinneren en kunnen toepassen. Als zij die vergeten, gaat het nut ervan verloren. Een van de voornaamste middelen waardoor je hen kunt helpen hetgeen je zegt in de geest te prenten is, de belangrijkste punten te herhalen. Terecht heeft men gezegd dat herhaling de moeder van het geheugen is. Herhaling is een van de noodzakelijke onderwijshoedanigheden. De waarde ervan heb je reeds in verband met je gebruik van schriftplaatsen leren kennen. „Herhaling voor nadruk” staat op je raadgevingenbriefje afzonderlijk vermeld omdat dit punt ook op andere onderdelen van je lezing van toepassing is.

² Om je te helpen bedreven te worden in het gebruik van herhaling voor nadruk, zullen wij de aangelegenheid uit twee verschillende oogpunten bezien. Elk betreft een ander middel voor herhaling en heeft een ander doel op het oog. Een herhaling van de hoofdpunten dient als geheugensteuntje. Een herhaling van punten die niet begrepen zijn, bevordert het begrip.

³ Niet alleen de voordracht maar ook de voorbereiding is van groot belang bij het beschouwen van deze hoedanigheid. Je zult van tevoren moeten bepalen welke gedachten herhaling vereisen en wanneer ze het beste herhaald kunnen worden.

4-6. Beschrijf hoe de „progressieve” samenvatting en hoe de „slot”-samenvatting gebruikt kan worden om hoofdpunten te herhalen.

⁴ Herhaling van hoofdpunten. Een herhaling van de hoofdpunten wordt vaak bereikt door een bepaalde vorm van samenvatting.  Wij zullen twee in het oog springende vormen bespreken, die wij „progressieve” samenvatting en „slot”-samenvatting zullen noemen.

⁵ De progressieve samenvatting bestaat uit een herhaling van de belangrijkste gedachten van elk hoofdpunt nadat het besproken is, en bij elke daaropvolgende samenvatting worden de belangrijkste gedachten van de hoofdpunten die eraan vooraf zijn gegaan, herhaald. Op deze wijze wordt de draad die door de lezing loopt steeds duidelijker.

⁶ Aan het eind van de lezing brengt een slotsamenvatting, of er nu al dan niet gebruik is gemaakt van progressieve samenvattingen, alles nauwer met elkaar in verband en kan er in enkele korte verklaringen een herhaling van de gehele lezing worden gegeven. Zo nu en dan zal het een hulp zijn het precieze aantal punten te noemen dat herhaald zal worden. Dit is een extra geheugensteuntje.

7-10. Hoe kan een herhaling van bepaalde punten in de vorm van een samenvatting toch interessant worden gemaakt?

⁷ Een samenvatting behoeft geen droge herhaling of opnieuw opsommen van punten of gedachten te zijn. Samenvatten kan op verschillende manieren worden gedaan: door middel van een illustratie, door een schriftplaats te gebruiken, door de aangelegenheid vanuit een ander gezichtspunt te benaderen, door middel van vergelijkingen of tegenstellingen, door een parallel te trekken, of door synoniemen of vragen te gebruiken. Een zeer praktische samenvatting van een openbare lezing zou bijvoorbeeld een kort onderdeel van vijf minuten kunnen zijn waarin de voornaamste schriftplaatsen en de hoofdargumenten van de lezing worden verwerkt. Dit is dan de hele lezing in een notedop, iets dat vrijwel iedereen in zich kan opnemen en kan toepassen.

⁸ Herhaling door middel van een samenvatting is vooral nuttig in verband met lezingen waarin veel gebruik wordt gemaakt van rede en logica, en door het tijdsverloop tussen de bespreking en het korte overzicht kunnen de gedachten van de lezing beter in de geest van de toehoorders bezinken. Het is echter niet altijd nodig een punt samen te vatten. Het kan dikwijls later eenvoudig opnieuw worden vermeld als een doeltreffende basis voor een ander punt dat zal worden ontwikkeld.

⁹ Nog een manier waarop hoofdpunten kunnen worden herhaald is, ze in de inleiding van de lezing in hoofdlijnen aan te geven en ze vervolgens in de kern uitvoerig te ontwikkelen. Door deze herhaling komen de gedachten dieper in de geest.

¹⁰ Door vertrouwd te raken met deze verschillende manieren om hoofdpunten te herhalen, kun je veel doen om een lezing niet alleen interessant en tot een genoegen te maken maar er ook voor te zorgen dat ze gemakkelijker te onthouden is.

11-14. Welke factoren zijn van fundamenteel belang bij het herhalen van punten die niet zijn begrepen?

 ¹¹ Herhaling van punten die niet zijn begrepen. Of je een punt ter wille van het begrip zult herhalen, hangt vrijwel geheel van je toehoorders af. Indien het een essentieel punt is en het hun niet duidelijk zou zijn als zij het niet vaker dan één keer te horen kregen, zul je het op de een of andere manier opnieuw moeten beschouwen, want anders zullen je toehoorders je niet tot het besluit van je lezing kunnen volgen. Onnodige herhaling daarentegen, namelijk die welke niet ter wille van de nadruk wordt gebruikt, zal de lezing langdradig en oninteressant maken.

¹² Houd bij het voorbereiden van je lezing je toehoorders in gedachten. Daardoor zul je van tevoren enigszins kunnen weten welke verschillende problemen je toehoorders zouden kunnen hebben. Bereid je erop voor zulke gedachten op een of andere manier te herhalen zodat ze vanuit verschillende gezichtspunten kunnen worden bezien.

¹³ Hoe kun je weten of je niet wordt begrepen? Kijk naar je toehoorders. Let op hun gelaatsuitdrukking of stel, indien je tot één of twee personen spreekt, vragen.

¹⁴ Begrijp dit echter goed: Door dezelfde woorden te herhalen zul je je doel niet altijd bereiken. Voor onderwijzen komt meer kijken. Als je toehoorders je de eerste keer niet hebben begrepen, zal louter het opnieuw uitspreken van dezelfde woorden wellicht niet voldoende zijn om het hun duidelijker te maken. Wat kun je hieraan doen? Je moet plooibaar worden. Je moet misschien voor de vuist weg iets aan je lezing toevoegen. Je doeltreffendheid als onderwijzer hangt er in grote mate van af of je in de behoeften van de toehoorders leert voorzien.

**********

15-18. Hoe kan men beschrijvende gebaren leren maken?

¹⁵ Ook gebaren dragen ertoe bij nadruk te leggen op wat je zegt, en vaak versterken ze de betekenis van het gesprokene. Op deze wijze vullen ze de gedachten aan en doen ze die leven. Praktisch niemand spreekt zonder op de een of andere wijze gebaren te maken. Wanneer je op het podium dus geen gebaren maakt, zullen je toehoorders weten dat je je niet op je gemak voelt. Wanneer je echter op natuurlijke wijze gebaren maakt, zullen de toehoorders niet aan jou denken; zij zullen denken aan wat je zegt. Gebaren helpen je jezelf aan te vuren, je gevoelens wakker te roepen en zo je voordracht te verlevendigen. Ze dienen niet uit een boek te worden gehaald. Je hebt nooit geoefend hoe je moest glimlachen of lachen of verontwaardigd moest zijn, dus is het ook niet nodig de gebaren van iemand anders na te bootsen, en hoe natuurlijker en spontaner ze komen, hoe beter. Niet alleen  gebaren maar ook gelaatsuitdrukkingen geven gevoel aan het gesprokene.

¹⁶ Gebaren laten zich met betrekking tot de aard ervan in twee algemene groepen rangschikken: beschrijvende en nadrukkelijke gebaren.

¹⁷ Beschrijvende gebaren. Beschrijvende gebaren brengen actie tot uitdrukking of geven afmeting en plaats aan. Deze zijn het gemakkelijkst aan te leren. Probeer dus, als je het moeilijk vindt op het podium gebaren te maken, eerst eenvoudige, beschrijvende gebaren te maken.

¹⁸ Wees, wanneer je op de school aan deze hoedanigheid werkt, niet tevreden met slechts één of twee gebaren. Probeer tijdens de hele lezing gebaren te maken. Zoek hiervoor naar woorden die richting, afstand, grootte, omvang, snelheid, plaats, contrast, relatieve verhouding of vergelijking aangeven. Zet, indien nodig, in je aantekeningen op de een of andere wijze een tekentje bij deze woorden, ten einde je eraan te herinneren bij dat punt een gebaar te maken. Ga hier zelfs wanneer je de eerste keer een „G” krijgt mee door. Je zult bemerken dat het na een paar lezingen niet langer nodig is aan te geven waar je gebaren moet maken of er van tevoren over te denken, want je zult vanzelf natuurlijke gebaren maken.

19, 20. Waarvoor dienen nadrukkelijke gebaren?

¹⁹ Nadrukkelijke gebaren. Nadrukkelijke gebaren brengen gevoel en overtuiging tot uitdrukking. Ze zetten ideeën kracht bij, doen ze leven en versterken ze. Nadrukkelijke gebaren zijn daarom noodzakelijk. Maar wees voorzichtig! Het zijn doorgaans de nadrukkelijke gebaren die aanwensels worden. Om dit te voorkomen, moet je het vermijden steeds weer hetzelfde gebaar te maken.

²⁰ Wanneer je met het probleem te kampen hebt dat je gebaren een aanwensel zijn, beperk je dan een tijdlang tot uitsluitend beschrijvende gebaren. Als je eenmaal in het maken van dit soort van gebaren bedreven bent, zullen nadrukkelijke gebaren vanzelf komen. Naarmate je meer ervaring opdoet en je je op het podium meer op je gemak gaat voelen, zullen je nadrukkelijke gebaren je innerlijke gevoelens op natuurlijke wijze tot uiting brengen en jouw overtuiging en oprechtheid demonstreren. Je toespraak zal erdoor aan betekenis winnen.

[Studievragen]