Lelo Kodi Mwalamuke?

‘Alamukai amba mwikale na milangwe mipya.’​—LOMA 12:2, Dibuku Dijila.

LE UKOKEJA KUSHINTULULA?

Mwanda waka bene Kidishitu bonso bafwaninwe kwalamuka?

Le mwine Kidishitu yense ufwaninwe kwalamuka namani?

Le i muswelo’ka otubwanya kwalamuka?

1, 2. Le kitamina ne bifuko byotushikete’mo bidi na lupusa’ka potudi?

 BITAMINA ne bifuko byotushikete’mo bidi na lupusa potudi batwe bonso. Tuvwalanga mu muswelo kampanda; tusenswe bidibwa kamukaya; ne kwiendeja mu muswelo kabidye. Mwanda waka? Kyaba kimo, i mwanda wa lupusa lwa bantu betujokolokele ne ngikadilo yetu ya mu būmi.

² Inoko, kudi bintu bya mvubu mpata kutabuka butongi botutonga bidibwa ne muswelo wa kuvwala. Kimfwa, kitatyi kyotutama tufundijibwanga kumona bintu bimo bu biyampe ne bitabijibwe, ne kupela bintu bikwabo bu bibi ne byampikwa kwitabijibwa. Myanda mivule pamo bwa ino, italanga muntu ne muntu kadi ishilanga mungya muntu ne muntu. Butongi bwetu bubwanya’nka ne kulombola mwikadile mutyima wetu wa mundamunda. Bible unena’mba, divule dine “baJentaila bakubulwako mukanda-wabijila balonga ku mityima yabo bya mu mukanda-wabijila.” (Loma 2:14) Ino, le kino kilombola’mba shi kekudipo kijila kya Leza kipotoloke kisambila pa mwanda kampanda, tubwanya kulonda’tu miswelo ne misoñanya ya mu kyetu kisaka nansha yoya ilondwa na bantu badi mu kifuko kyotushikete’mo?

3. Lelo bene Kidishitu kebalondangapo miswelo ne misoñanya itabijibwe na bavule pa bubinga’ka bubidi?

³ Kudi dibajinji bubinga bwa kamweno bubidi kebulongelangapo bene Kidishitu namino. Bubajinji, Bible wituvuluja amba: “Kudi dishinda muntu unena’mba i dyoloke; ino nanshi mfulo yadyo o mashinda a lufu.” (Nk. 16:25) Pa mwanda wa kubulwa kubwaninina kwetu, batwe bantu ketudipo na bukomo bwa kuyuka ne pa mfulo bintu bya kamweno kotudi mwa kuludikila matabula etu biyampe. (Nk. 28:26; Yel. 10:23) Bwa bubidi, Bible ulombola’mba bisela ne misoñanya ya ino ntanda bidi mu lupusa lwa Satana, “Leza wa panopantanda.” (2 Kod. 4:4; 1 Yoa. 5:19) Nanshi, shi tusaka Yehova etwesele ne kwitwitabija, tufwaninwe kwivwana kidyumu kidi mu Loma 12:2.​—Tanga.

4. Lelo i bika byotusa kubandaula mu kino kishinte?

 ⁴ Kudi myanda mivule ya kamweno isonekelwe mu Loma 12:2 yotufwaninwe kuta’ko mutyima bininge. (1) Mwanda waka tufwaninwe ‘kwalamuka’? (2) Le kwalamuka kulomba kulonga bika? ne (3) I muswelo’ka otukokeja kwalamuka? Tubandaulei bidi bino bipangujo.

MWANDA WAKA TUFWANINWE KWALAMUKA?

5. Le binenwa bya Polo bidi mu Loma 12:2 byālembēlwe nakampata bāni?

⁵ Binenwa bya mutumibwa Polo bidi mu mukanda waātumīne bene Loma, kebyālembēlwepo bampikwa kwitabija nansha bantu bonso, ino byālembēlwe bene Kidishitu bashingwe māni. (Loma 1:7) Wēbasoñenye balamuke ne kuleka “kudingakanibwa na bapanopantanda.” Ku bene Kidishitu ba mu Loma ba mu kintu kya mwaka wa 56 K.K. mu kine kitatyi’kya; mu bintu bya “panopantanda” mwādi mubadilwa misoñanya, bibidiji, mikadila, ne bintu byādi mu ntanda ya Loma. Kishima ‘kuleka’ kingidije Polo, kilombola’mba bintu bya ntanda byādi bikidi na lupusa pa bantu bamo mubukata mwabo. Le bino bintu byādi na lupusa’ka pa batutu ne bakaka ba mu mene mafuku’a?

6, 7. Mu mafuku a Polo, le ngikadilo ya bantu ba bipwilo bya mu Loma yāletele makambakano ku bene Kidishitu muswelo’ka?

⁶ Dyalelo, banangi banañanga mu Loma bavudile kumona’mo matempelo, bibundu, milawalawa, biwanza, bikailo, ne bikwabokwabo. Bimo pa bino bintu i bya tamba pa myaka katwa kabajinji. Bino bintu bya pa kala byāletele bujinguludi mu būmi bwa bantu ne bwa bwine Leza bwa mu Loma wa kala. Tubwanya ne kutanga mu mabuku a mānga myanda itala kunana kwa mavita, lubilo lwa makalo, makayo ne minjiki mu mitwe ya myanda mishileshile, kadi imo idi’nka ne bumvu. Loma kyādi kite kyādi kitundubuka bya busunga, o mwanda mikenga ya kusokola bintu bya ku ngidi yādi mivule.​—Loma 6:21; 1 Pet. 4:3, 4.

⁷ Nansha byomwādi matempelo mangi a baleza bavule, bene Loma bādi bayukene bu kebasambilepo kipwano na baleza bobādi batōta. Kobadi, kipwilo kyādi kimanine nakampata pa bisela​—bya pa mbutulo, masongi, ne madilo​—bine byādi bu bisela bya kwibaludika mu būmi. Ubwanya kulangulukila pa muswelo wāletele bino bintu makambakano ku bene Kidishitu ba mu Loma. Bavule mubukata mwa bano bantu bātambile mu bifuko palapala, o mwanda bādi bine basakilwa kwalamuka amba bekale bene Kidishitu ba bine; kadi kuno kwalamuka kekwādipo kwa kufula mu difuku dya kubatyijibwa kwabo.

8. Le ntanda itūlanga bene Kidishitu ba dyalelo mu kyaka namani?

⁸ Pamo bwa ntanda ya Loma, ntanda ya dyalelo nayo i kyaka ku bene Kidishitu bepāne. Mwanda waka? Mwanda mushipiditu wa ntanda umwekanga mu miswelo mivule. (Tanga Efisesa 2:2, 3; 1 Yoano 2:16.) Byotudi mu ntanda ya bilokoloko, milangwe, mikadila, ne mulongelo wayo wa difuku ne difuku, tudi nyeke mu kyaka kya kwielela mu ino ntanda. Inoko, tudi na bubinga buvule  bwa kwivwanina kidyumu kya ku mushipiditu kya kuleka “kudingakanibwa na bapanopantanda” ne ‘kwalamuka.’ Le i bika byotufwaninwe kulonga?

LE I BIKA BISAKIBWA PA KWALAMUKA?

9. Kumeso kwa kubwanya bisakibwa bya kubatyijibwa, le bavule bashintyile namani?

⁹ Kitatyi kifunda muntu bubinebine bwa mu Bible ne kwibwingidija, ushilulanga kwendelela ku mushipiditu. Pa kumwekeja kuno kwendelela, ushintanga mu būmi bwandi kukwatañana na byaefunda. Ufundwilanga kulampe bibidiji bya mutōtelo wa bubela ne tuto tubi twa mu būmi bwandi bwa kala, kadi utamijanga bumuntu na bwa Kidishitu. (Ef. 4:22-24) Tusangalanga pa kumona tununu tutwa na tutwa twa bantu, bendelela uno muswelo mwaka ne mwaka ne kubwanya bisakibwa bya kubatyijibwa mwanda wa kulombola kwipāna kwabo kudi Yehova Leza. Bine, kino kisangajanga mutyima wa Yehova. (Nk. 27:11) Inoko, i biyampe twiipangule amba: Le kuno ko kushinta konso kusakibwa?

10. Le kwalamuka kwishidile namani na kwilumbulula?

¹⁰ Na bubine, kwalamuka kulomba bivule kupita’ko’tu kwendelela nansha kwilumbulula. Lawa ibwanya kumonwa nansha kulembwa’po amba i “milumbuluke,” ino kya mvubu i kino’mba ikekala nyeke’nka bu lawa. Kubwanya padi kubwejibwa bisombelwa bipya nansha kwiivungila mu kintu kikokañana. Pa mwanda utala kishima ‘kwalamuka,’ dibuku dimo (Vine’s Expository Dictionary) dishintulula mu binenwa bya kunshi kwa dyani amba: “Mu Loma 12:2, kwiendeja patōkelela mungya bintu bya ino ntanda i kwishile na kwalamuka (nansha kwialamuna) kwa mu mutyima kwa kushinta milangwe kupityila ku bukomo bwa Mushipiditu Sandu.” Nanshi, kwalamuka kufwaninwe kwalamuka mwine Kidishitu ke enkapo kuleka bibidiji bibi, muneneno mubi, ne mwiendelejo wa busekese. Bantu bamo kebadipo na buyuki bwa mu Bible baloñanga nabo bukomo bwa kwinyongolola mu bino bintu. Penepa, bene Kidishitu bafwaninwe kulonga bika pa kwalamuka?

11. Le Polo wālombwele’mba kuno kwalamuka kwādi kwa kwibaletela bika?

¹¹ Polo wāsonekele amba, ‘alamukai amba mwikale na milangwe mipya.’ “Milangwe” ifunkila pa bukomo bwetu bwa kulanga. Inoko, monka mokingidijibwe mu Bible, mubadilwa ne mifwatakanyo yetu, ngikadilo ne bukomo bwa kulanga. Ku ngalwilo kwa mukanda waātūmine bene Loma, Polo wātelele bantu bāmwekeje “mutyima wa bukobakane.” Bano bantu beēlele mu “bukondame bonso, ne busekese, ne bubi, ne makomwameso, ne buzazangi,” ne mu bintu bikwabo bibi. (Loma 1:28-31) Tukokeja kumona kine kyāsoñaninye Polo bantu batāmīne mu kino kifuko ne kwikala bengidi ba Leza ‘balamuke’ ne ‘kwikala na milangwe mipya.’

12. Momwena, le i milangwe’ka idi na bantu bavule dyalelo, ne ino ngikadilo ibwanya kutūla bene Kidishitu mu kyaka namani?

¹² Ino i kya bulanda, mwanda tujokolokelwe na bantu mu ino ntanda badi na  milangwe na ilombwele Polo. Balañanga padi amba, kukomeneja pa mbila ne misoñanya i mwanda wa kala nansha kuleka kutala myanda bitupu. Bafundiji bavule ne bambutwile batalanga myanda kilomonyeka ne kusonshila milangwe ya ‘bwanapabo.’ Kobadi, bintu byonso i bya mu kitatyi kityetye; ke bya lonsopo. Enka ne bantu bavule betela bu bene Kidishitu balañanga amba, badi na bwanapabo bwa kulonga byonso byobamona bu byoloke, pampikwa kukōkela kudi Leza ne ku misoñanya yandi. (Mit. 14:1) Ino ngikadilo ibwanya bine kutūla bene Kidishitu ba bine mu kyaka. Bantu bambulwa kuyuka kintu babwanya kumona mpangiko ya kiteokratike uno muswelo. Bakokeja kupela kulonda mpangiko ya kipwilo, enka ne kutompola pa kintu kyo-kyonso kekikwatañenepo na byobasaka. Nansha padi babwanya kuleka kulonda madingi emanine pa Bible atala pa kwipwija mukose, kwingidija Entelenete, ne kulondalonda masomo malamala.

13. Mwanda waka tufwaninwe kwibandaula batwe bene?

¹³ Mu muswelo umo onka, pa kusaka tuleke kubumbwa na ntanda, tufwaninwe kubandaula bya binebine ngikadilo yetu ya munda ne milangwe yetu, bitungo byetu, ne mikadila yetu. Bino bintu kebibwanyapo kumonwa na bantu bonso. Bantu bakwabo bakokeja kwitunena’mba tudi biyampe. Inoko, batwe bene tuyukile shi bine tulekanga byobya byotwifunda mu Bible bitwalamune ne kwendelela kwitwalamuna mu ngikadilo mibi.​—Tanga Yakoba 1:23-25.

MWA KWALAMUKILA

14. Le i bika bibwanya kwitukwasha tushinte?

¹⁴ Kwalamuka i kwa munda mwetu, o mwanda pa kwikumwekeja, tusakilwa kintu kibwanya kutwela’mo, kikafika munda mwetu mwine. Le i bika bibwanya kwitukwasha mu uno mwanda? Shi twifunde byobya bisaka Yehova kotudi, kukwatañana na mpango yandi ilombwelwe mu Bible, byotukalonga pa byobya byotutanga bikasokola byobya bidi mu mutyima wetu ne bintu byotubwanya kushinta mwanda wa tulonge bintu bikwatañene na “kiswa-mutyima wa Leza.”​—Loma 12:2; Bah. 4:12.

15. Le kubumbwa na Yehova kubwanya kwitwalamuna namani?

¹⁵ Tanga Isaya 64:8. Muneneno wa kyelekejo wingidije mupolofeto Isaya witulombola mwanda mwine wa kulangulukila’po. Le Yehova, Umbumbi, witubumbanga namani batwe ba dilongo? Na bubine, ketushintangapo ku ngitu, padi na kwitupa mumwekelo wa mpala nansha wa ngitu ukōka bininge. Yehova ketufundijangapo ku ngitu, ino i ku mushipiditu. Shi tumuleke etubumbe, nabya tukalamuka munda nansha ku mushipiditu​—kintu kine kyotusakilwa pa kulwa na lupusa lwa ino ntanda. Le mwingilo wa kwitubumba wingilwanga namani?

16, 17. (a) Lombola biloñanga Umbumbi na dilongo mwanda wa kubumba kibumbwa kiyampe. (b) Le Kinenwa kya Leza kitukwashanga namani twalamuke bu kintu kya bulēme kudi Yehova?

¹⁶ Pa kubumba kibumbwa kiyampe, umbumbi wingidijanga dilongo diyampe kutabuka. Inoko, kudi bintu bibidi byafwaninwe kulonga. Kibajinji, dilongo difwaninwe kukendwa mwanda wa kutalula’ko butyafu ne lubweyele. Kupwa, dilongo difwaninwe kutyangwa na mema mafwaninwe ne kulongololwa mwanda wa dileke koneka pa kupwa kubumba.

¹⁷ Yuka’mba mema engidijibwanga mwanda wa kukenda dilongo ne kwidinekenya mwa kubumbila kintu nansha ke kintu kikomo kine. Lelo tubane mwingilo umo onka ukokeja kwingila Kinenwa kya Leza mu bwetu būmi? Kibwanya kwitukwasha tuleke muswelo otwadi tulanga pa kala kitatyi kyotwāyukile Leza, ne kwialamuna bu kintu kya bulēme ku meso andi.  (Ef. 5:26) Langulukila pa muswelo otusoñanibwanga bityatyi bivule kutanga Bible difuku ne difuku ne kutanwa ku kupwila kwa bwine Kidishitu kyaba ne kyaba, kwine kotubandaulanga kinenwa kya Leza. Mwanda waka twakankamikilwe na bino bintu? Mwanda shi twibiloñanga, twitabijanga kubumbwa na Yehova.​—Mit. 1:2; Bil. 17:11; Bah. 10:24, 25.

18. (a) Mwanda waka kulanguluka kudi na mvubu shi tusaka Kinenwa kya Leza kikale na lupusa potudi ne kwitwalamuna? (b) Le i bipangujo’ka bibwanya kwitukwasha?

¹⁸ Pa kusaka Kinenwa kya Leza kitukwashe twalamuke, kutanga ne kwifunda Bible kyaba ne kyaba i ngalwilo’tu. Bantu bavule batañanga Bible kitatyi ne kitatyi ne kuyuka biyampe byobya byanena. Padi kodi mutane bantu ba uno muswelo mu busapudi. Bamo babwanya’nka ne kunena bisonekwa bya mu Bible pa mutwe. * Inoko, kino kibwanya kwikala na lupusa lutyetye pa milangwe yabo ne pa būmi bwabo. Mwanda waka? Mwanda pa kusaka Kinenwa kya Leza kyalamune muntu, ufwaninwe kwikileka ‘kitwele’ mu mutyima. (Ngat. 6:6) Nanshi, tufwaninwe kupityija kitatyi mu kulangulukila pa byobya byotwifunda. I biyampe twiipangule amba: ‘Lelo ngitabije’mba bino bintu i bitabuke bufundiji bumo bwa bipwilo? Le nebimwene bu ke bya binepo? Pakwabo kadi, le monanga miswelo ya kwingidija byobya byonefunda mu būmi bwami, ne kuleka kwibimona bu bintu’tu byombwanya kufundija bakwetu? Lelo monanga bu i Yehova wisamba nami?’ Kulangulukila pa bino bipangujo kubwanya kwitukwasha tutamije milangwe yotudi nayo padi Yehova mu mutyima wetu. Buswe botumuswele bukatama. Shi mutyima ubatengwa, nabya tukashinta.​—Nk. 4:23; Luka 6:45.

19, 20. Le i kwingidija madingi’ka a mu Bible kubwanya kwituletela madyese?

¹⁹ Kutanga Kinenwa kya Leza kitatyi ne kitatyi ne kulangulukila’po, kuketukankamika twendelele kulonga byobya byotwadi padi tulonga kala mu ludingo kampanda: ‘Kuvula bumuntu bwa kala ne mīngilo yabo mīne kumo, ne kuvwala bumuntu bupya, bwenda bupangululwa kupityila ku buyuki bwa binebine.’ (Kol. 3:9, 10) Bine, tubwanya nyeke kunekenya kitatyi kyotwenda twivwanija biyampe Kinenwa kya Leza ne lupusa lwakyo. Bumuntu bupya bwa bwine Kidishitu nabo buketukinga ku budyumuku bwa Satana.

²⁰ Mutumibwa Petelo wituvuluja amba: “Pamo bwa bāna ba kikōkeji, bampikwa kwidingakenya bānwe bene ku bilokoloko byenu bya pa kala . . . nanshi monka mwikadile aye wemwityile byādi ujila, e monka ne bānwe nenu mwikale bajila mu miswelo yonso ya mwikadilo wenu.” (1 Pet. 1:14, 15) Kulonga bukomo bwetu bonso bwa kufundwila kulampe milangwe ne ngikadilo yotwādi nayo pa kala pamo ne kwalamuka biketuletela madyese, monka motusa kwibimwena mu kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 17]

[Bifwatulo pa paje 18, 19]

Bantu bavule basakilwa kutamba mu ntanda ya Satana ne kwalamuka (Tala musango 9)

[Bushintuludi pa paje 19]

“Kadi mufundulei ko mudi bululu bonso, ne bukalabale, ne kufuna bulobo, ne lupotopoto, ne lubabo.”​—Ef. 4:31

[Kifwatulo pa paje 21]

Kwalamuka kukakukwasha upwije myanda mu muswelo muyampe kutabuka pa kala (Tala musango 18)