Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

‘Tonga Būmi Amba Wikale Mūmi’

‘Tonga Būmi Amba Wikale Mūmi’

‘Tonga Būmi Amba Wikale Mūmi’

“Nakubikila ku meso obe bumi ne lufu, dyese ne mafingo, ino tonga bidi bumi amba wikale mumi.”—KUPITULUKA 30:19.

1, 2. I muswelo’ka wāpangilwe muntu mu kimfwa kya Leza?

 “LEKA bidi tulonge muntu mu bu-kyelekejo kyetu, mwendele kīfwa kyetu.” Bino byo binenwa bya Leza bitanwa mu shapita umbajinji wa Bible. Kupwa, “Leza wapanga muntu monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine, i monka mu bu-kyelekejo kya Leza mwine mwāmupangile,” mo mulombwela Ngalwilo 1:26, 27. Nanshi muntu mubajinji wādi mwishile na bipangwa bikwabo byonso bya pano pa ntanda. Ke-muntu wādi wifwene Umpangi wandi, na bwino bwa kumwekeja ngikadilo ya Leza mu kulanga ne mu kulombola buswe, boloke, tunangu, ne bukomo. Wādi na mutyima wa mundamunda umukwasha pa kutyiba butyibi bwamwena’mo ne busangaja Shandi wa mūlu. (Loma 2:15) Kunena mu kīpi, Adama wādi na bwanapabo bwa kwitongela. Yehova pa kumona mwaāpangile wandi mwana wa pano pa ntanda biyampe, wānena pangala pa mingilo ya makasa andi amba: “Monaipo bidi [i] biyampe’tu byamwiko.”—Ngalwilo 1:31; Mitōto 95:6.

2 Batwe lutundu lwa Adama, tudi netu mu kimfwa ne kyelekejo kya Leza. Inoko, le tudi na butongi botufwaninwe kutonga? Bine, Yehova udi na bukomo bwa kubadikila kuyuka bikalongeka kumeso, ino ketutungīlepo kala kintu ne kintu kyotukalonga ne kiketufikila. Kadi kashā kalekelepo bandi bana ba pano panshi baludikwa mu muswelo mutungwe kala. Pa kusaka twivwanije kamweno kadi mu kwingidija biyampe bwanapabo bwetu bwa kwitongela mwa kutongela butongi boloke, tuboilei bidi ñeni ku muzo wa Isalela.—Loma 15:4.

Bwanapabo bwa Kutonga mu Isalela

3. I lubila’ka lubajinji mu Mbila Dikumi, ne Bene Isalela ba kikōkeji bātongele kukōkela’lo namani?

3 Yehova wānene Bene Isalela amba: “Ami ne Yehova Leza obe wakulupwije mu ntanda ya Edipito, mu njibo ya bupika.” (Kupituluka 5:6) Mu 1513 Yesu kabutwilwe, muzo wa Isalela wēmwenine bunyongolodi bwa kingelengele bobanyongolwelwe mu bupika bwa Edipito kadi kebādipo mwa kutunina bino binenwa. Penepa mu Mbila Dikumi, Yehova wāletele lubila lubajinji kupityila kudi Mosesa mukendi wandi amba: “Kokekala ne baleza bakwabo po ndi.” (Divilu 20:1, 3) Pa uno mwanda, muzo wa Isalela wātongele kukōkela. Abo bene bāsakile kutōta enka Yehova bunka bwandi.—Divilu 20:5; Umbadilo 25:11.

4. (a) I butongi’ka bwātūdile Mosesa ku meso a Isalela? (b) Le i butongi’ka botufwaninwe kutonga dyalelo?

4 Myaka 40 pa kupita’po, Mosesa wāvuluja na bukomo lukongo lukwabo lwa Bene Isalela butongi bobādi bafwaninwe kutonga penepa. Amba: “Naite diulu ne ntanda bu-kamoni padi banwe dyalelo dino’di, na’mba: Nakubikila ku meso obe bumi ne lufu, dyese ne mafingo, ino tonga bidi bumi amba wikale mumi, abewa ne lukunwa lobe lwine.” (Kupituluka 30:19) Dyalelo nadyo, netu tukokeja kutonga. Bine, tukokeja kutonga kwingidila Yehova na kikōkeji mwa kukamwena būmi bwa nyeke, nansha kutonga kuleka kumukōkela ne kwangula bipa bilula. Ivwana bidi bimfwa bibidi bya bantu bātongele butongi palapala.

5, 6. Le Yoshua wātongele bika, ne i bika byaāmwenine’mo?

5 Mu 1473 K.K.K., Yoshua wātwejeje Bene Isalela mu Ntanda ya Mulao. Penepa wēsāshila muzo na bukomo bonso kumeso kwa aye kufwa’mba: “Shi ku mutyima wenu amba, i kibi kumwingidila Yehova, tongai dyalelo dino’di nanshi o mukengidilanga; shi baleza’bo baingidile bashenu badi bobwa bukila bwa Munonga’wa, shi baleza ba bene Amole’ba ba mu ino ntanda yo mwikelemo banwe ino’i.” Kupwa wēsambila pa kisaka kyandi amba: “Ino padi amiwa nanshi ne njibo yami mine, tukamwingidilanga Yehova.”—Yoshua 24:15.

6 Dibajinji bidi, Yehova wāsoñenye Yoshua amba ekale kwikomeja ne kwiningisha, kutyina amba wakasāsuka mu Bijila bya Leza. Nanshi Yoshua wādi wa kulumbulula dishinda dyandi na kutanga mukanda wa Bijila na diwi ditūke dyuba ne bufuku. (Yoshua 1:7, 8) Bine, ye mobyāikadile. Butongi bwa Yoshua bwāmuletele madyese. Unena’mba: “Kekwashelepo nansha katyetye kene na kintu kiyampe kyesambile Yehova ku njibo ya Isalela; byonsololo’tu byafikidīle ponka.”—Yoshua 21:45.

7. Mu mafuku a Isaya, i butongi’ka bwātongele Bene Isalela bamo, ne byāfudile namani?

7 Ino ivwana byālongele Bene Isalela kintu kya myaka 700 pa kupita’po. Mu kine kitatyi’kya, Bene Isalela bavule bādi kebalonda bibidiji bya Bajentaila. Kimfwa, mu difuku dya mfulo dya mwaka, bantu bādi bongwila ku meza mayule bidibwa bya munsonso bya miswelo ne miswelo ne vinyu miyampe. Bino kebyādipo’tu enka bidibwa bya kudila kisaka kyonso pamo. Ino kyādi kisela kya mutōtelo wa kutōta bilezaleza bibidi bya Bajentaila. Mupolofeto Isaya wāsonekele mumwena Leza kuno kubulwa kikōkeji amba: “Banwe bazobolola Yehova, ne kuvulaminwa lūlu lwami lukola, bāla mesa [kudi leza] dyese, ne bakuyuja vinyu misobakane [kudi leza] Butongwe.” Bine, bādi bakulupile amba mwangulo wa mwaka mutuntulu kewādipo utamba ku kweselwa na Yehova, ino i ku kusangaja ‘leza Dyese’ ne ‘leza Butongwe.’ Ino na bubine, buno butomboki bwabo ne butongi bobātongele ku kusaka bo bwēbafikije ku bibi. Yehova unena’mba: “Nkemutungila kipete, ino banwe bonsololo mukasendamina pa kutapwa kekutapa-ikukunya; amiwamwinemuntu po naityile banwe kulondolola mpika, po nesambile banwe kwivwana mpika; ino nanshi mubalonga kyokya kibikibi mu meso ami, ne kutonga kyokya kyampikwapo kuloelelwa ami.” (Isaya 65:11, 12) Yō, butongi bwabo bubi bwēbaletele bonakani; leza Butongwe ne leza Dyese mwine bākomenwa kwibapandija.

Tutongei Butongi Buyampe

8. Kukwatañana na Kupituluka 30:20, i bika bifwaninwe kulonga pa kutonga butongi buyampe?

8 Pānene Mosesa Isalela kutonga būmi, wātelele ne matabula asatu obādi bafwaninwe kutabula’mba: “Mu kusanswa Yehova Leza obe, mu kukōkela diwi dyandi, ne mu kumūminina.” (Kupituluka 30:20) Tubandaulei pano ditabula dimo ne dimo ditukwasha tutonge butongi buyampe.

9. Tukalombola namani amba tuswele Yehova?

9 Mu kusanswa Yehova Leza wetu: Twi batonge kwingidila Yehova mwanda tumuswele. Shi tulonde bimfwa bya kudyumukila’po byātene Isalela, tukakomena byongo byonso bya kulonga busekese kadi tukasumbula mikadilo ya umbūmi itupija mu dikinga dya kusanswa bupeta ditele ino ntanda. (1 Kodinda 10:11; 1 Temote 6:6-10) Tulamete’nka kudi Yehova kadi tulamine bijila byandi. (Yoshua 23:8; Mitōto 119:5, 8) Mosesa wēsāshile Bene Isalela kumeso kwa abo kutwela mu Ntanda ya Mulao amba: “Talaipo bidi, nemulombola bitungo ne misoñanya, monka mwasoñaninye Yehova Leza wami, amba mukalonge monka umbukata mwa ntanda mo mutwelamo banwe kutambula’yo bukishi. Lamai’byo nanshi, kadi mulonge’byo; mwanda kwine kuno’ku i ñeni yenu ne kwivwanija kwenu kwine, mu meso a bantu bakevwananga bino bitungo bino’bi.” (Kupituluka 4:5, 6) Pano po pa kulombola amba tuswele Yehova na kutūla kiswa-mutyima kyandi pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu. Bine tukeselwa wivwane shi tutonge kulonga uno muswelo.—Mateo 6:33.

10-12. I ñeni’ka yotuboila ku kubandaula byobya byālongekele mu mafuku a Noa?

10 Mu kukōkela diwi dya Leza: Noa wādi “mwedi wa mbila ya boloke.” (2 Petelo 2:5) Kisengele bantu bonso bāikele’ko kumeso kwa Dilobe bālengelwe bidyumu byādi bibadyumuna Noa ne “kuta’ko mityima mpika.” Byāikala namani? “Dilobe dikatampe dya mema dyafika, dyebakubija bonsololo.” Yesu wādyuminwe amba “e mo bikekadila ne pakeya Mwana Muntu” mu ino yetu myaka. Bine, byālongekele mu mafuku a Noa i kidyumu kikata ku boba bonso batonga kupela kuteja musapu wa Leza dyalelo.—Mateo 24:39, Myanda Miyampe ku bonso.

11 Boba basepa na kibengo bidyumu bya Leza biletwa na bengidi bandi ba dyalelo bafwaninwe kuyuka byobya bikebafikila pangala pa kupela kobapela kuteja bidyumu. Mutumibwa Petelo wānenene pa bano bakibengo amba: “Kino namino bavulaminwe’kyo ne mutyima ponka’mba, kwadi ne madiulu a pa kalā, ne ntanda nayo ya kubumbwa ku mema, ne umbukata mwa mema, konka ku kinenwa kya Leza. Ko konka kwaonekele ne yoya ntanda yadiko’ya pa kulobelwa’yo mu mema. Ino madiulu akidipo ne pano, ne ntanda mīne kumo, ku kinenwa kimo kyonka, nabyo i bibīkilwe mudilo, bilaminwe ku difuku dya kidye kya konakanya bantu bakubulwa bwine-Leza.”—2 Petelo 3:3-7.

12 Kino i kishile na kyālongele Noa ne kipango kyandi. “E ponka kadi pa kwitabija pādyumwinwe ne Noa nandi byobya bintu kebyamwekelepo, pa kukwatwa ne moyo wa kudi Leza, walongolwele safini ya kupandijamo ba munjibo mwandi.” Kuteja kwaātejeje kidyumu ko kwāmupandije aye ne kipango kyandi. (Bahebelu 11:7) Nanshi netu tupejei netu kwivwana musapu wa Leza ne kwiulonda na kikōkeji.—Yakoba 1:19, 22-25.

13, 14. (a) Mwanda waka ‘kūminina kudi Yehova’ i kwa kamweno? (b) I muswelo’ka otukaleka Yehova “umbumbi wetu” etubumbe?

13 Mu kūminina kudi Yehova: Pa ‘kutonga būmi ne kwikala bōmi,’ tufwaninwe kuswa Yehova ne kumuteja, kadi i biyampe twikale ‘kūminina kudi Yehova,’ ko kunena’mba kwendelela na kulonga kiswa-mutyima kyandi. Yesu wānene amba: “Pa kutūkija mityima yenu po pakumwenamo ne myuya yenu.” (Luka 21:19) Na bubine, butongi botutonga mu uno mwanda bulombola byobya bidi mu mutyima wetu. Nkindi 28:14 unena’mba: “I wakatōkwe yewa muntu wakamwa nyeke; ino yewa wikomeja mutyima ukapona mu byamalwa.” Umo bidi wāponene mu byamalwa i Felo mulopwe wa Edipito wa kala. Mu kimo ne kimo kya bipupo dikumi byāponene Edipito, Felo wādi ūmija’nka kūmija mutyima wandi pa kyaba kya kwakamwa Leza. Yehova kāningilepo Felo kutomboka, ino wāshidile uno mulopwe wa kibengo kyaba kya kutonga. Inoko, kiswa-mutyima kya Yehova kyāfikidile, monka mushintulwila mutumibwa Polo pangala pa Felo amba: “Nakutula bwi kilombozi kya kulombola bwami bukomo ne mwanda wa dyami dizina ditumbikwe pa ntanda ponso.”—Loma 9:17BB.

14 Myaka tutwa kunyuma kwa Bene Isalela kunyongololwa ku makasa a Felo, mupolofeto Isaya wānene amba: “A Yehova, abe wi tata; batwe twi dilongo, abe ye umbumbi wetu; kabidi batwe bonsololo twi mingilo ya makasa obe.” (Isaya 64:8) Ponso potuleka Yehova witubumba kupityila ku kifundwa ne ku kwingidija Kinenwa kyandi, tuvwalanga bityebitye bumuntu bupya. Twikalanga bakōkele ne banekena, ebiya twapēlelwa kūminina na dikōkeji kudi Yehova mwanda tusakanga kumusangaja na mutyima umo.—Efisesa 4:23, 24; Kolose 3:8-10.

“Ukayukijanga’byo”

15. Mungya Kupituluka 4:9, Mosesa wāvulwije Isalela kiselwa’ka kya kuvuija myanda ibidi mikatampe?

15 Mosesa wānene muzo wa Isalela wādi ungwidile pamo kumeso kwa kutwela mu Ntanda ya Mulao amba: “Ino’nka witukanya kadi ulama muya obe, ne kutentekela’o byamwiko kutyina’mba wakelwa byobya bintu byamwene meso obe, kadi’mba byakafunduka ku mutyima obe mafuku onsololo a bumi bobe; ino nanshi ukayukijanga’byo kudi bāna bobe ne kudi bankana bobe.” (Kupituluka 4:9) Pa kusaka kupalwa mpalo na Yehova ne kumona ntundubuko mu ntanda yobādi kebasake kupyana, bantu ba Leza bādi bafwaninwe kuvuija kiselwa kya myanda ibidi mikatampe ku meso a Yehova Leza wabo. Kebādipo bafwaninwe kwilwa bintu bya kutendelwa byālongele Yehova ku meso abo, kadi bādi bafwaninwe kufundija’byo nkongo ilonda’ko. Byotudi bantu ba Leza dyalelo, netu tufwaninwe kulongela monka shi tusaka ‘kutonga būmi ne kwikala bōmi.’ Lelo i bika bitulongela Yehova byotumwene na meso etu?

16, 17. (a) Lelo bamishonele bafundile ku masomo a Ngileade i balonge bika ne bika mu mwingilo wa kusapula Bulopwe? (b) I bimfwa’ka bya bantu balamine bupyasakane byoyukile?

16 Bine, tudi na nsangaji mpata ya kwimwena Yehova wesela mwingilo wa kusapula ne kulonga bana ba bwanga. Tamba kasha Masomo a Ngileade a Bwifundi bwa Bible a Sosiete Watchtower ashilula mu 1943, bamishonele i batangidile mwingilo wa kulonga bana ba bwanga mu matanda mavule. Ne ditema dino, boba bābadikile kufunda ano masomo bakidi bapyasakane mu mwingilo wa kusapula Bulopwe, nansha byokebadi banunu ne bamo bakolelwa ku ngitu. Kimfwa kimo kilumbuluke i kya Kaka Mary Olson, wafundile ku Ngileade mu 1944. I mwingile bu mishonele dibajinji mu Uruguay, kupwa ke mu Kolombi, pano udi mu Porto Riko. Kaka Olson, nansha byatanwa na bikoleja bya ku ngitu pa mwanda wa bununu, ino ukidi mupyasakane mu busapudi. Pano wingidijanga buyuki bwandi bwa ludimi lwa Kiespanyola na kutambila na basapudi ba pa kipwilo kyabo mu mwingilo wa budimi yenga ne yenga.

17 Kaka Nancy Porter nandi i wa kishala, wafundile ku Masomo a Ngileade mu 1947, ino ne pano ukingila mu Bahamas. Uno kaka i mishonele uputumina mu mwingilo wa kusapula. Kaka Porter usekununa mu mānga ya būmi bwandi amba: “Kufundija bakwetu bubinebine bwa mu Bible yo nsulo mine ya nsangaji yami. Kadi yo mpangiko yami ya ku mushipiditu impa ndudi ne kwimanija mu būmi bwami.” * Kaka Porter ne bengidi bakwabo ba kikōkeji pobela milafwe kunyuma, kebelwangapo bintu bibalongle Yehova. Lelo batwe netu? Lelo tufwijanga’ko Yehova pangala pa madyese aetwesela mu mwingilo wa Bulopwe otwingila kwetu?—Mitōto 68:11.

18. I ñeni’ka yotuboila ku kutanga mānga ya būmi bwa bamishonele?

18 Bine, tutendelanga byāingile bano bengidi pa kala ne byobakingila pano. Kutanga mānga ya būmi bwa bano bengidi ba kikōkeji kwitupanga bukankamane mwanda potumona bintu bibalongele Yehova, tusumininwanga netu kumwingidila. Lelo nobe utañanga ino nsekununi isangaja ilupulwanga mu Kiteba kya Mulami ne kulangulukila’po?

19. Le bambutwile Bene Kidishitu bakokeja kwingidija namani mānga ya umbūmi idi mu Kiteba kya Mulami?

19 Mosesa wāvulwije Bene Isalela amba kebakilwa bintu byonso byēbalongēle Yehova kadi kebafwaninwepo kufundula bino bintu ku mutyima wabo mafuku onso a būmi bwabo. Kupwa wābweja’ko amba: “Ukayukijanga’byo kudi bāna bobe ne kudi bankana bobe.” (Kupituluka 4:9) Mānga ya umbūmi isangajanga mpata. Bankasampe batama bakimbanga bimfwa bilumbuluke bya kwiula. Bakaka bankungakaji baboilanga ñeni ku bimfwa bya kikōkeji bya bakaka banunu basekunwine mānga ya būmi bwabo mu Kiteba kya Mulami. Batutu ne bakaka i batandabule mikenga ya kwipāna mu mwingilo wa kusapula myanda miyampe mu kipindi kya bantu banena ludimi lweni mu ntanda yabo. Banwe bambutwile Bene Kidishitu, mwene nenu mukokeja kwingidija myanda ya bamishonele bafundile ku Ngileade ne ya bakwabo pa kukunka benu bana mityima ya kutonga būmi bwa kwingila mwingilo wa kitatyi kyonso?

20. I bika byotufwaninwe kulonga pa ‘kutonga būmi?’

20 Shi ke pano, i muswelo’ka ukokeja umo ne umo ‘kutonga būmi’? I na kwingidija biyampe kyabuntu kya bwanapabo bwa kwitongela pa kulombola Yehova amba tumuswele ne na kwendelela kwipānina mu mwingilo wandi ponso paetupa mukenga wa kumwingidila. Mwanda Mosesa wānene amba Yehova “bo bobe bumi, ne bula bwa obe mafuku.”—Kupituluka 30:19, 20.

[Kunshi kwa dyani]

^ Tala Kiteba kya Mulami kya Falanse kya difuku 1 Kweji 6, 2001, pa paje 23-27, panena’mba: “Joyeuse et reconnaissante malgré une perte déchirante.”

Lelo Ukivulukile?

• I bika byowefunda ku bimfwa bya butongi bwishileshile botwabandaula?

• I matabula’ka otufwaninwe kutabula pa ‘kutonga būmi’?

• I kiselwa’ka kya myanda ibidi kyotufwaninwe kuvuija?

[Bipangujo bya kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 24]

“Nakubikila ku meso obe bumi ne lufu”

[Kifwatulo pa paje 27]

Kuteja diwi dya Leza kwāpandije Noa ne kisaka kyandi

[Kifwatulo pa paje 28]

Mary Olson

[Kifwatulo pa paje 28]

Nancy Porter