1. Naegbọn mí dona tindo ojlo nado plọnnu gando angẹli lẹ go?

NADO sọgan jẹakọ hẹ mẹde ganji, e nọ saba biọ dọ yè ni yọ́n otàn whẹndo etọn tọn. Mọdopolọ, eyin mí na jẹakọ hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe, e jẹ dọ mí ni yọ́n angẹli lẹ, heyin whẹndo olọn mẹ tọn etọn. Biblu ylọ angẹli lẹ dọ “visunnu Jiwheyẹwhe tọn [lẹ].” (Job 38:7) Enẹwutu, etẹwẹ yin azọngban yetọn to lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ? Be yé ko dádo whẹho gbẹtọvi lẹ tọn mẹ pọ́n ya? Be angẹli lẹ nọ yinuwado gbẹzan towe ji ya? Eyin mọwẹ, gbọnna?

2. Nawẹ angẹli lẹ wá tintin mẹ gbọn, podọ nawẹ sọha yetọn sù sọ?

² Whla kanweko susu wẹ Biblu dọho gando angẹli lẹ go. Mì gbọ mí ni gbadopọnna delẹ to alọdlẹndonu ehelẹ mẹ nado yọ́n nususu dogọ gando angẹli lẹ go. Nawẹ angẹli lẹ wá tintin mẹ gbọn? Kọlọsinu lẹ 1:16 dọmọ: “E [Jesu Klisti] dè wẹ yè gbọn dá onú lẹpo, ehe tin to olọn lẹ mẹ, po ehe tin to aihọn mẹ po.” Gbọnmọ dali, nudida gbigbọnọ he nọ yin yiylọdọ angẹli lẹpo wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe dá gbọn Ovi plọnji etọn gblamẹ. Angẹli nẹmu wẹ tin? Biblu dohia dọ angẹli livi kanweko susu wẹ yin didá, podọ yemẹpo wẹ yin huhlọnnọ.—Psalm 103:20. *

3. Etẹwẹ Job 38:4-7 dọna mí gando angẹli lẹ go?

 ³ Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu, dọna mí dọ to whenuena aigba yin didá, “visunnu Jiwheyẹwhe tọn lẹpo to abobo dó na homẹhun.” (Job 38:4-7) Enẹwutu, e họnwun dọ angẹli lẹ ko tin jẹnukọnna didá gbẹtọ tọn, yèdọ whẹpo aigba tlẹ yin didá. Wefọ Biblu tọn ehe tlẹ sọ dohia dọ angẹli lẹ tindo numọtolanmẹ, na e dọ dọ yé to ‘hànji dopọ.’ Doayi e go dọ ‘visunnu Jiwheyẹwhe tọn lẹpo’ to ayajẹ dopọ. To ojlẹ enẹ mẹ, angẹli lẹpo wẹ yin apadewhe whẹndo he to kọndopọmẹ bo to sinsẹ̀n-basi hlan Jehovah Jiwheyẹwhe tọn.

4. Nawẹ Biblu dohia dọ angẹli nugbonọ lẹ tindo ojlo to nuwiwa gbẹtọvi lẹ tọn mẹ gbọn?

⁴ Sọn whenue gbọ́n yé ko mọ didá gbẹtọvi tintan lẹ tọn po nukun po, nudida gbigbọnọ nugbonọ lẹ ko tindo ojlo sisosiso to whẹndo gbẹtọvi lẹ tọn he to gbigblodeji lọ mẹ podọ to hẹndi lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (Howhinwhẹn lẹ 8:30, 31; 1 Pita 1:11, 12) Ṣigba, dile ojlẹ to jujuyi, angẹli lẹ wá mọdọ suhugan gbẹtọvi lẹ tọn doalọtena sinsẹ̀n-bibasi hlan Mẹdatọ owanyinọ yetọn. Matin ayihaawe ehe ma hẹn homẹ angẹli nugbonọ lẹ tọn hùn gba. Enẹwutu, whedepopenu he gbẹtọ dopo tata lẹkọwa Jehovah dè, ‘ayajijẹ nọ tin to angẹli lẹ ṣẹnṣẹn.’ (Luku 15:10) To whenuena e yindọ dagbemẹninọ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn nọ duahunmẹna angẹli lẹ sọmọ, e ma dona paṣa mí dọ Jehovah ko nọ yí angẹli lẹ zan whlasusu nado hẹn devizọnwatọ etọn nugbonọ he to aigba ji lẹ lodo bo basi hihọ́na yé. (Heblu lẹ 1:7, 14) Gbadopọnna apajlẹ delẹ.

5. Apajlẹ lehe angẹli lẹ nọ gọalọnamẹ gbọn tọn tẹlẹ wẹ mí tindo to Biblu mẹ?

⁵ Angẹli awe gọalọna Lọti, dawe dodonọ lọ po viyọnnu etọn lẹ po nado lùn vasudo tòdaho ylankan heyin Sọdọmi po Gọmọla po tọn tọ́n gbọn hinhẹn yé jẹgbonu sọn lẹdo lọ mẹ dali. (Gẹnẹsisi 19:15, 16) To owhe susu godo, yẹwhegán Daniẹli yin dindlan do odò kinnikinni lẹ tọn mẹ, ṣigba  kinnikinni lẹ ma gbleawuna ẹn, podọ e dọmọ: “Jiwheyẹwhe ṣie ko do angẹli etọn hlan, bo ko sọ bọ̀ onù kinnikinni lẹ lọ tọn lẹ do.” (Daniẹli 6:22) To owhe kanweko tintan W.M., angẹli de wẹ de apọsteli Pita sọn ganpamẹ. (Owalọ lẹ 12:6-11) Humọ, angẹli lẹ hẹn Jesu lodo to bẹjẹeji lizọnyizọn aigba ji tọn etọn tọn. (Malku 1:13) Podọ ojlẹ vude jẹnukọnna okú Jesu tọn, angẹli de sọawuhia Jesu bo to “huhlọnna ẹn.” (Luku 22:43) Lehe enẹ na ko miọnhomẹna Jesu do sọ to ojlẹ titengbe hugan gbẹzan etọn tọn enẹlẹ mẹ!

6. (a) Nawẹ angẹli lẹ nọ basi hihọ́na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn to egbehe? (b) Kanbiọ tẹlẹ wẹ mí na gbadopọnna todin?

⁶ To egbehe, angẹli lẹ ma nọ sọawuhia to agbasamẹ hlan omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to aigba ji ba. Dile etlẹ yindọ mí ma sọgan mọ angẹli lẹ po nukun po, angẹli huhlọnnọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbẹsọ nọ basi hihọ́na omẹ etọn lẹ, titengbe sọn nuhe sọgan gbleawuna yé to gbigbọ-liho lẹ mẹ. Biblu dọmọ: “Angẹli OKLUNỌ tọn lẹdo yé he dibusi i lẹ pé, bosọ whlẹn yé.” (Psalm 34:7) Naegbọn hogbe enẹlẹ dona miọnhomẹna mí taun? Na nudida gbigbọnọ ylankan lẹ tin he jlo nado hù mí sudo wutu wẹ! Mẹnu lẹ wẹ? Fie wẹ yé wá sọn? Nawẹ yé nọ tẹnpọn nado gbleawuna mí gbọn? Nado mọ gblọndo na kanbiọ ehelẹ, mì gbọ mí ni gbadopọnna to kleun mẹ nude he jọ to bẹjẹeji whenuho gbẹtọvi lẹ tọn.

7. Obá tẹ mẹ wẹ Satani penugo nado lẹkọna gbẹtọ lẹ sọn Jiwheyẹwhe dè jẹ?

⁷ Dile mí plọn to Weta 3tọ owe ehe tọn mẹ do, dopo to angẹli lẹ mẹ wleawuna ojlo lọ nado dugán do mẹdevo lẹ ji, bo gbọnmọ dali diọnukunsọ Jiwheyẹwhe. To godo mẹ, angẹli ehe wá yin yinyọnẹn taidi Satani Lẹgba. (Osọhia 12:9) To nudi owhe 1 600 to whenuena e ko doyẹklọ Evi godo, Satani penugo bo lẹkọna diblayin gbẹtọvi lẹpo sọn Jiwheyẹwhe dè adavo omẹ nugbonọ kleun delẹ, taidi Abẹli, Enọku, po Noa po.—Heblu lẹ 11:4, 5, 7.

8. (a) Nawẹ angẹli delẹ wá lẹzun aovi lẹ gbọn? (b) Etẹwẹ aovi lẹ wà nado penugo bo lùn Singigọ azán Noa gbè tọn tọ́n?

 ⁸ To azán Noa tọn gbè, angẹli devo lẹ ṣiatẹ sọta Jehovah. Yé jo nọtẹn yetọn to whẹndo olọn mẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ do, bo wá aigba ji, bosọ yí agbasa gbẹtọ tọn lẹ dó. Etẹwutu? Mí hia to Gẹnẹsisi 6:2 mẹ dọmọ: “Visunnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọ mọ viyọnnu gbẹtọ tọn lẹ dọ yé yọnwhanpẹ; bọ yé sọ mọ asi na yede sọn enẹ he yé de lẹpo mẹ.” Ṣigba Jehovah Jiwheyẹwhe ma dike nuyiwa angẹli ehelẹ tọn po walọ ylankan gbẹtọvi lẹ tọn he mẹ e dekọtọn do po ni zindonukọn gba. E hẹn singigọ lẹdo aihọn pé de wá aigba ji he hù mẹylankan lẹpo sudo, bọ devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ kẹdẹ  luntọ́n. (Gẹnẹsisi 7:17, 23) Enẹwutu, angẹli atẹṣitọ lọ lẹ, kavi aovi lẹ, yin hinhẹn po huhlọn po nado klọ́n agbasa gbẹtọ tọn yetọn lẹ dai bo lẹkọyi olọn mẹ taidi nudida gbigbọnọ lẹ. Yé kọngbedopọ hẹ Lẹgba, mẹhe lẹzun “ogán [aovi] lẹ tọn.”—Matiu 9:34.

9. (a) Etẹwẹ jọ do aovi lẹ go to whenuena yé lẹkọyi olọn mẹ? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna gando aovi lẹ go?

⁹ To whenuena angẹli tasinyẹntọ lọ lẹ lẹkọyi olọn mẹ, otẹn masọ tin na yé to olọn mẹ ba, kẹdẹdile e yin do na ogán yetọn Satani. (2 Pita 2:4) Dile etlẹ yindọ yé masọ penugo todin nado nọ ze agbasa gbẹtọ tọn dó ba, yé gbẹsọ nọ tindo nuyiwadomẹji ylankan do gbẹtọvi lẹ ji. Na nugbo tọn, po alọgọ aovi ehelẹ tọn po, Satani “to aihọn lẹpo klọ.” (Osọhia 12:9; 1 Johanu 5:19) Gbọnna? Na taun tọn, aovi lẹ nọ yí aliho gigẹdẹ lẹ zan nado klọ gbẹtọ lẹ. (2 Kọlintinu lẹ 2:11) Mì gbọ mí ni gbadopọnna delẹ to aliho ehelẹ mẹ.

10. Etẹwẹ afinyọnnuwiwa yin?

¹⁰ Nado klọ gbẹtọ lẹ, aovi lẹ nọ yí afinyọnnuwiwa zan. Afinyọnnuwiwa yin nuwadopọ hẹ aovi lẹ vlavo to aliho tlọlọ mẹ kavi gbọn gbẹtọ kẹnsinọ de gblamẹ. Biblu gblewhẹdo afinyọnnuwiwa bo na mí avase nado nọla na nuhe tindo kanṣiṣa hẹ ẹ lẹpo. (Galatianu lẹ 5:19-21) Aovi lẹ nọ yí afinyọnnuwiwa zan to aliho dopolọ he mẹ whèhutọ lẹ nọ yí mọ̀donú zan te. Whèhutọ lẹ nọ yí mọ̀donú voovo lẹ zan nado wle whèvi wunmẹ voovo lẹ. Mọdopolọ, gbigbọ ylankan lẹ nọ yí aliho voovo afinyọnnuwiwa tọn lẹ zan nado hẹn gbẹtọ alọpa voovo lẹ wá nuyiwadomẹji yetọn glọ.

11. Etẹwẹ dọṣẹdidọ yin, podọ naegbọn mí dona nọla na ẹn?

¹¹ Dọṣẹdidọ yin dopo to mọ̀donú he aovi lẹ nọ yizan lẹ mẹ. Etẹwẹ dọṣẹdidọ yin? E yin tintẹnpọn nado yọ́n sọgodo mẹtọn kavi nuhe na wá jọ do mẹgo lẹ. Wunmẹ dọṣẹdidọ tọn delẹ wẹ sunwhlẹvu-pinplọn, alọpáhomẹ pinpọ́n, fákinkan, numimọ namẹ, po ohia lẹ mimọ to odlọ mẹ po. Dile etlẹ yindọ mẹsusu nọ lẹndọ dọṣẹdidọ ma nọ gbleawunamẹ,  Biblu dohia dọ dọṣẹdọtọ lẹ nọ wazọ́n to kọndopọmẹ hẹ gbigbọ ylankan lẹ. Di dohia, Owalọ lẹ 16:16-18 donù “gbigbọ [kavi aovi] dọṣẹ tọn de” go he hẹn viyọnnu de penugo nado “nọ yí dọṣẹ [zan].” Ṣigba to whenuena aovi lọ yin yinyan jẹgbonu sọn ewọ mẹ, e masọ penugo nado dọ dọdai ba.

12. Naegbọn tintẹnpọn nado dọho hẹ oṣiọ lẹ do yin owùnu?

¹² Aliho devo he mẹ aovi lẹ nọ klọ gbẹtọ lẹ te wẹ yindọ yé nọ na tulimẹ nado kanhose oṣiọ lẹ. Mẹhe to aluẹmẹ na okú mẹvivẹ de tọn wutu lẹ nọ saba yin yẹdoklọ eyin linlẹn agọ̀ depope yin didọ na yé gando mẹhe ko kú lẹ go. Gbigbọ kẹnsinọ tọn de sọgan na nudọnamẹ vonọtaun kavi sọgan dọho to ogbè he na taidi mẹkuku de tọn mẹ. Na enẹwutu, mẹsusu kudeji dọ oṣiọ lẹ tin to ogbẹ̀ nugbonugbo podọ hodidọ hẹ yé na gọalọna mẹhe pò to ogbẹ̀ lẹ nado doakọnna awubla yetọn. Ṣigba lalo mlẹnmlẹn wẹ “homẹmiọnnamẹ” mọnkọtọn yin bosọ yin owùnu. Etẹwutu? Na aovi lẹ sọgan dọho di mẹkuku lọ bosọ na nudọnamẹ gbigbọ kẹnsinọ tọn de gando mẹhe ko kú lọ go. (1 Samuẹli 28:3-19) Humọ, dile mí plọn to Weta 6tọ mẹ do, oṣiọ lẹ masọ tin to ogbẹ̀ ba. (Psalm 115:17)  Enẹwutu mẹdepope he kanhose ‘aṣẹtúndomẹtọ kavi oṣiọ lẹ’ ko yin kiklọ gbọn gbigbọ ylankan lẹ dali bosọ to nuhe jẹagọdo ojlo Jiwheyẹwhe tọn wà. (Deutelonomi 18:10, 11; Isaia 8:19) Enẹwutu, tin to aṣeji nado gbẹ́ mọ̀donú owùnọ he aovi lẹ nọ yizan ehe dai.

13. Etẹwẹ mẹsusu he nọ dibuna aovi lẹ dai ko penugo todin nado wà?

¹³ E ma yin dọ gbigbọ ylankan lẹ nọ klọ gbẹtọ lẹ kẹdẹ wẹ gba ṣigba yé sọ nọ dobuna yé. To egbehe, Satani po aovi etọn lẹ po yọnẹn dọ “whenu gli de” wẹ yé tindo whẹpo yé nido yin alọhẹndotena, podọ yé to adanjẹ todin hugan gbede pọ́n. (Osọhia 12:12, 17) Mahopọnna enẹ, gbẹtọ fọtọ́n susu he nọ to sijọsijọ ji egbesọegbesọ na gbigbọ ylankan mọnkọtọn lẹ dai ko penugo todin nado vò sọn alọ yetọn mẹ. Nawẹ yé wà ehe gbọn? Etẹwẹ mẹde sọgan wà eyin ewọ tlẹ ko tindo mahẹ to afinyọnnuwiwa mẹ?

14. Taidi Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ to Efesu, nawẹ mí sọgan vò sọn gbigbọ ylankan lẹ si gbọn?

¹⁴ Biblu dọna mí lehe mí sọgan diọnukunsọ gbigbọ ylankan lẹ do podọ lehe mí sọgan nọla na yé gbọn. Lẹnnupọndo apajlẹ Klistiani owhe kanweko-tintan tọn lẹ tọn ji he nọ nọ̀ tòdaho Efesu tọn mẹ. Delẹ to yé mẹ ko doalọ to afinyọnnuwiwa mẹ whẹpo do wá lẹzun Klistiani. To whenuena yé basi nudide nado jẹ yedekannu sọn afinyọnnuwiwa mẹ, etẹwẹ yé wà? Biblu dọ dọ: “Susu yetọn ga he nọ zan anà [kavi bojijlẹ] hunkọhunkọ bẹ owe yetọn lẹ plidopọ, bo mẹ̀ yé to gbẹtọ lẹpo nukọn.” (Owalọ lẹ 19:19) Gbọn owe bojijlẹ tọn yetọn lẹ mimẹ̀ dali, Klistiani yọyọ enẹlẹ ze apajlẹ dagbe dai na mẹhe jlo nado diọnukunsọ gbigbọ ylankan lẹ to egbehe. Mẹdepope he jlo nado sẹ̀n Jehovah dona nọla na nudepope he gando afinyọnnuwiwa go. Enẹ bẹ owe, linlinwe, sinimoto, yẹdide adógo tọn, po húnhiho yidokanji he nọ na tulimẹ nado tindo mahẹ to afinyọnnuwiwa mẹ bo nọ doyẹyigona ẹn lẹ po hẹn. Podọ onú devo he mí sọ dona nọla na lẹ wẹ  dèfinfẹ̀n kavi nuyizan hihọ́-basinamẹ sọn aovi lẹ si tọn devo depope.—1 Kọlintinu lẹ 10:21.

15. Etẹwẹ mí dona wà nado sọgan diọnukunsọ huhlọn gbigbọ ylankan lẹ tọn?

¹⁵ Owhe delẹ to whenuena Klistiani Efesu tọn lẹ ko sukúndona owe nujijlẹ tọn yetọn lẹ godo, apọsteli Paulu wlanwe hlan yé dọmọ: ‘Míwlẹ to ahidi hẹ nútẹgbẹ̀ gbigbọnọ ylankan lẹ.’ (Efesunu lẹ 6:12) Agbọ́ ma ko pé aovi lẹ gba. Yé gbẹ́ to tintẹnpọn nado dutomẹji. Enẹwutu, onú devo tẹwẹ Klistiani enẹlẹ dona wà? Paulu dọmọ: “To popolẹpo ji, mì yí sagba yise tọn hẹn, ehe mì na yí do ṣimiyọ́n ogá mẹylankan [Satani] tọn lẹpo.” (Efesunu lẹ 6:16) Lehe sagba yise tọn mítọn sinyẹn sọ, mọwẹ nukundidiọsọ huhlọn gbigbọ ylankan lẹ tọn mítọn na sinyẹn sọ niyẹn.—Matiu 17:20.

16. Nawẹ mí sọgan hẹn yise mítọn lodo gbọn?

¹⁶ To whelọnu lo, nawẹ mí sọgan hẹn yise mítọn lodo gbọn? Gbọn Biblu pinplọn dali. Dolilo adó de tọn nọ sinai do lehe dodonu etọn hẹnai sọ ji. To aliho dopolọ mẹ, eyin yise mítọn na lodo e sinai do lehe dodonu etọn hẹnai do ji, ehe yin oyọnẹn he pegan Ohó Jiwheyẹwhe tọn, yèdọ Biblu. Yise mítọn na lodo, eyin mí nọ hia bo nọ plọn Biblu egbesọegbesọ. Taidi adó he lodo de, yise mọnkọtọn na whlá mí sọn nuyiwadomẹji gbigbọ ylankan lẹ tọn si.—1 Johanu 5:5.

17. Afọdide tẹwẹ yin dandan eyin mí na nọavunte sọta gbigbọ ylankan lẹ?

¹⁷ Afọdide devo tẹwẹ Klistiani he tin to Efesu lẹ dona ze? Yé tindo nuhudo nuhe na basi hihọ́na yé dogọ tọn na aovinuwiwa wẹ gọ́ tòdaho he mẹ yé tin te. Enẹwutu Paulu dọna yé dọmọ: “Mì nọ yí whepoponu do hodẹ̀, to odẹ̀ po ovẹ̀ lẹpo po mẹ, to [gbigbọ] mẹ.” (Efesunu lẹ 6:18) To whenuena e yindọ mílọsu to gbẹnọ to aihọn he mẹ aovinuwiwa gbayipe te de mẹ, hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn bibiọ vẹkuvẹku to odẹ̀ mẹ yin onú titengbe eyin mí na nọavunte sọta gbigbọ ylankan lẹ. Na nugbo tọn, mí dona yí oyín Jehovah tọn zan to odẹ̀ mítọn lẹ mẹ. (Howhinwhẹn lẹ 18:10, NW) Enẹwutu, mí dona nọ hodẹ̀ hlan Jiwheyẹwhe nado “whlẹn mí sọn danunọ [kavi  mẹylankan]” lọ, Satani Lẹgba si. (Matiu 6:13) Jehovah na na gblọndo odẹ̀ ahundopo tọn mọnkọtọn lẹ.—Psalm 145:19.

18, 19. (a) Naegbọn mí sọgan deji dọ mí na duto avùnhiho mítọn sọta nudida gbigbọnọ ylankan lẹ ji? (b) Gblọndo kanbiọ tẹ tọn wẹ na yin nina to weta he bọdego mẹ?

¹⁸ Danuwatọ wẹ gbigbọ ylankan lẹ, ṣigba eyin mí diọnukunsọ Lẹgba bo dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe gbọn ojlo Etọn wiwà dali, mí ma dona dibuna yé. (Jakobu 4:7, 8) Huhlọn gbigbọ ylankan lẹ tọn tindo dogbó. Yé yin yasana to azán Noa tọn gbè, podọ yé na pannukọn whẹdida godo tọn yetọn to sọgodo. (Juda 6) Flin ga dọ, angẹli huhlọnnọ Jehovah tọn lẹ nọ basi hihọ́na mí. (2 Ahọlu lẹ 6:15-17) Ojlo vẹkuvẹku angẹli enẹlẹ tọn wẹ yindọ mí ni tindo kọdetọn dagbe to avunteninọ sọta gbigbọ ylankan lẹ mẹ. Na taun tọn, angẹli nugbonọ lẹ to tulina mí nado zindonukọn. Enẹwutu mì gbọ mí ni dọnsẹpọ Jehovah po whẹndo etọn heyin nudida gbigbọnọ nugbonọ etọn lẹ po. Na mí nisọ dapana wunmẹ afinyọnnuwiwa tọn lẹpo bo nọ setonuna ayinamẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn tọn to whepoponu. (1 Pita 5:6, 7; 2 Pita 2:9) To whelọnu lo, mí sọgan deji dọ mí na duto avùnhiho mítọn sọta nudida gbigbọnọ ylankan lẹ ji.

¹⁹ Ṣigba etẹwutu wẹ Jiwheyẹwhe jo dotẹnmẹ do na gbigbọ ylankan lẹ po kanyinylan he ko hẹn yajiji susu sọmọ wá na gbẹtọvi lẹ po? Weta he bọdego na na gblọndo kanbiọ enẹ tọn.