Ñ, mba tà ndù Ñwaʼni Nsi keʼ bʼa taʼ ñwaʼni zenu njù là, a num be tshob taʼ ju zʼa lôde zenu njù là, a tsine. Bag bin lôde ba mfiʼ tsʼa tshwèt ndaʼde mbe zenu njù be nzin ku ntshùʼ bo Ñwaʼni Nsi là, mbèn njen tsemoʼ ntswide Ñwaʼni Nsi tse bwoñ benntùn ngelañ mbwe naʼ mbe ke nke mbam nà.

•   Njù sagkuà ghù ntoʼde mi. (Netoʼde 1:1) Nebade bo ju ze Ñwaʼni Nsi tshwèt ntswide là, mbeʼyàm njwèn tshô mesañ ke fe num ntswide mbe bo keʼ nabte njù, mbʼa neñwage tùʼ i. Ba Babilon naʼ nke nkwade yub à mbe ba nsi tse bo naʼ nabte njù sagkuà là naʼ nke mfe à dibantse bàa. Tsemoʼ tshô nke ntswide à mbe njù fe à taʼ mà nkoʼ mbum ngab.

•   A bʼa ba ntshùʼ tse Nsi te là bèn nke ntshagde mat ze mbu faʼ Nsi ntùm njù tshwèt ndoʼ nzin yi là, ke bʼa ze nekô ba fe nsi. (Yob 38:33; Yérémia 33:25) Ba tshô me sañ ke fe ntùm njù tshwèt ntswide mbe be mènntùn nyiañtu ke ghù moʼ ywimde mba moʼo mbwe yantù bo tshùagkèt mbu faʼ ba fe nsi.

•   Tshaʼ ghel à num dùʼ bànbàn. (Yob 26:7) Mbeʼyàm benntùn ngelañ mbwe naʼ nke nkwade mbe tshaʼ pab à nepabe, mbèn nke nkwade mbe ba nyàm nzenze nke nkel i.

•   Lagnyam num njag ntse dibantse, ngù a kañ ntùʼ ñame, mbe nèn mbwe, yen ñame nà gwù mba mbañ là nké nèn ndun ba koñntse boa ntse nkeʼnkeʼ. (Yob 36:27, 28; Eklésia 1:7; Esaya 55:10; Amos 9:6) Ba Grikia ngelañ mbwe naʼ nke nkwade mbe a bʼa ntse tsʼa be bam tshaʼ dibantse là naʼ nke mfà ba koñntse; benntùn bam yen nkwade là kà nkùm num ba nguʼnjù 1700.

•   Ba mbat num nkoʼ mbèn nkôgde, mbèn mbe, ba mbat tsʼa be sènni là naʼ mbʼa ntùm dibantse. (Yobkwi 104:​6, 8) Là, mbeʼyàm tshô me sañ ke fe nke ntswidʼà mbe a bʼa fe nsi bèn nabte ba mbat nzenze.

•   Ne nke ndàn num bag mbàb wut num ntshètte ntswe mebwô. Ntshùʼ ze bo naʼ mfà bon Israél là naʼ nke mbètte mbe bo sôg wut yub ngelañ bo kwag fe mèn nà, mbe bo lem mèn zʼa naʼ ngù taʼ ngokèt ze bʼa tshùb benntùn nà, mbèn nke mbàm nà num dùʼ bo nèn bé là. (Lévitiko 11:28; 13:​1-5; Nebwôgde 23:13) Nseʼ mba bon Egipto là, be num yen ngelañ nà, bo naʼ nke ntébte taʼ fu netshwén mvañ yi à bo mbèt mènntùn nyiañtu.

 O ziʼde Ñwaʼni Nsi kuaʼ mebwô mbʼoaʼ yen mbe bùnde bʼa nga. Tshù tsemoʼ ntswide Ñwaʼni Nsi mfà num zenu njù tse bo keʼ be juʼ mebwô li:

 Tshô me sañ ke fe: Ñwaʼni Nsi mbe bo loʼ à ndaʼ léʼnjù nyam 24 ntôge kà nabte njù sagkuà yi.

 Nenùn: Ñwaʼni Nsi tshwèt ntswide mbe a nguʼnjù yàm ni mba Nsi nabte njù là. (Netoʼde 1:1) Mbèn mbe, Netoʼde nkam 1 tshwèt ntshob mfà num ba léʼ tse Nsi loʼ nabte njù yi là. Tshen léʼ là naʼ mbʼa nguʼnjù yàm tse be bo ke siañde là. Ñwaʼni Nsi num mbèn ntsiañ njoñ ngelañ fa ze Nsi loʼ nabte kamànyam bo nsitshaʼ yi là mbe taʼ “léʼ.”​​—Netoʼde 2:4.

 Tshô me sañ ke fe: Ñwaʼni Nsi tshwèt ntswide mbe bo nabte ba nena boa ntù kà nabte lagnyam neghù mbe photosynthèse be.​​—Netoʼde 1:​11, 16.

 Nenùn: Ñwaʼni Nsi tshwèt ndaʼde mbe bo nabte lagnyam, taʼ nsa zʼa be mve kamànyam nà kà nabte ba nena bo ba tù. (Netoʼde 1:1) Nkaʼ a fe lagnyam nà kéʼ num nsitshaʼ à mbwe “léʼ” ke mbwe lañ ngelañ bo nabte njoñ tshu fa lo. Mba njù nke ndàn num “léʼ” tat mba bo nabte njoñ tshu fa là, nkaʼ lagnyam naʼ yà kéʼ kuaʼ mebwô neghù mbe photosynthèse be. (Netoʼde 1:​3-5, 12, 13). Ngelañ be tôg kà bo nkuʼni netswe num nsitshaʼ, njen lagnyam kuaʼ mebwô.​​—Netoʼde 1:​16.

 Tshô me sañ ke fe: Ñwaʼni Nsi tshwèt ntswide mbe lagnyam num nkañde ndiañ nsitshaʼ mbume.

 Nenùn: Eklésia 1:5 tshwèt ntshob mbe: “nyam num ntume, mbèn mbi, a num ndam mbole, mbèn nèn ntsho dùʼ a nke ntum nà.” Là, yen bag Ñwaʼni Nsi li nke ntshob mfà à num mba bo num ntswe num nsitshaʼ njen lagnyam yi là. Mba kuaʼ sènni, benntùn num ntshob mbe “nyam ntum” ke “nyam bi” lo, mba tà ndù bo lèn mbe nsitshaʼ bèn nke nkañde ndiañ lagnyam mbume.

 Tshô me sañ ke fe: Ñwaʼni Nsi tshwèt ntshob mbe nsitshaʼ pab à nepabe.

 Nenùn: Ngelañ Ñwaʼni Nsi num ntshob mbe “miagde tshaʼ là,” a nke ndiag nebéʼdʼà taʼ dùʼ zʼa tènde là; a keʼ nke ntshob à mbe nsitshaʼ pab à nepabe, ke mbe a ghù ntshùa i lo. (Mfaʼ Ghantum 1:8; tunfeki, nwt-F) Be ndañndañ, bo num ndoʼ miag ntshob “bag njù sagkuà” num nelaʼde njoñ ntôg nsitshaʼ fa; Be mènntùn tshob mfà num “bag njù sagkuà” num nelaʼdʼà njoñ ntôg nsitshaʼ fa.​​—Esaya 11:12; Lukas 13:29.

 Tshô me sañ ke fe: Ñwaʼni Nsi num ntshob mbe nediañ taʼ cercle mbume, a bètte neloʼ ze diamètre (nelo num taʼ nkañ i nkum num moʼ) yoñ tat, ndù kuaʼ njoñ i bʼa nguan 3,1416 (ze bo nke ntsiañ pi là).

 Nenùn: Mfiʼ “dibantse tùn nebome” bo fà ntùm 1 Fenfen 7:23 bo 2 Kronika 4:2 là tshwèt ndaʼde mbe ze diamètre (nelo num taʼ nkañ i nkum num moʼ) naʼ mbʼa mbu ntàn, “taʼ nkù zʼa ghù mbu ntshob tàn gham nà lo nke ndiañ i mbume.” Tshen mfiʼ là naʼ mbʼa ke yab ghab i bwe. Be a bèn mbe ndù nediañ mbume bo diamètre nke mbéʼdʼà mfiʼ kàb nyam ntùm bwe bo nyam ntshundà.