SOKOLOLA ndeci okuti, ove Wukristão umue wo kocita catete. Kuenje, ekongelo o kasi li tambula ukanda umue wa tunda kupostolo Paulu. Osimbu o yevelela oku tangiwa kukanda waco, o limbuka okuti Paulu o tukula olonjanja vialua “ovisonehua vi kola” okuti, Ovisonehua vio Heveru. (2 Timoteo 3:15) Citava okuti nda wa popia ndoco: ‘njongola oku mola apa ocisonehua caco ci sangiwa.’ Pole, ka ci leluka oku ci linga. Momo lie?

Kũlĩhĩsa ndomo oviña ‘viovisonehua vi kola’ vio koloneke via Paulu via kala. Onepa yimue yociña celivulu lia Isaya ca lekisiwa kemẽla lilo, ca sangiwa Vokalunga ka ka Kuete Akimba. Nye o lete? Emẽla limue mua sonehiwa okuti, ka li kuete atosi, kuenda ka li kuete atendelo ovipama kumue lovinimbu, ndevi tua siata oku kuama koloneke vilo.

Poku soneha Embimbiliya, asonehi vaco ka va kapelemo etendelo liovipama ale liovinimbu. Ovo, va soneha lika esapulo Suku a ecele kokuavo, oco omanu va li tange okuti, ka va kuata lika onepa yimue yesapulo liaco. Citava okuti nda haico wa linga nda wa tambuile ukanda umue u kuete esilivilo lia velapo, wa tunda komunu o sole calua. Ocili okuti, nda kua tangele lika onepa yimue yukanda, pole, nda wa u tanga wosi.

Ka ca lelukile oku tanga ovisonehua viaco, momo ka via kuatele ovipama kuenda ovinimbu. Paulu poku tukula ovisonehua, wa enda oku popia olondaka viokuti: “Ndeci ca sonehiwa,” ale “ndeci Isaya a popele.” (Va Roma 3:10; 9:29) Kuenje, nda omunu ka kuatele ocituwa coku konomuisa “ovisonehua vi kola,” nda ka kũlĩhĩle olondaka viaco.

“Ovisonehua vi kola,” via kala esapulo limue li kuete esilivilo lialua lia tunda ku Suku. Toke kesulilo liocita catete K.K., ovisonehua viosi via tepiwile ale kueci ci soka 66 kalivulu. Eli olio esunga lieci vakuakutanga Embimbiliya va kuetele esanju omo lioku sangamo atendelo ovipama, kuenda ovinimbu vi va kuatisa oku sanga ulandu umue va yongola oku kũlĩha, ndeci ovina vialua Paulu a soneha vovikanda viaye.

Citava okuti, pamue o lipula ndoco: ‘Helie wa kapa atendelo ovipama lovinimbu Vembimbiliya?’

Usongui umue wetavo o tukuiwa hati Stephen Langton, wo kofeka yo Inglaterra, okuti noke wa linga Arsebispu yolupale luo Kantuaria, wa kuatisavo koku tepisa ovipama Viembimbiliya. Eye wa ci linga kefetikilo liocita 13 K.K., eci a kala ulongisi wo kosikola ya Velapo volupale luo Paris kofeka yo Fransa.

Osimbu Langton ka citiwile, olonoño via setekele ale oku kuama olonjila vialua vioku tepa Embimbiliya volonepa vitito, ale vovipama, oco ci kuatise koku linga akonomuiso. Sokolola ndomo nda ca leluka kokuavo oku sanga ocisonehua cimue, nda va yonguile oku konomuisa lika ocipama cimue okuti, ka va sandiliya velivulu liosi, ndeci elivulu lia Isaya li kuete 66 kovipama.

Poku sanda oku kuama olonjila viaco, ca koka ovitangi. Momo olonoño via seteka oku kuama olonjila via litepa. Limue pokati kalivulu aco, Evanjeliu lia Marko okuti lia tepiwile eci ci pitahãla 50 kovipama,  pole, cilo li kuete lika 16 kovipama. Koloneke via Langton, volupale luo Paris, mua kala olondonge via tundile kolofeka vialua kuenda via nenele Ambimbiliya o kolofeka viavo. Omo liaco, alongisi lolondonge ka via ponduile oku li sapuila pokati onepa yocisonehua ca kala oku lomboluiwa. Momo lie? Momo oku tepiwa kuovipama viovisonehua viaco, ka kua lisokele.

Noke Langton wa sovola onjila yikuavo yoku tepisa ovipama. Kuenje vakuakutanga la vakuavisonehua, va sola onjila yaco yoku tepisa ovipama. Langton, eye wa sovola atendelo ovipama vi sangiwa Vambimbiliya tu kuete koloneke vilo.

Eci pa pita 300 kanyamo, vokuenda kuocita 16, onoño yimue ya kemãla yo kofeka yo Fransa yi tukuiwa hati, Robert Estienne, ya leluisa upange waco. Wa kuata ocimãho cokuti omanu va lilongisa Embimbiliya. Eye wa limbuka okuti, nda etendelo liovipama kuenda liovinimbu vi kuata esokiyo limuamue, ci kuete esilivilo.

Estienne, hayeko wa kuata tete ocisimĩlo coku tepisa ovinimbu Viembimbiliya. Momo omanu vakuavo va ci lingile ale. Kocita catete, va Yudea vakuavisonehua, va tepisile ale ovinimbu Viovisonehua viosi vio Heveru okuti, onepa yimue Yembimbiliya yi tukuiwavo hati Otestamento Yale. Pole, ka va tepisile ovipama. Eci va sovola ovipama, ka kua kalele esokiyo limuamue liatendelo.

Estienne, wa linga esokiyo liokaliye lioku tepisa ovinimbu Viovisonehua vio Helasi okuti vi tukuiwavo hati, Otestamento Yokaliye, kuenda wa vi sokisa lovisonehua vio Heveru. Kunyamo wo 1553, wa sandeka onjanja yatete Embimbiliya liosi (kelimi lio Fransesi) lina lia kuatele ovipama lovinimbu vi sangiwa Vambimbiliya alua o koloneke vilo. Omanu vamue ka va sanjukilile upange waco va popia hati, oku tepisiwa kuovinimbu kua nyõla Embimbiliya, momo ovinimbu viaco vi kasi ndu okuti via tepiwa calua volonepa vitito kuenda ka vi kuete elitokeko. Pole, esokiyo liaye lia taviwa lonjanga lomanu vakuavo vakuakupanga Ambimbiliya.

Ocisimĩlo coku kapa etendelo liovipama kuenda viovinimbu, ca kala ndu okuti ca leluka. Eci ca ecelela okuti ocinimbu locinimbu ci kuata ocitumãlo caco. Ocili okuti, ocisimĩlo coku tepisa ovipama kuenda ovinimbu, ka ca tundile ku Suku. Kuenje, ovinimbu vimue Viembimbiliya via tepiwa povitumãlo ka via sesamẽlele. Pole, ovio vi tu kuatisa oku limbuka atosi a velapo ovisonehua vi kuete esilivilo komuenyo wetu, ndeci tua siata oku linga nda tu yongola oku ivaluka etosi limue li kasi vukanda ale velivulu limue.

Ndaño okuti oku tepiwa kuovipama kuenda ovinimbu Viembimbiliya ci kuatisa, olonjanja viosi tu sukila oku ivaluka okuti, ocina ci kuete esilivilo lia velapo, oku kuata elomboloko lia suapo liesapulo Suku a tu ĩha. Kuata ocituwa coku tanga ulandu wosi okuti, ku tangi lika ovinimbu vimue. Nda wa ci linga, o kũlĩha ciwa “ovisonehua [viosi] vi kola, vina vi ka ku popela.”—2 Timoteo 3:15.