Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Te maimiraa i te feia au i Kenya

Te maimiraa i te feia au i Kenya

Te maimiraa i te feia au i Kenya

E FENUA nehenehe roa iho â o Kenya. Na te mau uru raau heeuri, te mau vahi papu aano, te mau medebara veavea roa e te mau mouˈa tei poˈi i te hiona e faaunauna ra i teie fenua nehenehe. I ǒ e ora ˈi na hau atu i te hoê mirioni gnous e te mau puaa pape e fifihia ra. E aere girafes atoa te itehia i ǒ, te hahaere ra na te mau vahi matie.

Mea rahi atoa te mau mea ora o te reva, te mea puai mai te mau aeto e marere ra e tae atu i te mau manu himene peni rau o te faanavenave i te tariˈa i ta ratou mau himene au maitai. E o vai te ore e ite i te mau erefani e te mau liona? Eita e moehia te mau mea e itehia e e faaroohia i Kenya.

E taˈi ê atu â râ te faaroohia ra e ati aˈe i teie fenua nehenehe. O te taˈi ïa o na tau tausani reo e faaite haere ra i te hoê poroi o te tiaturiraa. (Isaia 52:7) O te feia no na hau atu i te 40 opu e reo te faaroo ra i teie mau reo. Mea na reira te fenua Kenya e riro atoa ˈi ei fenua nehenehe i te pae varua.

Mea au na te rahiraa o te taata no Kenya i te haapaoraa e e farii iho â ratou e tauaparau no nia i te mau tumu parau i te pae varua. Noa ˈtu râ, ua riro te imiraa i te taata no te tauaparau atu ei tautooraa, no te mea te tupu ra te hoê tauiraa i Kenya, mai i te tahi atu â mau fenua e rave rahi.

Ua faahepo te mau tupuraa fifi i te pae faanavairaa faufaa i te taata e rave rahi ia faatano i to ratou huru oraraa. I teie nei, te haa ra te mau vahine, ua matauhia hoi e i rave na ratou i te ohipa i te fare, i roto i te mau piha ohipa aore ra na te hiti purumu e hoo atu ra i te maa hotu, te maa tupu, te iˈa, e te panie haunehia. E haa te mau tane e rave rahi hora, mea rohirohi hoi, no te imi i te faatamaa i to ratou utuafare. Tae noa ˈtu te mau tamarii, ua î roa to ratou rima iti i te mau puohu aratita roti e te huero moa tunu pape, e e haere ratou na nia i te purumu e hoo haere atu. Te faahopearaa, mea iti te taata i ǒ ratou ia ao. No teie tupuraa, ua titauhia ia rave te feia poro i te parau apî maitai o te Basileia i te tahi mau faatanoraa.

Ua faaitoitohia te mau amuiraa a te mau Ite no Iehova ia haapao atu â i te feia i rapaeau i to ratou fare, ma te rave maitai i ta ratou mau ohipa i te mau mahana atoa, e ma te tâuˈa i te mau hoa, te mau fetii, te feia tapihoo, e te mau hoa ohipa. E ua farii te mau taeae i te reira, ua paraparau ratou i te taata i te mau vahi atoa to reira ratou. (Mataio 10:11) E faahopearaa anei tei noaa mai maoti teie tutavaraa ia mahora? E! E rave mai tatou i te tahi mau hiˈoraa.

Te mau fetii—Te feia piri roa ˈˈe ia tatou

Fatata e toru mirioni taata e noho ra i Nairobi, te oire pu no Kenya. I te pae hitia o te râ o te oire e noho ai te hoê ofitie faatufaahia a te nuu, mea riri na ˈna te mau Ite no Iehova, noa ˈtu râ, ua inoino roa oia e e Ite ta ˈna iho tamaiti. I te hoê avaˈe Fepuare, ua reva te ofitie faatufaahia e hiˈo i ta ˈna tamaiti i te oire Rift Valley no Nakuru, 160 kilometera i te atea. I taua farereiraa ra, ua horoa te tamaiti i te hoê ô na ˈna—te buka Te ite e aratai i te ora mure ore. * Ua rave te papa e ua reva ˈtura.

I te fare, ua horoa te ofitie tahito i te buka i ta ˈna vahine, o tei haamata i te taio, ma te ore e ite e na te mau Ite no Iehova i nenei. Ma te haere mǎrû, ua haamata oia i te putapû i te parau mau bibilia, e ua faaite oia i te parau apî i ta ˈna tane. No to ˈna hinaaro e ite, ua haamata atoa te tane i te taio i te buka. I to raua iteraa na vai i nenei i te buka, ua manaˈo aˈera raua e aita i faaitehia te parau mau no nia i te mau Ite no Iehova ia raua. Ua farerei atura raua i te mau Ite no to raua vahi, e ua haamatahia te hoê haapiiraa bibilia. Na roto i ta raua iho taioraa i te buka, ua taa aˈera ia raua e eita e au i te Kerisetiano ia puhipuhi aore ra ia hoo atu i te avaava. (Mataio 22:39; Korinetia 2, 7:1) Ma te feaa ore, ua faaore roa raua i te mau avaava atoa i roto i ta raua fare toa. Tau avaˈe i muri iho, ua ineine raua i te riro ei feia poro bapetizo-ore-hia, e aita i maoro, ua bapetizohia raua i te hoê tairururaa mataeinaa.

Te hoê taoˈa faufaa i roto i te mau pehu

I te tahi mau vahi o te mataeinaa pu, te vai ra te mau oire o te parare ra, e mau hanere tausani taata e noho ra i reira. I ǒ nei, mea rahi te mau anairaa fare i hamanihia i te repo, te raau, te auri, aore ra i te punu fare. Ia varavara te ohipa i roto i te mau tapihaa e te mau fare hamaniraa tauihaa, na te taata iho e faanaho. E haa te mau rave ohipa Jua kali (“mahana puai” na roto i te reo Swahili) i raro aˈe i te mahana, e hamani ratou i te mau tiaa maoti te mau uaua pereoo aore ra te mori teitei maoti te mau punu maa faaruehia. E paheru te tahi atu i roto i te mau haapueraa pehu e te mau farii pehu no te imi i te papie, te punu pau, e te mohina e faaapî.

E noaa mai anei te hoê taoˈa faufaa i roto i te mau pehu? E! Te haamanaˈo ra te hoê taeae e: “Te haere ra te hoê taata pautuutu, haapao ore, e te mata tuˈatuˈa i nia i te matie o ta matou Piha Tairururaa, te amo ra oia i te hoê pute uraina rahi î i te mau vea faarue. I muri aˈe i to ˈna parauraa e o William to ˈna iˈoa, ua ui mai oia e: ‘E Pare Tiairaa apî anei ta oe?’ Ua taiâ vau, a uiui noa ˈi eaha ta ˈna e hinaaro ra. I to ˈu faaiteraa e pae vea o Te Pare Tiairaa ia ˈna, ua hiˈo oia i te vea taitahi e ua na ô e: ‘E rave pau roa vau.’ No to ˈu maere, ua haere au i roto i to ˈu piha e ua hoˈi mai e te buka E nehenehe oe e ora e a muri noa ˈtu i roto i te paradaiso i nia i te fenua nei. * Ua faaite au ia ˈna i te hohoˈa o te paradaiso e ua faataa e te haapii ra matou i te Bibilia e te taata ma te tamoni ore. Ua na ô atura vau i muri iho e: ‘William, no te aha oe e ore ai e haere mai ananahi, e e haamata ïa tâua i te haapii?’ Ua na reira mau oia!

“I te hoê Tapati, ua haere mai o ˈna i ta ˈna putuputuraa matamua. Te hohora ra vau i te oreroraa parau no te taatoaraa i taua mahana ra. A tomo mai ai o William, ua hiˈo oioi oia i te feia e faaroo ra, ua ite mai ia ˈu i mua, e horo atura i rapaeau i te piha. Ua ui au ia ˈna i muri iho no te aha oia i na reira ˈi. Ua pahono oia ma te haama e: ‘Mea mâ roa te taata. Ua taiâ vau.’

“A haere ai ta William haapiiraa i mua, ua haamata te parau mau bibilia i te taui i to ˈna oraraa. Ua hopu oia i te pape, ua tâpû i to ˈna rouru, ua oomo i te ahu mâ e te au maitai, e aita i maoro, ua haere tamau oia i te mau putuputuraa. I te matararaa Te ite e aratai i te ora mure ore, ua haapii mâua i taua buka ra. I te hoê â taime, ua horoa oia e piti tumu parau i te Haapiiraa o te Taviniraa Teotaratia e ua riro mai ei taata poro bapetizo-ore-hia. Ua oaoa roa vau i te farii popou ia ˈna ei taeae pae varua no ˈu i to ˈna bapetizoraahia i te hoê mahana tairururaa taa ê.”

Ihea to William iteraa i te faufaaraa o te vea ra Te Pare Tiairaa i te taime matamua? “Ua itea mai ia ˈu te tahi mau numera i roto i te mau papie faaruehia i roto i te mau pueraa pehu.” Oia, ua itea mai ia ˈna te hoê taoˈa faufaa maoti teie ravea manaˈo-ore-hia!

Te pororaa i te vahi raveraa ohipa

Te hiˈopoa maitai noa ra anei tatou i te mau taime maitatai no te poro ma te faanaho-ore-hia i ta tatou vahi raveraa ohipa? Mea na reira to James, matahiapo i roto i te hoê amuiraa no Nairobi, iteraa i te parau mau bibilia. Ua riro mai oia iho ei mea aravihi i te faaohipa i teie ravea no te poro ia vetahi ê. Ei hiˈoraa, i te hoê taime, ua ite atu o James i te tomoraa te hoê hoa ohipa i roto i te piha ma te hoê tareta iˈoa “E faaora Iesu” tei papaihia i nia iho. Ia au i te hiˈoraa o te poro evanelia ra o Philipi, ua ui atu o James i te hoa ohipa: “Ua taa mau anei ia oe te auraa o tera mau parau?” (Ohipa 8:30) Ua faatupu taua uiraa ra i te hoê aparauraa maitai. Ua haamatahia te hoê haapiiraa bibilia, e i muri aˈe, ua bapetizohia te taata ra. Ua manuïa anei James e vetahi ê? Te faataa ra oia:

“E haa mâua Tom i roto i te hoê â taiete. E pinepine, e tere mâua toopiti na nia i te pereoo utaraa taata a ta matou taiete. I te hoê poipoi, ua parahi mâua te tahi i pihai i te tahi. Te taio ra vau hoê o ta tatou mau buka, e ua tapea vau i te buka ma te haapapu e e ite maitai mai o Tom. Mai ta ˈu iho â i tiaturi, ua hutihia to ˈna ara-maite-raa, e ua horoa ˈtura vau i ta ˈu buka ma te oaoa. Ua putapû roa oia i ta ˈna i taio e ua farii e haapii i te Bibilia. I teie nei, e mau tavini bapetizohia raua ta ˈna vahine na Iehova.”

Te na ô faahou ra o James e: “E pinepine, i te taime tamaaraa i ta matou taiete, mea au roa te mau aparauraa. Ua tupu te reira i to ˈu farereiraa ia Ephraim i te hoê taime e ia Walter i te tahi atu taime. Ua ite raua toopiti e e Ite au. Ua hinaaro o Ephraim e ite no te aha te mau Ite no Iehova e au-ore-roa-hia ˈi. E mau uiraa ta Walter no nia i te taa-ê-raa i rotopu i te mau Ite e te tahi atu mau haapaoraa. Ua mauruuru roa raua toopiti i te mau pahonoraa a te mau Papai ta ˈu i horoa ˈtu e ua farii raua e haapii. Ua haere oioi o Ephraim i mua. I muri aˈe, ua pûpû raua ta ˈna vahine i to raua oraraa na Iehova. I teie nei, te tavini ra oia ei matahiapo, e ta ˈna vahine ei pionie tamau. O Walter râ, no te uˈana hoi o te patoiraa ua faarue oia i ta ˈna buka haapiiraa. No te mea râ aita vau i tuu ia ˈna, ua rave faahou oia i ta ˈna haapiiraa. Te oaoa atoa ra oia i teie nei i te fanaˈoraa taa ê e tavini ei matahiapo.” I te taatoaraa, 11 taata tei riro mai ei Kerisetiano mau no te mea ua faaohipa o James i te mau taime maitatai no te poro ma te faanaho-ore-hia i ta ˈna vahi raveraa ohipa.

Te hoê faahopearaa maere roa

I te hoê oire iti i te hiti pape o te roto Victoria, ua putuputu te mau hoa e te mau fetii no te hoê oroa hunaraa. I roto i te feia e oto ra, te vai ra te hoê Ite ruhiruhia. Ua tapiri atu oia i te hoê orometua haapii o Dolly te iˈoa e ua faataa ˈtu i te huru o te feia pohe e te opuaraa a Iehova e faaore roa i te pohe. I to ˈna iteraa e te farii maitai ra Dolly, ua haapapu oia ia ˈna e: “Ia hoˈi oe i to oe oire, e haere atu te hoê o ta matou mau mitionare i ǒ oe e haapii atu i te Bibilia.”

Te oire tumu o Dolly, o te toru ïa o te oire rahi roa ˈˈe i Kenya. E maha noa mitionare Ite e tavini ra i reira i taua taime ra. Aita te taeae ruhiruhia i faaara i te hoê o te mau mitionare e haere e hiˈo ia Dolly. Ua tiaturi papu oia e e tupu iho â te reira. E ua tupu iho â! Aita i maoro, ua farerei te hoê tuahine mitionare ia Dolly e ua haamata i te hoê haapiiraa bibilia e o ˈna. Ua bapetizohia o Dolly i teie nei, ua tapao ta ˈna tamahine apî i to ˈna iˈoa i te Haapiiraa o te Taviniraa Teotaratia, e ua bapetizo-atoa-hia ta ˈna na tamaiti e piti. I oaoa atoa na oia i te haereraa i te Haapiiraa no te Taviniraa Pionie.

Te haapaoraa i te maraaraa

Maoti te onoonoraahia i nia i te pororaa ma te faanaho-ore-hia i nehenehe ai tau tausani taata ê atu e faaroo i te parau apî maitai i Kenya. I teie nei, hau atu i te 15 000 feia poro o te haa nei i roto i teie ohipa faufaa roa, e hau atu i te 41 000 taata tei tae mai i te oroa Haamanaˈoraa i te poheraa o te Mesia i te matahiti i mairi aˈenei. I Kenya taatoa, e pinepine, te feia e haere mai i te putuputuraa, e tataipiti ïa te numera o te feia poro i te Basileia. Ua hinaarohia ˈtura te tahi atu â mau Piha a te Basileia.

Te hamanihia ra te mau Piha a te Basileia i roto i te mau oire rarahi e i te mau vahi atea. Te vai ra te oire moemoe no Samburu, fatata e 320 kilometera i te atea i te pae apatoerau hitia o te râ o Nairobi. I te matahiti 1934, ua mairihia te oire i te iˈoa Maralal, oia hoi “anaana” na roto i te reo Samburu, no te mea e anaana te tapoˈi fare punu matamua i raro aˈe i te mahana. E 62 matahiti i muri aˈe, ua hamanihia te tahi atu fare ma te tapoˈihia i te punu i Maralal. E “anaana” e e “anapa” atoa teie fare no te mea tera te vahi o te haamoriraa mau.

Ua tutava na feia poro 15 ma te faahiahia i te hamani i te Piha a te Basileia matamua i teie vahi atea no Kenya. Mea iti te moni, ua tia ïa i te mau taeae ia faaohipa i te mau tauhaa no reira. Ua hamani ratou i te mau patu i te repo uteute faararihia i te pape e tei titô-maitai-hia i rotopu i te mau pou i faatiahia. Ua haamaninahia te mau patu e ua patehia i te para puaatoro anoihia e te rehu auahi, e ravea faaotiraa paari maitai teie o te vai noa ehia matahiti.

Ia noaa mai te mau pou no te paturaa, ua ani te mau taeae i te parau faatia e tâpû i te tahi mau tumu raau. Te uru raau piri roa ˈˈe râ, fatata ïa 10 kilometera i te atea. Mea titauhia ia haere avae te mau taeae e te mau tuahine i te uru raau, ia tâpû i te mau tumu raau, ia tarai, e ia tari i te mau pou i te vahi paturaa. I te hoê taime, te hoˈi mai ra te mau taeae mai te uru raau mai, ua tapeahia ratou e te mutoi, o tei parau e mea faufaa ore ta ratou parau faatia. Ua parau atura te mutoi i te hoê pionie taa ê e e haru oia ia ˈna no te tâpûraa i te mau tumu raau. Ua parau roa ˈtura te hoê tuahine no reira, tei matau-maitai-hia i roto i te oire e i te mutoi, e: “Ia haru oe i to matou taeae, e tia ïa ia oe ia haru ia matou paatoa, i te mea o matou paatoa tei tâpû i te mau tumu raau!” Ua tuu atura te mutoi ia ratou paatoa ia haere.

E animara taehae to roto i te uru raau, mea atâta ïa ia haere na reira. I te hoê mahana, ua tâpû te hoê tuahine i te hoê tumu raau. A topa ˈi te tumu raau i raro, ua ite atu oia i te hoê animara i te ouˈaraa e te hororaa. Ia au i te peni mauteute ta ˈna i ite oioi atu, ua manaˈo oia e e impala noa tera, i muri aˈe râ, ua taa ia ˈna e e liona ia au i te mau taahiraa avae! Noa ˈtu taua mau mea atâta ra, ua faaoti te mau taeae i te piha, e ua riro ei vahi arueraa “anaana” ia Iehova.

Te 1 no Fepuare 1963, e mahana faufaa ïa i roto i te tuatapaparaa teotaratia o Kenya. I taua mahana ra te matararaa te amaa matamua, hoê noa piha e 7,4 kilometera tuea. O te 25 no Atopa 1997 te tahi atu taio mahana faufaa i roto i te tuatapaparaa teotaratia o Kenya—e mahana avariraa i te mau fare apî no te Betela e 7 800 kilometera tuea! E ohipa faahiahia roa te opuaraa tei oti e toru matahiti haaraa puai itoito. Ua faariro te mau rima tauturu no na fenua taa ê e 25 i te hoê tâpû fenua vari e te aihere e 3,2 tâ ei vahi e au i te hoê aua nehenehe no te amaa apî, o te farii e 80 melo o te fetii o te Betela.

Ua rau te tumu e oaoa ˈi tatou i ta Iehova i rave no to ˈna nunaa. Ia haamauruuru tatou ia ˈna no te haaputapûraa i te mafatu o ta ˈna mau tavini ia mahora e ia imi atu â ratou i te feia au i Kenya, a faariro atu ai ei fenua nehenehe i te pae varua.

[Nota i raro i te api]

^ Neneihia e te Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

^ Neneihia e te Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.