Mu 2014, awo ŵakufukura vinthu vyakale ŵali kusanga ukaboni uwo ukukhozgera kuti Baibolo likuneneska pa nkhani ya mbiri. Mu magazini yinyake ya mu 2014 mukaŵa fumbo lakuti: “Kasi mbanthu ŵalinga awo ŵakuzunulika mu Malemba Ghachihebere (Testamente la Kale) awo ŵasayansi ŵali kubowozga kuti ŵakaŵako nadi?” (Biblical Archaeology Review) Zgoro likaŵa lakuti: “Pafupifupi 50.” Kweni Tattenai pakaŵavya pa ŵanthu aŵa. Kasi iyo wakaŵa njani ndipo wakaŵa na udindo wuli? Tiyeni tiwone nkhani yake mu Baibolo.

Nyengo yinyake msumba wa Yerusalemu ukaŵa pasi pa Ufumu wa Ŵaperesiya. Msumba uwu ukaŵa mu chigaŵa icho Ŵaperesiya ŵakachichemanga kuti Kusirya kwa Mlonga uko nkhumanjiliro gha dazi kwa Yufurate. Ŵakati ŵathereska msumba wa Babuloni, Ŵaperesiya ŵakafwatura Ŵayuda ku wuzga na kuŵazomerezga kuti ŵakazenge tempele la Yehova ku Yerusalemu. (Ezira 1:1-4) Kweni ŵalwani ŵawo ŵakalimbana nawo ndipo ŵakati Ŵayuda ŵakugalukira Themba la Peresiya. (Ezira 4:4-16) Ntheura, mu nyengo ya muwuso wa Dariyasi I (522-486 B.C.E.), Tattenai kazembe Wachiperesiya wakafufuza kuti wamanye unenesko. Baibolo likuti Tattenai wakaŵa “kazembe wa chigaŵa cha Kusirya kwa Mlonga.”—Ezira 5:3-7.

Pasono ŵanthu awo ŵakufukura vinthu vyakale ŵali kusanga viphapha vya dongo ivyo pali kulembeka zina lakuti Tattenai, ilo likusangikaso mu Baibolo. Pa chiphapha chinyake pali kulembeka ndalama izo ŵakapangana kuzakapeleka mu chaka cha 20 cha Dariyasi I, mu 502 B.C.E. Uyo wakasayinira wakaŵa muteŵeti wa Tattannu. Tattannu wakaŵa kazembe wa chigaŵa cha Kusirya kwa Mlonga.” Tattannu uyu ndiyo mu Baibolo mu buku la Ezira wakuzunulika kuti Tatenayi.

Kasi munthu uyu wakaŵa na udindo wuli? Mu 535 B.C.E., Sayirasi Mukuru wakanozga vyakuti vigaŵa vinyake ŵalamulirenge mbakazembe ŵake. Ndipo chimoza mwa vigaŵa ivi ndicho chikachemekanga “Babuloni na Kusirya kwa Mlonga.” Pamasinda, chigaŵa ichi nacho chikagaŵika paŵiri, ndipo chimoza chake chikachemekanga kuti “Kusirya kwa Mlonga.” Chigaŵa ichi chikapangika na Coele-Syria, Fonike, Samariya, na Yuda ndipo uyo wakawusanga wakwenera kuti wakakhalanga ku Damaseko. Tattenai wakawusanga chigaŵa ichi kwamba m’ma 520 m’paka 502 B.C.E.

Dariyasi wakatuma Tattenai ku Yerusalemu kuti wakamanye unenesko usange Ŵayuda ŵagaluka nadi. Ŵayuda ŵakamuphalira kuti Sayirasi ndiyo wali kuŵazomerezga kuti ŵazengeso tempele la Yehova. Nkhani iyi yikusangikaso mu Baibolo ilo ni buku lakugomezgeka. (Ezira 5:6, 7, 11-13; 6:1-3) Ntheura Tattenai wakaphalirika kuti waleke kunjilirapo, ndipo wakapulikira.—Ezira 6:6, 7, 13.

Nangauli Tattenai “kazembe wa chigaŵa cha Kusirya kwa Mlonga,” wakachita vinandi yayi, kweni Baibolo likuzunura zina lake na udindo wake wuwo. Fundo iyi yikutovwira kumanya kuti nyengo zose Baibolo likuneneska chifukwa ivyo ŵasayansi ŵakusanga vikukolerana na ivyo vili mu Baibolo.