“MDAUKO ukuteta cara.” Kayowoyero aka nkhakumanyikwa comene ku Estonia. Ndipo kayowoyero kanthena aka kakuyowoyekaso mu vyaru vinyake. Nangauli tingasintha yayi vinthu ivyo vikacitika kumasinda, kweni tingasambirapo kanthu. Themba lavinjeru Solomoni likalemba kuti: “Vyose ivi nili kuvimanya para nkhati ndalanguruka na ivyo mtima wane ukawona, milimo yose iyo yikucitika pano pasi, munthu wakulongora mazaza ghake pa munyake na kumupweteka wuwo.”—Mupharazgi 8:9, Mazgu gha Ciuta.

Ukaboni wakulongora kuti mazgu gha mu Baibolo agha ngaunenesko, ukawoneka ku Estonia na vyaru vinyake vya kumafumiro gha dazi kwa Europe. Muwuso wa ŵanthu ukacitiska kuti ŵanthu ŵambura mulandu ŵanandi ŵasuzgike ndipo ŵakacicizgika kuluta ku vyaru vyakutali na kujalirika mu jele panji kuŵikika mu misasa yakuyuzgirako ŵanthu.

Mwakuyana na ivyo ŵakulemba mdauko ŵakalemba, ŵanthu ŵakujumpha 46,000 ŵakacimbizgika mu Estonia mu vyaka vyapakati pa 1941 na 1951. Ŵanji ŵakacimbizgikanga pa vifukwa vya ndyali, mtundu panji maudindo ghawo. Kweni Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakacimbizgika cifukwa ca cisopa cawo.

Mwakuyana na kusanda uko ŵanthu ŵa pa yunivesite ya Tartu ŵakacita mu 2004, wakulemba mdauko munyake zina lake Aigi Rahi-Tamm wakati: “Kufuma mu 1948, kufika mu 1951, Ŵakaboni ŵa Yehova 72 kweniso ŵanthu ŵanji awo ŵakakolerananga nawo ŵakakakika. Ndipouli, ŵamazaza ŵakamba kughanaghana vya kucimbizga ŵanandi ndipo ŵakamba kucita nthena pa usiku wa Epulero 1, 1951. Ivi vikacitika ku vyaru vya mu Baltic, Moldova, kumanjiliro gha dazi kwa Ukraine, na Belorussia.”

Pambere cilimika ca 1951 cindakwane, Ŵakaboni ŵa Yehova ku Estonia ŵakamba kuŵakora, kuŵacitira nkhaza, kuŵafumba mafumbo na kuŵaŵika mu jele. Ntheura, cilato cikuru ico ŵakacimbizgira ŵanthu ŵanandi nthena mu Estonia cikaŵa cakuti ŵapulure Ŵakaboni ŵa Yehova wose.

Deti la Epulero 1, 1951 lilipo pa stampu iyo yazunulika kukwambilira kwa nkhani iyi. Nambara ya 382 iyo yili pa stampu ni nambara ya Ŵakaboni pamoza na ŵana ŵawo awo ŵakacimbizgika pa  zuŵa ili. Pa nambara iyi ŵanji ŵakaŵa ŵabali ŵawo kweniso ŵazengezgani ŵawo. Namuhanya ŵakakaka ŵanthu mu Estonia mose. Pa usiku uwu wose awo ŵakakakika ŵakaŵalonga mu sitima ya pa mtunda na kuŵaŵika ku malo agho ŵakanyamuliranga vinyama pakuluta navyo ku Siberia.

Ella Toom, * Kaboni uyo pa nyengo iyo wakaŵa na vilimika 25, wakukumbuka ghanji mwa mafumbo agho kanandi Ŵakaboni ŵakafumbikanga. Wakati, “Ofesala wakayezga kuniwofya ndipo wakaniphalira kuti nileke kupharazga.” Cakwamba wakanifumba kuti: ‘Ukukhumba umoyo panji ukukhumba kufwira Ciuta wako mu minda ya ku Siberia?’” Ndipouli, Ella wakalutilira kupharazga makani ghawemi kwambura wofi. Pamasinda wakamutumizga nadi ku Siberia ndipo kwa vilimika 6, ŵakamusamuskiranga ku msasa unyake kuluta ku unyake.

Pa gulu la ŵanthu ŵanandi awo ŵakacimbizgika mu caru cawo kwambura khoti kudumura, pakaŵa Kaboni wacisungwana, zina lake Hiisi Lember. Pakuyowoya ivyo vikacitika pa Epulero 1, 1951 wakati: “Ŵakiza usiku mwakubucizga, na kuyowoya kuti: ‘Tikumupani maminiti 30, pakirani katundu winu!’” Kukaŵa usiku ndipo mwakacetecete Hiisi na mwana wake msungwana wa vyaka 6 ŵakaŵatolera ku malo ghakukwelera sitima ya pa mtunda. Sitima iyi yikendanga siteji na siteji kukwezga Ŵakaboni ŵa Yehova ŵanandi. “Ŵakatiponya mu malo agho ŵakanyamulirangamo vinyama. Mwa mwaŵi, ulongwe [mavi] ukaŵa kuti womira, kweni mphanyi cikaŵa cakusuzga kwimilira pa ulongwe uŵisi. Tikaŵa nga ni vinyama.

Paulendo uwu tikenda mwakusuzgikira mu sitima kwa masabata ghaŵiri ndipo ukaŵa wakuŵinya comene. Mu sitima iyi tikafyenyana comene kweniso mukaŵa mwakubinkha. Ŵana na ŵalara wuwo, wose ŵakakhozgeka soni munthowa izi na izi. Ŵanthu ŵanyake ŵakaliranga waka ndipo, ŵakakananga na kurya wuwo. Ndipouli Ŵakaboni ŵakakhozgananga pakwimbira lumoza sumu zawo, ndipo ŵakagaŵananga vyakurya ivyo ŵakaŵa navyo. Ŵakaluta nawo ku msasa uwo ŵakatenge “ngwakukhalako umoyo wose” ndipo ŵakaŵaphalira kuti “apa nthe mwizirathu.”

Hiisi wakukumbuka wovwiri uwo wakapokera kufuma ku Ŵakhristu ŵanyake pa ulendo wakusuzga uwu. Iyo wakati: “Pa siteji yinyake sitima yithu yikimilira pafupi na sitima yakufuma ku Mordova. Tikapulika munthu munyake kuwaro uyo wakafumbanga kuti ndise anjani ndipo tikuluta nkhu? Tikamulongosolera kuti ndise Ŵakaboni ŵa Yehova ŵa ku Estonia ndipo tikamanyanga yayi uko tikalutanga. Ŵakaboni ŵanyithu awo ŵakaŵa mu sitima ya ku Moldova ŵakapulika ivyo tikadumbiskananga na munthu uyu. Ntheura, ŵakaponya buledi mukuru na vipambi vinyake vyakuwoneka nga ni mapicesi pa windo la sitima iyo tikakwera.” Wakatiso: “Ntheura tikamanya kuti Ŵakaboni ŵa Yehova kuzingilira cigaŵa cose ca Soviet Union ŵakacimbizgikanga.”

Ŵakaboni ŵaŵiri ŵasungwana, Corinna na munung’una wake Ene, ŵakalekana na anyinawo kwa vyaka vyakujumpha 6. Anyinawo nawo ŵakaŵa Ŵakaboni ndipo ndiwo ŵakadankha kukakika na kuŵatumizga ku msasa. Pa usiku wa pa Epulero 1951, ŵasungwana ŵacoko aŵa ŵakaŵakwekweta kufuma panyumba na kuŵaponya mu bogi ya sitima. Corrina wakukumbuka ndipo wakuwonga kuti: “Mu sitima mukaŵa Kaboni uyo wakaŵa na ŵana ŵaŵiri ndipo wakatisimikizgira kuti watipwelelerenge pamoza na ŵana ŵake ndipo tiŵenge mbumba yimoza.”

Kasi cikacitika nchivici tikati tafika uko ŵakalutanga nase? Tati tafika mu mapopa ghakuzizima  gha ku Siberia, zuŵa lakulondezgapo malonda ghakuguliska ŵazga ghakamba. Ŵanthu ŵanyake ŵa ku mafamu ghapafupi ŵakamba kwiza kuzakasankhapo ŵanchito ŵakuti ŵakagwirenge ku minda yawo. Corrina wakukumbuka kuti: “ Tikaŵapulikanga ŵakugazgana ŵekhaŵekha kuti, ‘Iwe uli nayo dilayivala wa thirakita! Uyu ngwane, nili kutora kale ŵalara ŵaŵiri. Nawe ukwenera kutorapo ŵalara.’”

Corinna na Ene ŵakaŵa ŵasungwana ŵacikanga. Paumaliro ŵakayowoya kuti: “Amama taŵasoŵa comene, ico tikukhumba nchakuti tisangane nawo na kuŵa pamoza.” Nangauli vikaŵa nthena kweni ŵakalutilira kuŵa ŵakukhora mwauzimu. Corinna wakayowoyaso kuti: “Mukawonero kanyake tingati vikaŵa makora kuti amama ŵaleke kutiwona cifukwa nyengo zinyake tikagwiranga nchito zinonono ku malo ghakuzizima kwambura vyakuvwara vya kulongosoka.”

Kuyowoya unenesko, ŵanthu ŵambura mulandu ku Estonia na ku vigaŵa vinyake ŵacitirika nkhaza, ndipo Ŵakaboni ŵa Yehova mbamoza mwa ŵanthu aŵa. (Wonani bokosi la mutu wakuti “Nkhaza za Zani Muwone.”) Nangauli ŵakacitirika nkhaza zakofya, kweni Ŵakaboni ŵa Yehova ku Estonia ŵacali ŵamwamphu kweniso mbakukondwa.

Baibolo likutisimikizgira kuti Ciuta wakutinkha vinthu vyambura urunji. Likuti: “Wose awo ŵakucita vinthu vyantheura, na wose awo ŵakucita vyambura kunyoloka, mbukazuzi kwa Yehova Ciuta winu.” (Duteronome 25:16) Nangauli kumasinda kose uku Ciuta wazomerezga kuti vinthu viheni vicitike, kweni sonosono apa wamazgenge uheni wose. Wamasalimo wakalemba kuti: “Kwakhala kanyengo ndipo muheni kuti tiwaŵepo cara; tiuŵanike malo ghake kweni iye ntha waŵengemo. Ŵakuzika ndiwo tiŵaharenge caru, tiŵakondwenge na kusakata comene.”—Salmo 37:10, 11.

Enya, tili na cilindizga ciwemi comene ca munthazi! Mbunenesko kuti vyakumasinda tingavisintha yayi, kweni ivyo tingacita sono vingawovwira kuti tizakakondwe na umoyo uwemi munthazi. Ŵani paubwezi na Ciuta ndipo mumanyenge umo mungacitira kuti muzakaŵe yumoza wa awo ŵazamukondwa apo urunji uzamuŵa palipose.—Yesaya 11:9.