1, 2. (a) Kasi “Themba lamuyirayira” ni njani, ndipo cifukwa wuli zina ili likumwenelera? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.) (b) Cifukwa wuli tikusendelera kwa Yehova?

THEMBA SOBHUZA II la caru ca Swaziland likawusa kwa vyaka pafupifupi 61. Kwa mazuŵa ghano, themba ili likawusa kwa vyaka vinandi comene. Nangauli muwuso wa Themba Sobhuza ungawoneka kuti ngwapadera comene, kweni pali themba linyake ilo muwuso wake ukuyana yayi na muwuso ufupi wa ŵanthu. Nakuti Baibolo likuti ilo ni “Themba lamuyirayira.” (1 Tim. 1:17) Wamasalimo munyake wakazunura zina la Themba ili, wakati: “Yehova ndi Themba muyirayira.”—Sal. 10:16.

² Utali wa muwuso wa Ciuta ukupangiska kuti muwuso uwu uŵe wakupambana na wa munthu waliyose. Ndipouli, tikusendelera kwa Yehova cifukwa ca umo iyo wakuwusira. Themba ilo likawusa Israyeli kwa vyaka 40 likalumba Ciuta, likati: “Yehova ngwalusungu na wa ucizi, ngwakuziwulika kukalipa, ngwakuzura cifundu. Yehova walikukhozga cizumbe cake mu mitambo; ufumu wake ukuwusa kosekose.” (Sal. 103:8, 19) Yehova ni Themba lithu kweniso ni Dada withu wa kucanya wacitemwa. Fundo iyi yikupangiska kuti paŵe mafumbo ghaŵiri agha: Kasi Yehova wacita wuli vinthu nga ni Dada? Kasi Yehova walongora wuli mazaza ghake kwambira apo ŵanthu ŵakamugalukira mu Edeni? Mazgoro gha mafumbo agha ghaticiskenge kuti  tisendelere comene kwa Yehova na kumusopa na mtima withu wose.

3. Kasi Mwana wakwamba mu mbumba yikuru ya Yehova ni njani, ndipo mbanjani ŵanyake awo ŵakalengeka kuŵa “ŵana” ŵa Ciuta?

³ Yehova wakwenera kuti wakakondwa comene apo wakalengera Mwana wake wapadera yekha. Ciuta wakamuyuyuranga yayi Mwana wake wakwamba. M’malo mwake, wakamutemwa pakuŵa Mwana na kumupa mulimo wa kovwira pakulenga vilengiwa vinyake vyose vyakufikapo. (Kol. 1:15-17) Pa vilengiwa ivi, pakaŵa ŵangelo ŵanandi comene. Ŵangelo, ŵeneawo ŵakulongosoreka kuti ‘mbateŵeti ŵake awo ŵakucita khumbo lake,’ ŵakuteŵetera Ciuta mwakukondwa, ndipo wakuŵacindika mwa kuŵacema kuti “ŵana.” Iwo ŵali mu mbumba yikuru ya Yehova.—Sal. 103:20-22; Job 38:7.

4. Kasi vikenda wuli kuti mu mbumba yikuru ya Ciuta muŵe ŵanthu?

⁴ Wakati walenga kucanya na caru capasi, Yehova wakakuzga mbumba yake. Wakati wanozga caru capasi kuŵa cikaya cakutowa, Yehova wakalenga munthu wakwamba, Adamu, mu cikozgo cake. (Gen. 1:26-28) Pakuŵa Mlengi, cikaŵa cakwenelera kuti Yehova wakhazge kuti Adamu waŵenge wakupulikira. Pakuŵa Dada, Yehova wakapeleka ulongozgi wake wose mwacitemwa kweniso mwalusungu. Ulongozgi uwu ukaŵa wakufyenya yayi.—Ŵazgani Genesis 2:15-17.

5. Kasi ni ndondomeko wuli iyo Ciuta wakapanga kuti wazuzge caru capasi na ŵanthu?

⁵ Mwakupambana na mauthemba ghanandi gha ŵanthu, Yehova wakugaŵirako ŵanthu ŵa mu mbumba yake mazaza, ndipo wakuŵagomezga. Mwaciyelezgero, wakapeleka mazaza kwa Adamu pa vyamoyo vyose. Wakamupa mulimo wakukondweska kweniso ukuru, wa kuthya mazina vinyama. (Gen. 1:26; 2:19, 20) Kuti wazuzge caru capasi na ŵanthu, Ciuta wakalenga ŵanthu ŵakufikapo mamiliyoni yayi. M’malo mwake, wakasankha kuti walenge movwiri wakufikapo wa Adamu. Movwiri uyu wakaŵa mwanakazi, zina lake Eva. (Gen. 2:21, 22) Ndipo wakapeleka mwaŵi ku mbumba iyi wakuti yizuzge caru capasi na ŵana ŵawo. Ŵanthu ŵakate ŵasanuzgenge mphaka za Paradiso uyu pacokopacoko mpaka wakwane pa caru cose capasi. Mwakukolerana na ŵangelo kucanya, ŵakate ŵasopenge Yehova kwamuyirayira pakuŵa mu mbumba yake yikuru. Ici cikaŵa cilindizga ciwemi comene. Kweniso cikaŵa cilongolero ca citemwa ca Yehova pakuŵa Dada.

6. (a) Kasi ucigaluka ukamba wuli mu mbumba ya Ciuta? (b) Cifukwa wuli ucigaluka ukalongora kuti Yehova watondeka yayi kuwusa?

⁶ Cacitima nchakuti Adamu na Eva ŵakakhorwa yayi kuti Yehova ndiyo waŵenge Muwusi wawo. M’malo mwake, ŵakasankha kulondezga Satana, cilengiwa cauzimu cakugaluka. (Gen. 3:1-6) Iwo pamoza na ŵana ŵawo ŵakamba kusuzgika na kufwa, cifukwa ŵakakana muwuso wa Ciuta. (Gen. 3:16-19; Rom. 5:12) Ntheura, Ciuta wakaŵavya mwana wakupulikira pa caru capasi. Kasi ici cikalongora kuti watondeka kuwusa ndipo walije mazaza pa caru capasi na pa ŵanthu? Napacoko pose. Wakalongora mazaza ghake mwa kucimbizga mwanalume na mwanakazi mu munda wa Edeni, ndipo wakatuma ŵakerubi kuti ŵajare nthowa kuti iwo ŵaleke kunjiramoso. (Gen. 3:23, 24) Panyengo yeneyiyo pera, Ciuta wakalongora kuti ni Dada wacitemwa apo wakasimikizga kuti khumbo lake lakuti waŵe na mbumba yikuru ya vilengiwa vyauzimu na ŵanthu lifiskikenge. Wakalayizga kuti wapelekenge “mphapu” iyo yizamuparanya Satana na kunozga ivyo vyanangika cifukwa ca kwananga kwa Adamu.—Ŵazgani Genesis 3:15.

7, 8. (a) Kasi vinthu vikaŵa wuli mu nyengo ya Nowa? (b) Kasi Yehova wakacita vici kuti watozge caru capasi ndiposo kuti wavikilire ŵanthu?

 ⁷ Mu vyaka vyakulondezgapo, ŵanalume ŵanyake ŵakasankha kuŵa ŵakugomezgeka kwa Yehova. Ŵanji ŵa iwo ŵakaŵa Abelu na Enoki. Ndipouli, ŵanthu ŵanandi ŵakakana kuti Yehova waŵe Dada wawo ndiposo Themba lawo. Kuzakafika mu nyengo ya Nowa, caru capasi ‘cikazura na nkhaza.’ (Gen. 6:11) Kasi ici cikalongora kuti Yehova waleka kuŵa na mazaza pa vinthu ivyo vikacitikanga pa caru? Kasi mdauko ukulongora vici?

⁸ Ghanaghanirani nkhani ya Nowa. Yehova wakatuma Nowa kuti wazenge cingalaŵa cikuru cakuti iyo na ŵamumbumba yake ŵaponoskekeremo. Kweniso Ciuta wakalongora kuti wakutemwa ŵanthu wose apo wakaphalira Nowa kuti waŵe “mupharazgi wa urunji.” (2 Pet. 2:5) Tikukayika yayi kuti upharazgi wa Nowa ukaŵa wakuti ŵanthu ŵapere ndiposo wa kuŵacenjezga vya pharanyiko, kweni ŵanthu aŵa ŵakapulikira yayi. Kwa vyaka vinandi, Nowa na mbumba yake ŵakakhala pakati pa ŵanthu ŵankhaza ndiposo ŵa makhaliro ghaheni. Pakuŵa Dada wacitemwa, Yehova wakavikilira na kutumbika ŵanthu ŵankhondi na ŵatatu ŵakugomezgeka aŵa. Apo wakiza na Ciwowota pa caru cose, Yehova wakalongora kuti wali na mazaza pa ŵanthu ŵakugaluka ndiposo pa ŵangelo ŵaheni. Nadi, Yehova wakalongora kuti wakulongozga vinthu.—Gen. 7:17-24.

9. Kasi Yehova wakapeleka mwaŵi wuli ku ŵanthu Ciwowota cikati cajumpha?

⁹ Ŵakati ŵafuma mu cingalaŵa, Nowa na mbumba yake ŵakwenera kuti ŵakamuwonga comene Yehova cifukwa cakuti wakaŵapwelelera na kuŵavikilira. Nyengo yeneyiyo, Nowa wakazenga jochero na kupeleka sembe kuti wasope Yehova. Ciuta wakatumbika Nowa na mbumba yake, ndipo wakaŵaphalira kuti: “Babanani, mwandane, muzuzge caru.” (Gen. 8:20–9:1) Apa napo ŵanthu ŵakaŵa na mwaŵi wakuti ŵakolerane pakusopa Ciuta na kuzuzga caru capasi.

10. (a) Kasi ni nkhu uko ucigaluka ukambiraso pamanyuma pa Ciwowota, ndipo ukamba wuli? (b) Kasi Yehova wakacita vici kuti khumbo lake licitike?

¹⁰ Ndipouli, Ciwowota cikati cajumpha, ŵanthu ŵakazgoka ŵakufikapo yayi, ndipo ŵakeneranga kulutilira kulimbana na viyezgo vya Satana ndiposo ŵangelo ŵakugaluka. Pambere pandajumphe nyengo yitali, ŵanthu ŵakagalukiraso muwuso wa Yehova. Mwaciyelezgero, Nimurodi, muzukurucivu wa Nowa, wakatalulira pakugalukira muwuso wa Yehova. Nimurodi wakulongosoreka kuti wakaŵa “ciŵinda wankhongono pamaso pa Yehova.” Wakazenga misumba yikuru, nga ni Babele, ndipo wakajiyimika kuŵa themba “mu caru ca Shinar.” (Gen. 10:8-12) Kasi Themba lamuyirayira likacita wuli na themba lakugaluka ili ndiposo ivyo likakhumbanga kucita vyakuti litondeske khumbo la Ciuta la ‘kuzuzga caru’? Ciuta wakatimbanizga ciyowoyero ca ŵanthu, ivyo vikapangiska kuti ŵanthu ŵa Nimurodi ŵathandazgikire “mu caru cose.” Ŵakayeghera lumoza cisopa cawo cautesi na maluso ghawo gha kuŵa na themba.—Gen. 11:1-9.

11. Kasi Yehova wakalongora wuli kuti wakaŵa wakugomezgeka kwa mubwezi wake, Abrahamu?

¹¹ Nangauli ŵanthu ŵanandi ŵakasopanga ŵaciuta ŵatesi Ciwowota cikati cajumpha, kweni ŵanthu ŵanyake ŵakugomezgeka ŵakalutilira kucindika Yehova. Yumoza wawo wakaŵa Abrahamu. Iyo wakapulikira Ciuta na kuleka cikaya cake ico ni msumba wa Uri na kukhala mu mahema kwa vyaka vinandi. (Gen. 11:31; Heb. 11:8, 9) Apo wakakhalanga umoyo wa kwendakwenda uwu, kanandi wakazingilizgikanga na mathemba, ndipo ghanandi mwa mathemba agha ghakakhalanga mu misumba ya malinga. Kweni Yehova wakavikiliranga Abrahamu na mbumba yake. Pakuyowoya za civikiliro ico  Yehova wakapelekanga ku mbumba iyi, wamasalimo wakati: ‘Ciuta ntha wakazomerezga munthu kuti waŵasuzge; wakacenya mathemba cifukwa ca iwo.’ (Sal. 105:13, 14) Cifukwa cakuti Yehova wakaŵa wakugomezgeka kwa mubwezi wake, Abrahamu, wakamulayizga kuti: “Mafumu tighafumire mwa iwe.”—Gen. 17:6; Yak. 2:23.

12. Kasi Yehova wakalongora wuli mazaza ghake pa Eguputo, ndipo ici cikaŵawovwira wuli ŵanthu ŵake ŵakusoleka?

¹² Ciuta wakawerezgapo layizgo ili kwa Yisake, mwana wa Abrahamu, na kwa Yakobe muzukuru wake, lakuti waŵatumbikenge na kufumiska mafumu mwa iwo. (Gen. 26:3-5; 35:11) Ndipouli, pambere mwa ŵazukuru ŵa Yakobe mundafume mafumu, iwo ŵakaŵa ŵazga ku Eguputo. Kasi ici cikang’anamuranga kuti Yehova wafiskenge yayi layizgo lake panji kuti watondeka kuŵa na mazaza pa caru capasi? Yayi. Pa nyengo yake yakwenelera, Yehova wakalongora mazaza ghake na muwuso wake pa Faro, themba lankhwesa. Ŵaisrayeli ŵakaŵa na cipulikano mwa Yehova, uyo wakaŵaponoska pa Nyanja Yiswesi. Apa vikulongolerathu kuti Yehova wakaŵa kuti wacali Muwusi wa Cilengiwa Cose, ndipo pakuŵa Dada wacitemwa, wakagwiliskira nchito nkhongono zake zikuru kuti wavikilire ŵanthu ŵake.—Ŵazgani Exodus 14:13, 14.

13, 14. (a) Kasi Ŵaisrayeli ŵakayowoya mazgu wuli ghakukhwaskana na uthemba wa Yehova mu sumu? (b) Ni layizgo wuli lakukhwaskana na ufumu ilo Ciuta wakalayizga Davide?

¹³ Ŵaisrayeli ŵakati ŵaponoskeka mwamunthondwe ku Eguputo, ŵakimba sumu ya ucatonda ya kulumba Yehova. Sumu iyi, yeneiyo yili pa Exodus 15, yili na mazgu agha pa vesi 18: “Yehova wati wawuse muyirayira swi.” Nadi, Yehova wakaŵa Themba la mtundu uphya uwu. (Dute. 33:5) Ndipouli, ŵanthu ŵakakhorwa yayi kuti Yehova wakaŵa Muwusi wawo wambura kuwoneka. Pakati pajumpha vyaka pafupifupi 400 kufuma apo ŵakafumira mu Eguputo, iwo ŵakapempha Ciuta kuti waŵimikire munthu kuti waŵe themba, nga umo mitundu yambura kusopa Ciuta iyo yikazengezgana nawo yikacitiranga. (1 Sam. 8:5) Nangauli vikaŵa nthena, Yehova wakalutilira kuŵa Themba. Fundo iyi yikazakawoneka makora mu muwuso wa Davide, themba laciŵiri la Israyeli.

¹⁴ Davide wakiza na likasa lakupatulika la phangano ku Yerusalemu. Pa nyengo yakukondweska iyi, Ŵalevi ŵakimba sumu yakulumba Ciuta iyo yikaŵa na fundo yapadera comene, iyo yili pa 1 Midauko 16:31 yakuti: “Ŵanene mukati  mwa ŵamitundu, ‘Yehova wakuwusa [waŵa Themba, NW]!’” Ŵanji ŵangafumba kuti, ‘Pakuti Yehova ni Themba lamuyirayira, vili wuli kuti wakaŵa Themba pa nyengo iyi?’ Yehova wakuŵa Themba para walongora mazaza ghake, panji para watuma munthu munyake kuti wamwimire. Nchakuzirwa comene kupulikiska umo Yehova wakuŵira Themba. Pambere Davide wandafwe, Yehova wakamulayizga kuti ufumu wake umarenge yayi, wakati: “Tindimike mwana wako panyuma pako iyo watifumirenge mu thupi lako, na kukhozga ufumu wake.” (2 Sam. 7:12, 13) Pa kufiskika kwaumaliro kwa layizgo ili, “mwana” wa Davide wakazakaphakazgika nadi pakati pajumpha vyaka vyakujumpha 1,000. Kasi wakaŵa njani, ndipo mphawuli apo wakaŵira Themba?

15, 16. Kasi mphawuli apo Yesu wakaphakazgikira kuŵa Themba la munthazi, ndipo apo wakaŵa pano pa caru capasi, wakacita vici vyakukhwaskana na ufumu wake?

¹⁵ Mu caka ca 29 C.E., Yohane Mubapatizi wakamba kupharazga kuti “ufumu wa kucanya waneng’enera.” (Mat. 3:2) Apo Yohane wakabapatizanga Yesu, Yehova wakaphakazga Yesu kuŵa Mesiya wakulayizgika ndiposo Themba la munthazi la Ufumu wa Ciuta. Pakuŵa Dada, Yehova wakalongora kuti wakumutemwa Yesu pakuyowoya mazgu agha, ghakuti: “Uyu ni Mwana wane, wakutemweka, mweneuyo nkhukondwa nayo.”—Mat. 3:17.

¹⁶ Mu uteŵeti wake wose, Yesu wakacindika Awiske. (Yoh. 17:4) Wakacita nthena apo wakapharazganga vya Ufumu wa Ciuta. (Luka 4:43) Wakasambizga nanga mbalondezgi ŵake kuti ŵalombenge kuti Ufumu uwu wize. (Mat. 6:10) Pakuti wakaŵa Fumu Yakusolekerathu, Yesu wakaphalira awo ŵakamususkanga, wakati: “Ufumu wa Ciuta uli pakati pinu.” (Luka 17:21) Mu usiku wakuti namacero wafwenge, Yesu wakapangana nawo ‘phangano la ufumu’ ŵalondezgi ŵake. Ntheura, wakapa ŵasambiri ŵake ŵanyake ŵakugomezgeka cilindizga ca kukaŵa mathemba pamoza na iyo mu Ufumu wa Ciuta.—Ŵazgani Luka 22:28-30.

17. Kasi Yesu wakamba wuli kuwusa mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, kweni wakeneranga kulindilira vici?

¹⁷ Kasi mphawuli apo Yesu wakambira kuwusa nga ni Themba la Ufumu wa Ciuta? Wakamba pa nyengo yeneyiyo yayi. Cifukwa mise yakulondezgapo, Yesu wakakomeka ndipo ŵalondezgi ŵake ŵakambininika. (Yoh. 16:32) Ndipouli, nga umo vikaŵira kumasinda, Yehova wakalongora kuti wacali na mazaza. Pa zuŵa lacitatu, wakawuska Mwana wake, ndipo pa zuŵa la Pentekoste mu 33 C.E., Yesu wakamba kuwusa mwauzimu pa mpingo Wacikhristu wa ŵabali ŵake ŵakuphakazgika. (Kol. 1:13) Ndipouli, Yesu wakeneranga kulindilira kuti wapokere mazaza ghose ghakuwusira caru capasi pakuŵa “mphapu” yakulayizgika. Yehova wakaphalira Mwana wake kuti: ‘Khala pa woko lane lamalyero, ndisuke ndiŵike ŵalwani ŵako ŵaŵenge citambaliro ca malundi ghako.’—Sal. 110:1.

18, 19. Kasi tikuciskika kucita vici, ndipo tizamusambira vici mu nkhani yakulondezgapo?

¹⁸ Kwa vyaka masauzandi ghanandi, uthemba wa Yehova wasuskika kucanya na pa caru capasi. Yehova wandatondekepo kuwusa; nyengo zose wakulongora mazaza ghake. Pakuŵa Dada wacitemwa, wakavikilira na kupwelelera ŵanthu ŵake ŵakugomezgeka nga ni Nowa, Abrahamu, na Davide. Mphanyi fundo iyi yaticiska kuti tijilambikenge kwa Themba lithu na kusendelera comene kwa ilo.

¹⁹ Kweni tingajifumba kuti: Kasi Yehova waŵa wuli Themba mazuŵa ghano? Kasi tingalongora wuli kuti tili ŵakugomezgeka ku Ufumu wa Yehova, na kuzakaŵa ŵana ŵakufikapo mu mbumba yake yikuru? Kasi para tikulomba kuti Ufumu wa Ciuta wize ndikuti tikung’anamuraci? Mafumbo agha ghazamuzgoreka mu nkhani yakulondezgapo.