1-3. Longosorani umo Yesu wakalyeskera mzinda ukuru pafupi na Betesayida? (Wonani cithuzithuzi cakwamba.)

ŴANI nga mukuwona ivyo vikacitika. (Ŵazgani Mateyu 14:14-21.) Vikacitika nyengo yicoko waka pambere Paska wa mu 32 C.E. wandacitike. Ŵanalume 5,000 kwambura kupenderako ŵanakazi na ŵana, ŵakaŵa na Yesu ndiposo ŵasambiri ŵake ku malo ghamayiyi pafupi na Betesayida, muzi uwo ukaŵa mumphepete mwa Nyanja ya Galileya ca kumpoto.

² Wakati wawona mzinda, Yesu wakawulengera citima, ntheura wakacizga ŵalwari ŵawo na kwamba kusambizga vinthu vinandi vyakukhwaskana na Ufumu wa Ciuta. Kukati kwaŵa mise, ŵasambiri ŵakaciska Yesu kuti wawezge mizinda kuti yilute mu mizi yapafupi kuti yikajigulire vyakurya. Kweni Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake kuti: “Imwe muŵape cakuti ŵarye.” Mazgu agha ghakwenera kuti ghakaŵazizika, cifukwa cakuti ŵakaŵa na tuvyakurya tucoko comene. Tuvingwa tunkhondi na tusomba tuŵiri pera.

³ Pakulengera lusungu mzinda, Yesu wakacita munthondwe. Munthondwe uwu pera ndiwo uli kulembeka na ŵanthu wose ŵanayi awo ŵakalembako Makani Ghawemi. (Mrk. 6:35-44; Luka 9:10-17; Yoh. 6:1-13) Yesu wakatuma ŵalondezgi ŵake kuti ŵaphalire mzinda kuti ukhale pa utheka mu magulu gha ŵanthu 50 na 100. Wakati watumbika, wakamba kumenya vingwa na somba. Kufuma apo, m’malo mwa kuŵapa yekha ŵanthu vyakurya, Yesu wakavipeleka “ku ŵasambiri, ndipo ŵasambiri ku mizinda.” Mwamunthondwe, pakaŵa vyakurya vinandi comene vyakuti waliyose wakakhuta. Ghanaghanirani waka: Yesu wakaryeska ŵanthu masauzandi ghanandi kwizira mu ŵanthu ŵacoko waka. Ŵanthu ŵacoko waka aŵa ŵakaŵa ŵasambiri ŵake. *^[1]

4. (a) Kasi Yesu wakaghanaghananga comene vya mulimo wa kupeleka caru ca mtundu wuli, ndipo cifukwa wuli? (b) Kasi tidumbiskanenge vici mu nkhani iyi na yakulondezgapo?

⁴ Yesu wakaghanaghananga comene vya mulimo wa kupeleka cakurya cauzimu ku ŵalondezgi ŵake. Wakamanya kuti  para munthu wakurya cakurya cauzimu, uwo mbunenesko wa Mazgu gha Ciuta, wazamusanga umoyo wamuyirayira. (Yoh. 6:26, 27; 17:3) Pakuciskika na citima, Yesu wakaryeska mzinda vingwa na somba. Citima cenecici ici ndico cikamuciskaso kuti wasambizge ŵalondezgi ŵake kwa maora ghanandi. (Mrk. 6:34) Kweni wakamanya kuti nyengo iyo waŵirenge pa caru capasi yiŵenge yifupi ndiposo kuti wawelerenge kucanya. (Mat. 16:21; Yoh. 14:12) Wati waluta kucanya, kasi wakawoneseska wuli kuti ŵalondezgi ŵake awo ŵali pa caru capasi ŵakulutilira kuryeskeka mwauzimu? Wakalondezga nthowa yeneyiyi, ya kulyeska ŵanthu ŵanandi kwizira mu ŵanthu ŵacoko waka. Ndipouli, mbanjani awo ŵakaŵa mu gulu la ŵanthu ŵacoko aŵa? Tiyeni tiwone umo Yesu wakalyeskera ŵalondezgi ŵake ŵanandi ŵakuphakazgika mu nyengo yakale kwizira mu ŵanthu ŵacoko waka. Pamasinda, mu nkhani yakulondezgapo tizamudumbiskana fumbo lakuzirwa comene kwa waliyose, lakuti: Kasi tingaŵamanya wuli ŵanthu ŵacoko waka awo Khristu wakuŵagwiliskira nchito mazuŵa ghano kuti watiryeskenge?

5, 6. (a) Kasi Yesu wakasankha kuti paŵe ndondomeko wuli yakuzirwa yakuti yovwire kuti ŵalondezgi ŵake ŵalutilire kuryeskeka makora mwauzimu para iyo wafwa? (b) Kasi Yesu wakaŵawovwira wuli ŵapositole ŵake kuti ŵaŵe ŵakunozgeka kuzakacita mulimo wakuzirwa para iyo wafwa?

⁵ Munthu uyo ni mutu wa mbumba wakucita vyose ivyo vikukhumbikwa kuti mbumba yake yizakaleke kusuzgika para iyo wafwa. Mwakuyana na fundo iyi, Yesu, uyo ni Mutu wa mpingo waunenesko, wakapanga ndondomeko yakuti yovwire kuti ŵalondezgi ŵake ŵapwelerekenge mwauzimu para iyo wafwa. (Efe. 1:22) Mwaciyelezgero, pafupifupi vyaka viŵiri pambere wandafwe, Yesu wakasankha kuti paŵe ndondomeko yakuzirwa. Wakasora ŵanthu ŵakwamba ŵacoko ŵeneawo pamasinda wakaŵagwiliskira nchito pakulyeska ŵanthu ŵanandi. Wonani ivyo vikacitika.

⁶ Wakati walomba usiku wose, Yesu wakawunganya ŵasambiri ŵake, ndipo pa aŵa wakasorapo ŵapositole 12. (Luka 6:12-16) Kwa vyaka viŵiri vyakulondezgapo, wakaŵanga pafupi comene na ŵanthu 12 aŵa, ndipo wakaŵasambizganga kwizira mu mazgu na mu vyakucita. Wakamanya kuti pakaŵa vinandi vyakuti ŵasambire; nakuti ŵakalutilira kucemeka “ŵasambiri.” (Mat. 11:1; 20:17) Wakaŵapa ulongozgi wakuzirwa comene, ndiposo wakaŵasambizga umo ŵangacitira mu uteŵeti. (Mat. 10:1-42; 20:20-23; Luka 8:1; 9:52-55) Wakwenera kuti wakaŵawovwiranga kuti ŵaŵe ŵakunozgeka kuzakacita mulimo wakuzirwa para iyo wafwa na kuwelera kucanya.

7. Kasi Yesu wakaŵalongora wuli ŵapositole ŵake mulimo wawo ukuru?

⁷ Kasi mulimo wa ŵapositole ukaŵa wakuti wuli? Apo zuŵa la Pentekoste 33 C.E. likaŵa pafupi kukwana, vikawonekerathu kuti ŵapositole ŵacitenge ‘mulimo wa ulaŵiliri.’ (Mil. 1:20) Ndipouli, kasi ni mulimo wuli ukuru uwo ŵakafipiranga mtima comene? Yesu wakati wawuka, wakaŵalongora mulimo uwu kwizira mu ivyo wakadumbiskana na mpositole Petrosi. (Ŵazgani Yohane 21:1, 2, 15-17.) Panthazi pa ŵapositole ŵanyake wose, Yesu wakaphalira Petrosi kuti: “Liskanga tumberere twane.” Ntheura, apa Yesu wakalongora kuti ŵapositole ŵake ŵaŵenge pakati pa ŵanthu ŵacoko waka awo waŵagwiliskirenge nchito pakupeleka cakurya cauzimu ku ŵanthu ŵanandi. Ici nchilongolero cakuti Yesu wakututemwa comene “tumberere” twake. *^[2]

8. Kasi ŵanthu awo ŵakagomezga pa Pentekoste ŵakalongora wuli kuti ŵakayimanya makora nthowa iyo Khristu wakalyeskeranga ŵasambiri ŵake?

⁸ Kwambira pa Pentekoste mu 33 C.E., Khristu uyo wakaŵa kuti wawuskika wakagwiliskira nchito ŵapositole ŵake kuŵa nthowa yakulyeskera ŵasambiri ŵake wose ŵakuphakazgika. (Ŵazgani Milimo 2:41, 42.) Ŵayuda na ŵakung’anamukira ku Ciyuda awo ŵakazgoka Ŵakhristu ŵakuphakazgika pa zuŵa ili, ŵakayimanya makora nthowa yakupelekera cakurya cauzimu iyi. Kwambira waka pa nyengo iyi, “ŵakalutilira kujipeleka  ku kusambizga kwa ŵapositole.” Kuyana na munthu munyake wakasambira, lizgu Lacigiriki ilo lili kung’anamulika kuti “ŵakalutilira kujipeleka” lingang’anamuraso ‘kugomezgeka na mtima wose kweniso kwambura kusunkhunyika.’ Ŵanthu awo ŵakagomezga ŵakaŵa na njara yikuru ya cakurya cauzimu, ndipo ŵakamanya uko ŵangacisanga. Ŵakaŵa na cigomezgo cose kuti ŵapositole ŵaŵalongosolerenge mazgu na milimo ya Yesu na kuŵaphalira ng’anamuro la malemba agho ghakuyowoya vya iyo. *^[3]—Mil. 2:22-36.

9. Kasi ŵapositole ŵakalongora wuli kuti ŵakalutilira kuŵika mtima pa mulimo wa kuliska mberere za Yesu?

⁹ Ŵapositole ŵakalutilira kuŵika mtima pa mulimo wa kuliska mberere za Yesu. Mwaciyelezgero, wonani umo ŵakamazgira nkhani iyo yikate yigaŵaniskenge mpingo uphya. Nkhani iyo yikawuka yikaŵa ya vyakurya vyakuthupi. Awo ŵakagaŵanga vyakurya zuŵa na zuŵa, ŵakazerezganga vyokoro ivyo vikayowoyanga Cigiriki, kweni vyokoro ivyo vikayowoyanga Cihebere ŵakavizerezganga yayi. Kasi ŵapositole ŵakayimazga wuli nkhani yakusuzga iyi? Ŵapositole “khumi na ŵaŵiri” ŵakasora ŵanalume ŵankhondi na ŵaŵiri ŵakwenelera kuti ŵalaŵilirenge “mulimo wakwenelera,” wa kugaŵa vyakurya. Ŵapositole awo pakwamba ŵakagaŵa cakurya ku mizinda iyo Yesu wakayilyeska mwamunthondwe, ŵakawona kuti cakuzirwa comene kwa iwo nkhuŵika mtima pa mulimo wa kupeleka cakurya cauzimu. Ntheura, iwo ŵakajipeleka ku “uteŵeti wa mazgu.”—Mil. 6:1-6.

10. Kasi Khristu wakaŵagwiliskira wuli nchito ŵapositole na ŵanalume ŵalara mu Yerusalemu?

¹⁰ Kuzakafika mu 49 C.E., ŵapositole awo ŵakakhalapo ŵakateŵeteranga lumoza na ŵalara ŵanji ŵakwenelera. (Ŵazgani Milimo 15:1, 2.) “Ŵapositole na ŵanalume ŵalara ku Yerusalemu” ŵakaŵa wupu wakulongozga. Pakuŵa Mutu wa mpingo, Khristu wakagwiliskira nchito gulu licoko ili la ŵanalume ŵakwenelera kuti wamazge masuzgo ghakukhwaskana na visambizgo. Kweniso wakagwiliskira nchito gulu ili pakulaŵilira na kulongozga pa mulimo wa kupharazga na kusambizga makani ghawemi gha Ufumu.—Mil. 15:6-29; 21:17-19; Kol. 1:18.

11, 12. (a) Kasi nchivici ico cikulongora kuti Yehova wakatumbika ndondomeko iyo Mwana wake wakalyeskeranga mipingo mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira? (b) Cifukwa wuli tikuyowoya kuti nthowa iyo Khristu wakalyeskeranga ŵanthu mwauzimu yikamanyikwanga makora?

¹¹ Kasi Yehova wakatumbika ndondomeko iyo Mwana wake wakalyeskeranga mipingo mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira? Enya. Cifukwa wuli tikuyowoya nthena? Buku la Milimo likuti: “Sono apo [mpositole Paulosi na awo wakendanga nawo] ŵakendanga kusolota mu  misumba, ŵakaŵaphaliranga awo ŵakaŵa kura kuti ŵasungilire malanguro agho ghakadumulika na ŵapositole kweniso ŵanalume ŵalara awo ŵakaŵa mu Yerusalemu. Ntheura, mipingo yikalutilira kukhozgeka mu cipulikano na kusazgikira mu unandi zuŵa na zuŵa.” (Mil. 16:4, 5) Wonani kuti vinthu vikendanga makora mu mipingo iyi cifukwa cakuti yikakolerananga na wupu wakulongozga mu Yerusalemu. Uwu mbukaboni ukuru comene wakuti Yehova wakatumbikanga ndondomeko iyo Mwana wake wakalyeskeranga mipingo. Tikwenera kukumbuka kuti tingacita makora mwauzimu pekha para Yehova wakutitumbika.—Zinth. 10:22; 1 Kor. 3:6, 7.

¹² Kufika apa, tawona kuti Yesu wakaŵa na ndondomeko yakulyeskera ŵalondezgi ŵake. Wakaryeskanga ŵanthu ŵanandi kwizira mu ŵanthu ŵacoko waka. Nthowa iyo wakalyeskeranga ŵanthu vyakurya vyauzimu yikamanyikwanga makora. Nakuti, ŵapositole ndiwo ŵakaŵa mu wupu wakulongozga wakwamba, ndipo cikaŵa cakusuzga yayi kuti ŵanthu ŵamanye kuti Ciuta wakaŵawovwiranga. Lemba la Milimo 5:12 likuti: “Kwizira mu mawoko gha ŵapositole vimanyikwiro vinandi na minthondwe vikalutilira kucitika pakati pa ŵanthu.” *^[4] Ntheura, pakaŵavya cifukwa cakuti ŵanthu awo ŵakazgoka Ŵakhristu ŵafumbire fumbo lakuti: ‘Kasi mbanjani awo Khristu wakuŵagwiliskira nchito pakuryeska mberere zake?’ Kweni kuzakafika mu vyaka vya m’ma 100 C.E., vinthu vikasintha.

13, 14. (a) Kasi Yesu wakapeleka cenjezgo wuli lakukhwaskana na umo mpingo uzamuwukilikira, ndipo mazgu ghake ghakamba kufiskika pawuli? (b) Kasi mpingo ukeneranga kuwukilika mu nthowa ziŵiri zini? (Wonani mazgu gha paumaliro.)

¹³ Yesu wakacima kuti mpingo waunenesko uzamuwukirika. Kumbukani kuti mu ntharika yake ya tirigu na duru, Yesu wakacenjezga kuti mu munda wa tirigu (Ŵakhristu ŵakuphakazgika) muzamuseŵeka duru (Ŵakhristu ŵatesi). Wakati, magulu ghose agha ghakulirenge lumoza mpaka nyengo yakuvuna, iyo ni “umaliro wa mgonezi.” (Mat. 13:24-30, 36-43) Pakatora nyengo yitali yayi kuti mazgu gha Yesu ghafiskike. *^[5]

¹⁴ Ŵakugaluka ŵakayezgayezga kuti ŵatimbanizge mpingo mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira, kweni ŵapositole ŵakugomezgeka ŵa Yesu ŵakaŵa ‘cakujandizga.’ Ŵakajandizganga visambizgo vyautesi kuti vileke kunjira mu mpingo waunenesko. (2 Tes. 2:3, 6, 7) Ndipouli, ŵapositole wose ŵakati ŵafwa, ucigaluka ukanjira ndipo mu nyengo ya kuseŵa, iyo yikatora vyaka vinandi ucigaluka uwu ukathandazgika comene. Mwakusazgirapo, mu nyengo iyi, duru likaŵa linandi comene ndipo tirigu wakaŵa mucoko. Pakaŵavya nthowa yakukhazikika yakupelekera vyakurya vyauzimu. Ivi vikeneranga kuzakasintha. Kweni fumbo ndakuti, Pawuli?

15, 16. Kasi Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakasanga vyandulo wuli cifukwa ca kusambira Malemba mwakufwilirapo, ndipo pakuwuka fumbo wuli?

¹⁵ Apo nyengo ya kuseŵa yikaŵa pafupi kumara, ŵanji ŵakamba kulongora kuti ŵakutemwa unenesko wa mu Baibolo. Kumbukani kuti mu vyaka vya m’ma 1870, gulu licoko waka la ŵanthu awo ŵakutemwa unenesko likakumana pamoza na kupanga makilasi ghakusambilira Baibolo. Gulu ili likapanga makilasi agha kuwaro kwa duru, uyo Mbakhristu ŵatesi ŵa mu machalichi na magulu ghanji agho ghakujicema kuti Ngacikhristu. Na mtima wakujiyuyura ndiposo maghanoghano ghawemi, Ŵasambiri ŵa Baibolo aŵa, nga umo ŵakajicemeranga, ŵakalombanga na kusanda Malemba mwakupwelelera.—Mat. 11:25.

¹⁶ Ŵasambiri ŵa Baibolo ŵakasanga vyandulo vinandi cifukwa ca kufwilirapo kusambira Malemba. Ŵanalume na ŵanakazi ŵakugomezgeka aŵa ŵakavumbura visambizgo vyautesi na kuthandazga unenesko. Ŵakalemba na kugaŵira mabuku ghakulongosora Baibolo mu vyaru vinandi. Mulimo wawo ukakondweska ŵanthu ŵanandi awo ŵakaŵa na njara kweniso nyota ya unenesko. Ntheura pakuwuka fumbo lakuzirwa lakuti:  Kasi Ŵasambiri ŵa Baibolo awo ŵakaŵako pambere caka ca 1914 cindafike, ndiwo Khristu wakasankha kuŵa nthowa yakupelekera cakurya ku mberere zake? Yayi. Iwo ŵakaŵa kuti ŵacali mu nyengo ya kuseŵa, ndipo ndondomeko yakupelekera cakurya cauzimu yikaŵa kuti yicali kunozgeka. Nyengo yakuti Ŵakhristu ŵatesi, awo ni duru, ŵafumiskikeko ku Ŵakhristu ŵaunenesko, awo ni tirigu, yikaŵa kuti yindakwane.

17. Kasi ni vinthu wuli vyakuzirwa ivyo vikamba kufiskika mu 1914?

¹⁷ Nga umo tikasambilira mu nkhani iyo yajumpha, nyengo yakuvuna yikamba mu 1914. Mu caka ici, vinthu vinandi vyakuzirwa vikamba kufiskika. Yesu wakimikika kuŵa Themba, ndipo mazuŵa ghaumaliro ghakamba. (Uvu. 11:15) Kwambira mu 1914 mpaka kuuyambiliro wa 1919, Yesu wakalongozgana na Awiske pakwiza mu tempile lauzimu kuti ŵacite mulimo wakukhumbikwa comene wa kuskolera na kutozga. *^[6] (Mal. 3:1-4) Kufuma apo, kwambira mu 1919, nyengo yikakwana yakwambira kuwunganya tirigu. Kasi apa nyengo yikakwana yakuti Khristu wimikire gulu lakuti liŵe nthowa yakupelekera cakurya cauzimu? Enya.

18. Kasi Yesu wakacima kuti wazamucita vici, ndipo ni fumbo wuli ilo likaŵapo apo mazuŵa ghaumaliro ghakambiranga?

¹⁸ Mu ucimi wake wakukhwaskana na mazuŵa ghaumaliro, Yesu wakayowoya kuti wazamunozga nthowa yakupelekera ‘cakurya cauzimu pa nyengo yakwenelera.’ (Mat. 24:45-47) Kasi nthowa iyi ni njini? Mwakuyana na ndondomeko iyo wakambiska apo wakaŵa pano pa caru capasi, Yesu wakamba kulyeska ŵanthu ŵanandi kwizira mu ŵanthu ŵacoko waka. Kweni apo mazuŵa ghaumaliro ghakambiranga, pakaŵa fumbo lakuti, Kasi ŵanthu ŵacoko aŵa ni mbani? Mu nkhani yakulondezgapo, tidumbiskanenge fumbo ili na mafumbo ghanyake ghakukhwaskana na ucimi wa Yesu.