Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Ici Nchiharo Cithu Cauzimu

Ici Nchiharo Cithu Cauzimu

“Ici nchiharo ca ŵateŵeti ŵa Yehova.”—YES. 54:17, 18.

1. Kasi Yehova wasunga vici kuti ŵanthu ŵasange candulo?

 YEHOVA, “Ciuta wamoyo na wakukhalilira,” wasungira ŵanthu uthenga wake uwo ukupeleka umoyo. Iwo umalenge yayi, cifukwa “mazgu gha Yehova ghakukhalilira muyirayira.” (1 Pet. 1:23-25) Tili ŵakuwonga comene kuti Yehova wasunga uthenga wakuzirwa uwu mu Mazgu ghake, Baibolo.

2. Kasi Ciuta wasunga vici mu Mazgu ghake kuti ŵanthu ŵake ŵamanye?

2 Mu Mazgu ghake Ciuta wali kusungilira zina lake kuti ŵanthu ŵake ŵalimanye. Malemba ghakuzunura “Yehova Ciuta” kakwamba apo ghakulongosora vya “malengeko gha mtambo na gha caru.” (Gen. 2:4, 5a) Zina la Ciuta likalembeka mwamunthondwe kanandi waka pa viphapha vya malibwe ivyo vikaŵa na Malango Khumi. Mwaciyelezgero, dango lakwamba likwamba na mazgu ghakuti: “Ine ndine Yehova Ciuta wako.” (Ex. 20:1-17) Zina la Ciuta licalipo cifukwa Fumu Yikuru Yehova wasungilira Mazgu ghake na zina lake nangauli Satana wayezgayezga kuti waparanye.—Sal. 73:28.

3. Kasi Ciuta wasunga vici nangauli visambizgo vyautesi vya visopa vyazara comene?

3 Kweniso mu Mazgu ghake, Yehova wasunga unenesko. Nangauli visambizgo vyautesi vya visopa vyazara comene, kweni ise tikuwonga comene kuti Ciuta watipa ungweru wauzimu ndiposo unenesko. (Ŵazgani Salmo 43:3, 4.) Nangauli, ŵanthu ŵanandi ŵali mu cisi, kweni ise tikulutilira kwenda mu ungweru wauzimu wakufuma kwa Ciuta.—1 Yoh. 1:6, 7.

TILI NA CIHARO ICO TIKWENERA KUCIZIRWISKA

4, 5. Kasi ni mwaŵi wuli wapadera uwo tili nawo kufuma mu 1931?

4 Pakuŵa Ŵakhristu, tili na ciharo cakuzirwa comene. Dikishonare yinyake yikuti: “Ciharo ca caru ni mikhaliro, maluso panji mitheto, kweniso umo ŵanthu ŵakukhalira mu caru ico, ivyo vyaŵapo kwa vyaka vinandi, vyeneivyo vikufuma mu muwiro umoza kuya mu unyake.” (Collins Cobuild English Dictionary) Ciharo cithu cauzimu nkhumanya makora Mazgu gha Ciuta na kupulikiska unenesko wakukhwaskana na Ciuta ndiposo khumbo lake. Kweniso watipa mwaŵi wapadera comene wa kumanyikwa na zina lake.

Tikakondwa comene pakupokelera zina lakuti Ŵakaboni ŵa Yehova pa ungano withu wa cigaŵa mu 1931

5 Tikapokera zina ili pa ungano wa cigaŵa uwo ukacitikira ku Columbus, Ohio, U.S.A., mu 1931. Pa ndondomeko ya ungano wa cigaŵa uwu pakalembeka “JW.” Mudumbu munyake wakayowoya kuti: “Tikaghanaghananga kuti JW wakwimira Just Wait (Lindilirani), Just Watch (Ŵani Maso) panji Jehovah’s Witnesses (Ŵakaboni ŵa Yehova).” Pakwamba tikacemekanga kuti Ŵasambiri ŵa Baibolo, kweni tikamba kumanyikwa na zina lakuti Ŵakaboni ŵa Yehova pa Sabata, Julayi 26, 1931. Tikakondwa comene kupokera zina la mu Malemba ili. (Ŵazgani Yesaya 43:12.) Mubali munyake wakayowoya kuti: “Niluwenge yayi umo tikakuŵira mapi pa malo gha ungano uwu.” Palije waliyose mu caru uyo wakakhumbanga zina ili, kweni Ciuta wazomerezga kuti ise timanyikwenge na zina ili, ndipo sono pajumpha vyaka vyakujumpha 80. Ni mwaŵi wapadera comene kuŵa Ŵakaboni ŵa Yehova.

6. Kasi pa ciharo cithu cauzimu pali uthenga wuli waunenesko?

6 Cigaŵa cinyake ca ciharo cithu cauzimu ni uthenga waunenesko ndiposo wakuzirwa wa mu Baibolo, wakukhwaskana na ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵa mu nyengo yakale. Mwaciyelezgero, ghanaghanirani za Abrahamu, Yisake, na Yakobe. Ŵanthu aŵa na mbumba zawo ŵakwenera kuti ŵakadumbiskananga vinthu vyakukhwaskana na umo ŵangakondweskera Yehova. Ntheura nchakuzizika yayi kuti Yosefe wakakana kucita uleŵi mwakuti waleke “kwanangira Ciuta.” (Gen. 39:7-9) Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakadumbiskananga vinthu vyakukhwaskana na Ciuta. Fundo zinyake izo ŵakasambizgananga ni zakukhwaskana na Mugonero wa Fumu izo mpositole Paulosi wakaphalira mipingo. (1 Kor. 11:2, 23) Mazuŵa ghano, fundo zakukhumbikwa pakusopa Ciuta “mu mzimu na unenesko” zili mu Mazgu ghake. (Ŵazgani Yohane 4:23, 24.) Baibolo lili kulembeka kuti lovwire ŵanthu wose, kweni ise pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova ndise tikulizirwiska comene.

7. Kasi ni layizgo wuli lakupembuzga ilo nchigaŵa ca ciharo cithu?

7 Mwakudumura, ciharo cithu cauzimu ni nkhani zinandi izo zapharazgika, zeneizo zikulongora kuti ‘Yehova wakwimira ise.’ (Sal. 118:7) Fundo iyi yikutovwira kumanya kuti tili ŵakuvikilirika nanga ni para tikutambuzgika. Cigaŵa cakupembuzga comene ca ciharo cithu cauzimu ni layizgo lakuti: “Palije homwa ilo lafulikira iwe tilisakate, ndipo lulimi lose ilo tiluwukire iwe mu kweruzga tiulususkenge. Ici nchiharo ca ŵateŵeti ŵa Yehova na urunji wawo ukufuma kwa Ine, wakuti Yehova.” (Yes. 54:17, 18) Palije cilwero ca Satana ico cingatipweteka kwamuyirayira.

8. Kasi tiwonenge vici mu nkhani iyi na yakulondezgapo?

8 Satana wayezgayezga kuti wanange Mazgu gha Ciuta, kufumiskamo zina lakuti Yehova mu Baibolo, na kubenekelera unenesko. Kweni iyo wangayana na Yehova yayi, ndipo Yehova watondeska milimo ya Satana yose. Mu nkhani iyi na yakulondezgapo tiwonenge (1) umo Ciuta wasungira Mazgu ghake; (2) umo Yehova wawoneseskera kuti zina lake lisungike; ndiposo (3) umo Ŵadada ŵithu ŵa kucanya ŵaliri ŵeneco ŵa unenesko ndiposo umo ŵausungira.

YEHOVA WASUNGILIRA MAZGU GHAKE

9-11. Kasi ni viyelezgero wuli ivyo vikulongora kuti Baibolo lapona ku masuzgo ghanandi?

9 Ŵanthu ŵanandi ŵayezgayezga kuti ŵanange Baibolo, kweni Yehova walisungilira. Buku linyake likuti: “Mu 1229 Wupu wa Toulouse ukakanizga ŵanthu bweka kuti ŵaŵazgenge [Mabaibolo gha mu ciyowoyero cawo], kuti umazge Ŵaabigensi na Ŵawadensi . . . Ungano uwo ukacitika mu 1234 mu Tarragona, Spain, wakulongozgeka na James I nawo ukakanizga ŵanthu kuŵazga Baibolo. . . . Wupu wa Roman See ukanjilirapo kakwamba pa nkhani iyi mu 1559, apo Cilongolero ca mabuku ca [Papa] Paul IV cikakanizga kusindikizga na kusunga Mabaibolo kwambura kuzomerezgeka na Ofesi Yakupatulika. Mabaibolo agho ghakakanizgika ghakaŵa gha ciyowoyero ico ŵanthu ŵanandi ŵakacimanyanga makora.”—Enciclopedia Cattolica (Catholic Encyclopedia).

10 Baibolo lavikilirika nangauli ŵanthu ŵayezgayezga kuti ŵalinange. Cadera mu 1382, John Wycliffe na ŵanyake ŵakang’anamura Baibolo kakwamba kuya mu Cingelezi. Munyake uyo wakang’anamuranga Baibolo ni William Tyndale, ndipo wakakomeka mu 1536. Vikuyowoyeka kuti apo ŵakamukaka pa khuni wakalira kuti, “Fumu, julani maso gha themba la England.” Pamasinda ŵakamukoma mwakucita kumukhinya pa singo na kumocha na moto.

11 Baibolo lapona ku ŵakususka ŵanandi. Mwaciyelezgero, mu 1535 kukaŵa Baibolo ilo Miles Coverdale wakang’anamura kuya mu Cingelezi. Coverdale wakang’anamura cigaŵa ca Baibolo ico ŵanji ŵakuti “Cipangano ca Sono” ndiposo “Cipangano Cakale” kufuma Genesis mpaka Midauko nga ni Tyndale. Wakang’anamura vigaŵa vinyake vya Malemba kufuma mu Cilatini na mu Baibolo la Martin Luther ilo likaŵa mu Cijeremani. Mazuŵa ghano Baibolo la Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro gha Caru Ciphya likuwongeka comene cifukwa ndakupulikikwa makora, ndaunenesko, ndiposo ndakovwira mu uteŵeti. Tili ŵakukondwa kuti palije nkhongono za viŵanda panji za munthu izo zingatondeska kuti Mazgu gha Yehova ghavikilirike.

YEHOVA WALI KUSUNGILIRA ZINA LAKE

Ŵanthu ŵanyake nga ni Tyndale ŵakataya umoyo wawo cifukwa ca Mazgu gha Ciuta

12. Kasi Baibolo la Mang’anamuliro gha Caru Ciphya lawovwira wuli pakusungilira zina la Ciuta?

12 Yehova Ciuta wawoneseska kuti zina lake lasungika mu Mazgu ghake. Pa nkhani iyi, Baibolo la Mang’anamuliro gha Caru Ciphya lawovwira comene. Mu mazgu ghakwamba, komiti yakujipeleka iyo yikang’anamuranga Baibolo ili kuya mu Cingelezi yikalemba kuti: “Cinthu capadera comene mu Baibolo ili nkhuwezgerapo zina la Ciuta pa malo ghake. Zina lakuti ‘Yehova’ ilo ŵanthu ŵanandi mu Cingelezi ŵakuzomerezga ndilo lalembeka mu malo ghakukwana 6,973 mu Malemba gha Cihebere ndiposo malo ghakukwana 237 mu Malemba gha Cigiriki.” Baibolo la Mang’anamuliro gha Caru Ciphya lose panji cigaŵa cake lili mu viyowoyero vyakujumpha 116, ndipo Mabaibolo ghakujumpha 178,545,862 ghasindikizgika.

13. Cifukwa wuli tikuyowoya kuti ŵanthu ŵamanya zina la Ciuta kufuma waka apo ŵakalengekera?

13 Ŵanthu ŵamanya zina la Ciuta kufuma waka apo ŵakalengekera. Adamu na Eva ŵakalimanyanga zina la Ciuta, ndipo ŵakamanyanga na kazunuliro kake wuwo. Apo Hamu wakayuyura awiske Ciwowota cikati cajumpha, Nowa wakati: “Shemu watumbikike na Yehova Ciuta wane; [ndipo mwana wa Hamu] Kenani waŵenge muzga wake.” (Gen. 4:1; 9:26) Ciuta wakayowoya kuti: “Ine ndine Yehova; ili ndilo zina lane; ucindami wane kuti ndipenge munyake cara.” Kweniso Ciuta wakayowoya kuti: “Ndine Yehova ndipo kulije munyake, kulije munyake pamo na Ine.” (Yes. 42:8; 45:5) Yehova wawoneseska kuti zina lake lasungika ndiposo kuti ŵanthu pa caru cose ŵalimanya. Tili na mwaŵi ukuru comene kumanyikwa na zina la Yehova na kumuteŵetera pakuŵa Ŵakaboni ŵake. Vili nga ni para tikucemerezga kuti: “Mu zina la Ciuta withu tamkutumphuska ndembera zithu.”—Sal. 20:5.

14. Kasi zina la Ciuta likusangikaso nkhu kunyake padera pa Baibolo?

14 Zina la Ciuta likusangika mu Baibolo pera yayi. Ghanaghanirani za Libwe la ku Moabu, ilo likasangika ku Dhiban (Dibon), makilomita 21 ku mafumiro gha dazi kwa Nyanja ya Mcere. Pa libwe ili pali kulembeka nkhani yakukhwaskana na Omri, Themba la Israyeli, ndiposo ivyo Mesha, Themba la Moabu, likayowoya vyakukhwaskana na nkhondo iyo likarwa na Ŵaisrayeli. (1 Mathe. 16:28; 2 Mathe. 1:1; 3:4, 5) Libwe la ku Moabu ili ndakuzirwa comene cifukwa pali kulembeka zina la Ciuta mu vilembo vinayi vya Cihebere (Tetragrammaton). Vilembo vinayi ivi vya zina la Ciuta vili kulembekaso mwakuwerezgawerezga mu Makalata gha ku Lakishi, ndiposo pa madengere agho ghakasangika ku Israyeli.

15. Kasi Septuagint ni vici, ndipo cifukwa wuli likang’anamulika?

15 Awo ŵakang’anamuranga Baibolo kale nawo ŵakawovwira pakuvikilira zina la Ciuta. Ŵayuda ŵakati ŵafwatuka ku wuzga wa ku Babuloni wa mu 607 B.C.E. mpaka mu 537 B.C.E., ŵanandi ŵakaluta yayi ku Yuda na ku Israyeli. Kuzakafika mu vyaka vya m’ma 200 B.C.E., Ŵayuda ŵanandi ŵakakhalanga mu Alexandria ku Eguputo ndipo ŵakakhumbanga kuti Malemba gha Cihebere ghang’anamulike kuya mu Cigiriki, ciyowoyero ico cikayowoyekanga mu vyaru vinandi pa nyengo iyi. Baibolo ili likamara kung’anamulika mu vyaka vya m’ma 100 B.C.E., ndipo likucemeka kuti Septuagint. Mu ma Septuagint ghanyake muli zina lakuti Yehova mu Cihebere.

16. Yowoyani ciyelezgero ico cikulongora kuti zina la Ciuta lili kulembeka mu buku ilo likasindikizgika kakwamba mu 1640.

16 Zina la Ciuta likusangikaso mu buku ilo likasindikizgika kakwamba ku America, lakucemeka kuti Bay Psalm Book. Lakwambilira (ilo likasindikizgika mu 1640) lili na buku la Masalmo, ndipo likang’anamulika kufuma mu Cihebere kuya mu Cingelezi ca mu nyengo iyi. Lili na zina la Ciuta nga mpha Salmo 1:1, 2 apo pakuti, “munthu wakutumbikika” wakwenda mu fundo ya ŵaheni yayi, “kweni mu dango la Iehovah (Yehova) ndimo muli cimwemwe cake.” Kuti mumanye vinandi pa nkhani ya zina la Ciuta, wonani burosha lakuti Dzina la Mulungu Limene Lidzakhala Kosatha.

YEHOVA WAKUSUNGILIRA UNENESKO

17, 18. (a) Kasi “unenesko” ni vici? (b) Kasi “unenesko wa makani ghawemi” ni vici?

17 Tikuteŵetera Yehova “Ciuta wa unenesko.” (Sal. 31:5) Dikishonare yinyake yikuti: “Unenesko wakukhwaskana na cinthu cinyake ni fundo zose zakukhwaskana na cinthu ico, m’malo mwa vinthu vyakucita kughanaghanira waka panji vyakucita kwata.” (Collins Cobuild English Dictionary) Mu Cihebere ca mu Baibolo, lizgu ilo kanandi likung’anamulika kuti “unenesko” likuyowoya za cinthu ico nchaunenesko, ndiposo cakugomezgeka. Lizgu Lacigiriki ilo likung’anamulika kuti “unenesko” likuyowoya cinthu ico cili na maukaboni panji ico nchiwemi.

18 Yehova wasungilira unenesko ndipo wawoneseska kuti uŵe palipose. (2 Yoh. 1, 2) Tikulutilira kupulikiska unenesko, pakuti “nthowa ya ŵarunji yikuŵa nga ndi kungweluka kwa matandakuca, uko kukuŵaliraŵalira mpaka muhanya pakati.” (Zinth. 4:18) Tikukolerana na mazgu gha Yesu, agho wakayowoya apo wakalombanga kwa Ciuta kuti: “Mazgu ghinu mbunenesko.” (Yoh. 17:17) Mazgu gha Ciuta ghali na “unenesko wa makani ghawemi,” uwo ni visambizgo vyose vya Ŵakhristu ŵaunenesko. (Gal. 2:14) Vinyake mwa visambizgo ivi ni unenesko wakukhwaskana na zina la Yehova, muwuso wake, sembe yakuwombora ya Yesu, ciwuka, na Ufumu. Tiyeni sono tiwone umo Ciuta wasungira unenesko nangauli Satana wayezgayezga kuti waubenekelere.

YEHOVA WATONDA AWO ŴAKUKHUMBA KUTIMBANIZGA UNENESKO

19, 20. Kasi Nimurodi wakaŵa njani, ndipo nchivici ico cikatondeka mu nyengo yake?

19 Ciwowota cikati camara, kukaŵa “Nimurodi ciŵinda wankhongono pamaso pa Yehova.” (Gen. 10:9) Pakuti wakasuskanga Yehova Ciuta, Nimurodi wakasopanga Satana ndipo wakaŵa nga ni ŵakususka awo Yesu wakaŵaphalira kuti: “Imwe muli ŵakufuma kwa wiskemwe Dyabulosi, ndipo mukukhumba kucita makhumbiro gha wiskemwe. Iyo yura . . . wakima mu unenesko cara.”—Yoh. 8:44.

20 Nimurodi wakawusanga Babele na misumba yinyake yapakati pa madambo gha Tigris na Yufurate. (Gen. 10:10) Wakwenera kuti ndiyo wakalongozganga pakuzenga Babele na gongwe lake mu 2269 B.C.E. Mwakupambana na khumbo la Yehova lakuti ŵanthu ŵaŵe pa caru cose capasi, awo ŵakazenganga vinthu ivi ŵakayowoya kuti: “Tiyeni, tijizengere msumba, na gongwe, mutu wake ukafike ku mtambo, ndipo tijicitire lumbiri, mzire timwalalikire pa cisko ca caru cose.” Kweni ivyo ŵakakhumbanga kucita vikatondeka apo Ciuta “wakatimbanizga mazgu gha caru cose” ndipo wakamwalaliska awo ŵakazenganga gongwe. (Gen. 11:1-4, 8, 9) Usange Satana wakaghanaghananga vya kwambiska cisopa cimoza kuti waliyose wasopenge iyo, ivyo wakakhumbanga vikatondeka. Kwamba kale kusopa Yehova ndico caŵa cinthu cakwamba, ndipo ŵanthu awo ŵakumusopa ŵakusazgikira zuŵa lililose.

21, 22. (a) Cifukwa wuli cisopa cautesi catondeka kumazga kusopa kwaunenesko? (b) Kasi tizamusambira vici mu nkhani yakulondezgapo?

21 Vindacitikepo kuti cisopa cautesi cimazge kusopa kwaunenesko. Cifukwa wuli? Cifukwa Msambizgi withu Mukuru wawoneseska kuti Mazgu ghake ghasungika, ŵanthu ŵamanya zina lake, ndiposo ŵamanya unenesko. (Yes. 30:20, 21) Para tikusopa Ciuta mu unenesko tikuŵa ŵacimwemwe, kweni kuti ticite nthena tikwenera kulutilira kuŵa ŵakukhora mwauzimu, kuthemba comene Yehova na kulondezga ulongozgi wa mzimu wake utuŵa.

22 Mu nkhani yakulondezgapo tizamusambira umo visambizgo vinyake vyautesi vikambira. Tizamuwona kuti Malemba ghakusambizga yayi visambizgo vyautesi ivi. Kweniso tizamuwona umo Yehova uyo wakusunga unenesko, watitumbikira na visambizgo vyaunenesko ivyo tikuvizirwiska comene pakuŵa cigaŵa ca ciharo cithu cauzimu.