Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

Kasi Mukumanya?

Kasi Mukumanya?

Padera pa Baibolo, kasi paliso ukaboni wuli uwo ukulongora kuti Ŵaisrayeli ŵakaŵa ŵazga ku Eguputo?

Baibolo likuti Ŵamidiyani ŵakati ŵamutora Yosefe na kuluta nayo ku Eguputo, nyengo yikati yajumphapo, Yakhobe na mbumba yake nawo ŵakasama ku Kanani na kuluta ku Eguputo. Ŵakakhala mu Eguputo mu chigaŵa chakuchemeka Gosheni, mumphepete mwa Mlonga wa Nayelo. (Gen. 47:1, 6) Ŵaisrayeli “ŵakalutilira kwandana na kuŵa ŵankhongono chomene.” Ntheura Ŵaeguputo ŵakamba kuwopa Ŵaisrayeli ndipo ŵakamba kuŵagwiliska ntchito za wuzga.—Eks. 1:7-14.

Ŵanthu ŵanyake ŵakususka nkhani ya mu Baibolo iyi, ŵakuti ntchidokoni waka. Ndipouli, pali ukaboni unyake wakulongora kuti Ŵasemite * panji kuti Ŵaisrayeli, ŵakaŵa ŵazga ku Eguputo.

Mwachiyelezgero, ŵanthu ŵakufukura vinthu vyakale ŵali kusanga vinthu vinyake ivyo vili na ukaboni wakuyowoya za ŵanthu ŵakale awo ŵakakhalanga kumpoto kwa Eguputo. Dr. John Bimson wakati pali ukaboni wakuti Ŵasemite 20 panji kujumpha, ŵakakhalanga ku chigaŵa ichi cha kumpoto kwa Eguputo. Kweniso nkhwantha yinyake James K. Hoffmeier yikati: “Vikulongora kuti nyengo yakwambira m’ma 1800 m’paka 1540 B.C., ŵanthu awo ŵakayowoyanga chiyowoyero cha Ŵasemite ŵa ku manjiliro gha dazi kwa Asia, ŵakawonanga kuti charu cha Eguputo chikaŵa chiwemi chomene kusamirako.” Nkhwantha iyi yikatiso: “Nyengo iyi yikukolerana chomene na nyengo iyo Abrahamu, Yisake, na Yakhobe ŵakaŵirako, ntheura ntchakupulikikwa kuti nyengo iyi yikukolerana chomene na vyakuchitika ivyo tikuŵazga mu buku la Genizesi.”

Paliso ukaboni unyake wakufuma kumwera kwa Eguputo. Chikumba chinyake icho chikalembeka cha m’ma 2000 B.C.E. m’paka m’ma 600 B.C.E. chili na mazina gha ŵazga awo ŵakagwiranga ntchito mu nyumba ya munthu munyake kumwera kwa Eguputo. Mazina ghakujumpha 40 pa ŵanthu aŵa, Ngachisemite. Ŵazga aŵa ŵakagwiranga ntchito zakuphika, kuluka, na ntchito zinyake za wuzga. Hoffmeier wakayowoyaso kuti: “Pakuti Ŵasemite ŵakujumpha 40 ndiwo ŵakateŵeteranga mbumba yimoza kumwera kwa Eguputo, ntheura vikulongora kuti Ŵasemite awo ŵakakhalanga mu Eguputo, chomenechomene mumphepete mwa mlonga, ŵakwenera kuti ŵakaŵa ŵanandi chomene.”

Nkhwantha yinyake ya kufukura vinthu vyakale zina lake David Rohl yikalemba kuti mazina ghanyake gha ŵazga agho ghakalembeka pa chikumba “ghakuyana na agho tikuŵazga mu Baibolo.” Mwachiyelezgero, pa vikumba ivi pali mazina nga ni Isakara, Asheri, na Shifura. (Eks. 1:3, 4, 15) Rohl wakamalizga kuti: “Uwu mbukaboni wakukhorweska wakuti Ŵaisrayeli ŵakaŵa ŵazga ku Eguputo.”

Dr. Bimson wakati: “Mabuku ghanandi gha mdauko ghakukhozgera nkhani ya mu Baibolo yakuyowoya umo Ŵaisrayeli ŵakaŵira ŵazga ku Eguputo kweniso umo ŵakawombokwera ku wuzga uwu.”

^ ndime 4 Zina lakuti Semite likafuma kwa Shemu, uyo wakaŵa yumoza wa ŵana ŵatatu ŵa Nowa. Vikulongora kuti Ŵaelamu, Ŵaasiriya, Ŵakalidi (Ŵababuloni), Ŵahebere, Ŵasiriya na mafuko ghanyake gha Ŵaarabu ŵakafuma mu fuko la Shemu.