Mhaka Ya Vutomi

Vutomi Lebyi Fuweke Entirhweni Wa Yehovha

HI KU VULA KA RUSSELL KURZEN

Ndzi velekiwe hi September 22, 1907, ka ha sele malembe ya nkombo leswaku ku sungula nguva yo hlawuleka, leyi sunguleke hi ku tlhekeka ka nyimpi yo sungula ya misava. Ndyangu wa ka hina a wu fuwile hi ndlela leyi xiyekaka swinene. Endzhaku ka loko u twe hi ta vuxokoxoko bya matimu ya ka hina, ndza tshemba leswaku u ta pfumelelana na mina.

KOKWANA Kurzen u sungule ku lava ntiyiso malunghana ni Xikwembu, a ha ri xinhwanyetana. Loko a nga si fika emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, u endzele tikereke to hambana-hambana, edorobeni ra Spiez eSwitzerland, laha a a tshama kona. Hi 1887, loko se a ri ni malembe yo hlayanyana a tekiwile, ndyangu wa ka Kurzen wu longoloke ni van’wana, wu rhurhela eUnited States.

Ndyangu lowu wu fike wu tshama eOhio, laha hi lembe ra 1900, Kokwana wa xisati a kumeke xuma lexi a a ri karhi a hlotana na xona. U xi kume ebukwini ya Charles Taze Russell leyi nge The Time Is at Hand, leyi tsariweke hi Xijarimani. U te loko a yi hlayile, a hatla a swi vona leswaku i ntiyiso wa Bibele. Hambileswi Kokwana wa xisati a a nga swi koti kahle ku hlaya Xinghezi, u endle xikhokhelo xa magazini wa Xihondzo xo Rindza wa Xinghezi. Xisweswo u dyondze mintiyiso ya Bibele leyi engetelekeke swin’we ni Xinghezi. Kokwana wa xinuna a nga ti tsakelanga timhaka ta swa moya leti nsati wakwe a ti tsakela.

Eka vana va 11 va Kokwana Kurzen, John na Adolph hi wona majaha mambirhi lama tlangeleke xuma xa moya lexi a xi kumeke. John a a ri tata wa mina, naswona u khuvuriwe hi 1904 le St. Louis, Missouri, entsombanweni wa Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a a ti vitaniwa hakona. Leswi Swichudeni swo tala swa Bibele a swi ri swisiwana, masiku ya  mintsombano ma endliwe ma fambisana ni Nkombiso wa Misava Hinkwayo lowu khomeriweke le St. Louis leswaku vanhu lava teke entsombanweni na vona va ta kuma mathikithi yo chipa ya xitimela. Adolph yena u khuvuriwe hi 1907 entsombanweni lowu a wu ri le Niagara Falls, eNew York. Tatana na Adolph va chumayele hi ku hiseka leswi va swi dyondzeke eBibeleni, eku heteleleni havambirhi va ve vatirheli va nkarhi hinkwawo (sweswi va vuriwa maphayona).

Xisweswo, loko ndzi velekiwa hi 1907, ndyangu wa ka hina ana se a wu fuwile hi tlhelo ra moya. (Swivuriso 10:22) A ndza ha ri ricece loko vatswari va mina, John na Ida, va famba na mina entsombanweni lowu nga ni nhloko-mhaka leyi nge “Yanani eMahlweni Mi Hlula” le Put-in-Bay, Ohio, hi 1908. Joseph F. Rutherford, loyi hi nkarhi wolowo a a ri mulanguteri la famba-fambaka, a a ri mutshama-xitulu wa ntsombano. Eka mavhiki ma nga ri mangani lama hundzeke a a ri le Dalton, eOhio, laha a endzeleke ndyangu wa ka hina, a tlhela a nyikela tinkulumo eka Swichudeni swa Bibele swa le ndhawini ya ka hina.

Ina, a ndza ha swi tsundzuki swiendlakalo sweswo, kambe ntsombano lowu ndzi wu tsundzukaka hi lowu wu khomeriweke le Mountain Lake Park, eMaryland, hi 1911. Kwalaho, mina ni ntsongwana ya mina Esther hi vonane na Charles Taze Russell, loyi a a langutela ntirho wo chumayela wa Swichudeni swa Bibele emisaveni hinkwayo.

Hi June 28, 1914, siku leri ha rona misava yi tikumeke yi ri enyimpini hikwalaho ka ku dlayiwa ka Nghanakana Ferdinand ni nsati wakwe, le Sarajevo, mina ni ndyangu wa ka hina a hi ri entsombanweni le Columbus, Ohio, hi nga toviwi hi nchumu. Ku sukela hi nkarhi wolowo, ndzi ve ni lunghelo ra ku ya emintsombanweni yo tala ya vanhu va Yehovha. Eka yin’wana vanhu va kona a va nga tati ni xandla. Eka yin’wana leyi a yi khomeriwa eswitediyamu swin’wana leswikulu, a ku pfumaleka ni vuphelo bya marha.

Kaya Ra Hina A Ri Ri eNdhawini Leyinene

Ku sukela hi va-1908 ku ya fika eka 1918, muti wa ka hina lowu a wu ri le Dalton—exikarhi ka Pittsburgh, Pennsylvania, na Cleveland, Ohio—a ku khomeriwa eka wona minhlangano ya vandlha leritsongo ra Swichudeni swa Bibele. Ekaya ka hina a ku rhurheriwa swivulavuri swo tala leswi famba-fambaka. A va fika va tsimba tihanci ta vona ni tigolonyi leti kokiwaka endzhaku ka xitlati, kutani va hi rungulela mintokoto leyi tsakisaka ni tindzalama tin’wana ta swa moya. Leyi a ku ri minkarhi leyi khutazaka hakunene!

Tatana a a ri mudyondzisi exikolweni, kambe lexi a a xi navela ngopfu a ku ri ku nghenela  ntirho lowukulu wo dyondzisa, ku nga vutirheli bya Vukreste. Minkarhi hinkwayo a a dyondzisa ndyangu wakwe ha Yehovha, naswona madyambu man’wana ni man’wana a hi khongela swin’we tanihi ndyangu. Hi ximun’wana xa 1919, Tatana u xavise hanci ya ka hina ni golonyi ya kona, hiloko a xava movha lowu vitaniwaka 1914 Ford, hi $175 leswaku a ta fikelela vanhu lava engetelekeke loko a chumayela. Hi 1919 na hi 1922, ndyangu wa ka hina wu fambe hi movha lowu, loko wu ya emintsombanweni leyi nga rivalekiki ya Swichudeni swa Bibele, le Cedar Point, Ohio.

Ndyangu wa ka hina hinkwawo—Manana; Tatana; Esther; ntsongwana ya mina John swin’we na mina—wu hlanganyele entirhweni wo chumayela vanhu. Ndza ha ri tsundzuka kahle siku leri ha rona n’wini wa muti a nga ndzi vutisa xivutiso xa Bibele ro sungula. A ndzi ri ni malembe ya kwalomu ka nkombo. Wanuna wa kona u vutisile a ku: “Xifanyetana ndzi wena, Armagedoni i yini?” Ndzi swi kotile ku n’wi nyika nhlamulo leyi humaka eBibeleni, hi ku pfuniwanyana hi tatana.

Ku Nghenela Ntirho Wa Nkarhi Hinkwawo

Hi 1931 ndyangu wa ka hina wu ye entsombanweni lowu khomeriweke eColumbus, Ohio laha hi nga fika hi tsakela ku kuma vito lerintshwa ra Timbhoni ta Yehovha. John a a tsake ngopfu lerova a kunguhata leswaku mina na yena hi fanele hi nghenela ntirho wa vuphayona. * Hi byi nghenerile, hi loko Manana, Tatana na Esther na vona va byi nghenela. A hi kume ndzalama hakunene—ndyangu hinkwawo a wu endla ntirho lowu tsakisaka wa ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu! Ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi nkhensa Yehovha hikokwalaho ka nyiko leyi ya risima. Hambileswi a hi tsakile swinene, hi tlhele hi kuma mikateko yin’wana.

Hi February 1934, ndzi sungule ku tirha eyindlu-nkulu ya misava hinkwayo ya Timbhoni ta Yehovha (leyi vuriwaka Bethele), le Brooklyn, New York. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, John na yena u tile hi ta tirha swin’we. Hi tshame ekamareni rin’we kukondza a a tekana na Jessie la rhandzekaka, hi 1953.

Endzhaku ka loko mina na John hi ri eBethele, vatswari va hina va nyikiwe swiavelo swa ku phayona etindhawini to hlayanyana etikweni ra ka hina naswona a va famba na Esther ni nuna wakwe ku nga George Read. Vatswari va hina va ye emahlweni va phayona kukondza va heta pfhumba ra vona ra laha misaveni hi 1963. Esther ni nuna wakwe va ve ni ndyangu lowunene, naswona ndza tsaka leswi ndzi katekisiweke hi vatukulu vo hlayanyana, lava ndzi va rhandzaka swinene.

Ntirho Ni Vanghana Va Le Bethele

Loko a fika eBethele John u tirhise vutshila byakwe naswona u tirhe ni vatirhi van’wana va le Bethele va endla tigramafoni leti rhwalekaka hi ku olova. Magidi-gidi ya Timbhoni ta Yehovha a ma tirhisa tona loko ma endla ntirho wa yindlu ni yindlu. John u tlhele a hoxa xandla eku endliweni ka michini leyi a yi phutsela yi tlhela yi nghenisa tiadirese eka timagazini leti a ti rhumeriwa eka lava endleke swikhokhelo.

Loko ndzi fika eBethele ndzi averiwe ku tirha laha ku rhungiwaka kona tibuku. Le fektri hi nkarhi wolowo a ku tirha majaha man’wana lawa ni sweswi ma ha tirhaka eBethele hi ku tshembeka. Van’wana va vona i Carey Barber na Robert Hatzfeld. Van’wana lava ndza ha va tsundzukaka kahle, kambe se va nga fa, i Nathan Knorr, Karl Klein, Lyman Swingle, Klaus Jensen, Grant Suiter, George Gangas, Orin Hibbard, John Sioras, Robert Payne, Charles Fekel, Benno Burczyk na John Perry. Va endle ntirho wa vona hi ku tshembeka lembe na lembe, va nga gunguli kumbe ku langutela “ku kuma ntirho wo antswa.” Hambiswiritano, vo tala va Vakreste lava vo tshembeka, lava totiweke hi moya, va nyikiwe malunghelo lama engetelekeke loko nhlengeletano yi ri karhi yi kula. Van’wana va kume ni lunghelo ro va swirho swa Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha.

Hi ku tirha ni vamakwerhu lava va nga ni moya wa ku tinyiketela ndzi kume dyondzo ya nkoka. Emintirhweni ya ku tihanyisa vanhu va holeriwa. Yoleyo i hakelo ya vona. Loko munhu a tirha eBethele u kuma mikateko yo tala ya moya naswona mikateko leyi yi tlangeriwa ntsena hi  vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava vupfeke emoyeni.—1 Vakorinto 2:6-16.

Nathan Knorr, loyi a fikeke eBethele a ri n’wana wa kondlo-a-ndzi-dyi hi 1923, a a ri mulanguteri wa fektri hi va-1930. Siku ni siku a a tsemakanya fektri hinkwayo a xeweta mutirhi un’wana ni un’wana. Hina lava a ha ha ku fika eBethele a hi swi tlangela swinene leswi. Hi 1936 hi kume muchini lowuntshwa wo kandziyisa ha wona lowu humaka eJarimani naswona van’wana va vamakwerhu lavantshwa a va khome xo tika loko va wu hlanganisa. Hiloko Makwerhu Knorr a nghena endzeni ka ovharolo kutani a tirha na vona nkarhi wo tlula n’hweti ku fikela loko wu tirha.

Makwerhu Knorr a a ri munhu wa migingiriko ku tlula vo tala va hina. Kambe a a swi tsakela ni ku tlanga. Hambiloko se a ri mulanguteri wa ntirho wo chumayela wa misava hinkwayo wa Timbhoni ta Yehovha ku sukela hi January 1942, minkarhi yin’wana a a tlanga bolo ni swirho swa ndyangu wa Bethele ni swichudeni swa xikolo xa varhumiwa xa Gilead ekhampasini ya le kusuhi na South Lansing, eNew York.

Hi April 1950 ndyangu wa Bethele wu rhurhele emuakweni lowuntshwa lowu nga ni swithezi swa khume lowu nga le 124 Columbia Heights, eBrooklyn, le New York. Holo leyintshwa yo dyela eka yona a yi swi kota ku hi rhurhela hinkwerhu hi nkarhi wa swakudya. Loko ka ha akiwa muako lowu, ku hele nkarhi wa kwalomu ka malembe manharhu hi nga swi koti ku khoma ndzimana ya siku. A ku tsakiwile loko ku tlhela ku sunguriwa ku khomiwa ndzimana ya siku! Makwerhu Knorr u ndzi avele ku tshama na yena etafuleni ra mufambisi wa ndzimana ya siku leswaku ndzi ta n’wi tsundzuxa mavito ya swirho leswintshwa swa ndyangu wa hina. Ndzi hete malembe ya 50 ndzi tshama exitulwini lexi hi nkarhi wa ndzimana ya siku ni wo fihlula. Kutani hi August 4, 2000 holo yoleyo yo dyela yi pfariwile kutani ndzi averiwe ku ya tshama eka yin’wana ya tindhawu to dyela eka tona leti pfuxetiweke leti nga le khale ka Towers Hotel.

Hi va-1950 ndzi tirhe efektri swa xinkarhana ndzi tirhisa muchini wa Linotype, ndzi lunghisa rungula leri nga ta gandlisiwa. Ntirho lowu a ndzi nga wu rhandzi, kambe William Peterson loyi a ri mulanguteri wa michini leyi, u ndzi khome kahle lerova ndzi tiphinile hi ku tirha kwalaho. Kutani hi 1960 a ku laveka vanhu vo pfuneta ku penda muako lowuntshwa lowu a wa ha ku akiwa le 107 Columbia Heights. Ndzi tsakele ku tinyiketela ku pfuneta ku hetisa muako lowu lowuntshwa wa ndyangu wa hina wa Bethele lowu andzaka.

Loko muako wa le 107 Columbia Heights wa ha ku hela ku pendiwa, ndzi tsakile loko ndzi kuma xiavelo xo va muamukeri wa vapfhumba lava endzelaka Bethele. Malembe ya 40 lawa ndzi ma heteke ndzi ri karhi ndzi tirha ku amukela vaendzi eBethele, a ma tsakisa ku fana ni lawa man’wana ndzi ma heteke ndzi endla swiavelo swin’wana. Ku nga khathariseki leswaku i vaendzi kumbe i swirho leswintshwa swa ndyangu wa Bethele, a swi nyanyula ku vona vuyelo bya matshalatshala ya hina hinkwerhu yo yisa ntirho wa Mfumo emahlweni.

Swichudeni Swa Bibele Leswi Hisekaka

Kaya ra hina ra Bethele ri fuwile hi tlhelo ra moya hikuva swirho swa rona swi rhandza Bibele. Loko ndza ha ku fika eBethele, ndzi vutise Emma Hamilton loyi a a tirha tanihi muxopaxopi wa leswi swi hundzuluxeriweke, leswaku u yi hlaye kangani Bibele. U hlamurile a ku: “Ndzi yi hlaye minkarhi ya 35, kutani ndzi tshika ku hlayela.” Anton Koerber, Mukreste un’wana loyi a tiyeke, loyi a a ri eBethele hi nkarhi wolowo, a a tala ku vula a ku: “Bibele yi fanele yi tshama yi ri kwala nyongeni.”

Endzhaku ka ku fa ka Makwerhu Russell hi 1916, Joseph F. Rutherford hi yena a tekeke vutihlamuleri bya Russell byo langutela nhlengeletano. Rutherford a a ri xivulavuri xa le rivaleni lexi hisekaka naswona leswi a a ri gqweta u yimele Timbhoni ta Yehovha emahlweni ka Huvo-nkulu ya le United States. Endzhaku ka rifu ra Rutherford hi 1942, Makwerhu Knorr u teke xikhundla xakwe naswona u tikarhate swinene leswaku a antswisa vuswikoti byakwe byo nyikela tinkulumo. Leswi a hi akelanile, minkarhi yo tala a ndzi swi twa loko a praktisa tinkulumo takwe hi ku phindha-phindha. Hi ku famba ka nkarhi u ve xivulavuri lexinene, hikwalaho ka leswi a a tinyiketerile.

Hi February 1942, Makwerhu Knorr u simeke nongonoko wo pfuna vamakwerhu hinkwavo  eBethele leswaku va antswisa vuswikoti bya vona byo dyondzisa ni ku nyikela tinkulumo. Xikolo lexi a xi hi dyondzisa ku endla vulavisisi eBibeleni ni ku nyikela tinkulumo. Loko xa ha sungula, un’wana ni un’wana wa hina a a averiwa ku nyikela nkulumo yo koma hi vanhu va le Bibeleni. Nkulumo ya mina yo sungula a yi vulavula hi Muxe. Hi 1943 ku sunguriwe xikolo lexi fanaka ni lexi emavandlheni ya Timbhoni ta Yehovha, naswona xa ha ri kona ni namuntlha. Ni sweswi Bethele ya ha khutaza leswaku vanhu va kuma vutivi bya Bibele ni ku antswisa vuswikoti byo dyondzisa.

Hi February 1943 ku sunguriwe ntlawa wo sungula wa xikolo xa varhumiwa xa Gilead. Ntlawa wa vu-111 wa le Gilead wa ha ku thwasa! Xikolo lexi xi ni malembe yo tlula 58 xi ri kona naswona se xi letele vanhu vo tlula 7 000 leswaku va ya va varhumiwa emisaveni hinkwayo. Lexi xiyekaka, a ku ri ni Timbhoni ta Yehovha leti tlulaka 100 000 ntsena emisaveni hinkwayo loko xikolo lexi xi sungula hi 1943. Sweswi ku ni vanhu vo tlula 6 000 000 lava chumayelaka mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu!

Ku Tlangela Ndzhaka Ya Mina Ya Moya

Emahlweninyana ka ku simekiwa ka xikolo xa Gilead, hina swirho swinharhu swa le Bethele hi averiwe ku endzela mavandlha hinkwawo ya le United States. A hi heta siku rin’we, masiku yo hlayanyana hambi ku ri vhiki, hi ri karhi hi ringeta ku tiyisa mavandlha lawa hi tlhelo ra moya. A hi vitaniwa malandza lama langutelaka, vito leri hi ku famba ka nkarhi ri cinciweke ri va nandza wa xifundzha kumbe mulanguteri wa xifundzha. Kambe, endzhakunyana ka ku simekiwa ka Xikolo xa Gilead, ndzi komberiwe ku vuya ndzi ta dyondzisa. A ndzi ri mudyondzisi wa nkarhi hinkwawo eka ntlawa wa vumbirhi ku ya fika eka wa vuntlhanu, naswona a ndzi siva un’wana wa vadyondzisi va nkarhi hinkwawo kutani ndzi dyondzisa ntlawa wa vu-14. Ku pfuxeta swiendlakalo leswi xiyekaka swa nhlengeletano ya Yehovha ya manguva lawa—swo tala swa  swona ku nga leswi ndzi swi voneke hi mahlo—swi endle leswaku ndzi yi tsakela ngopfu ndzhaka ya mina leyi fuweke ya moya.

Lunghelo rin’wana ra moya leri ndzi ri tsakeleke malembe yo tala i ra ku ya emintsombanweni ya matiko hinkwawo ya vanhu va Yehovha. Hi 1963, ndzi rhendzeleke ni misava ni vapfhumba van’wana lava tlulaka 500 hi ya emintsombanweni ya “Mahungu Lamanene Lama Nga Heriki.” Mintsombano yin’wana leyi nga rivalekiki leyi ndzi yeke eka yona hi leyi yi khomeriweke eWarsaw, ePoland hi 1989; eBerlin, eJarimani hi 1990; ni le Moscow, eRhaxiya hi 1993. Eka ntsombano wun’wana ni wun’wana lowu ndzi yeke eka wona, ndzi ve ni lunghelo ra ku hlangana ni vamakwerhu van’wana lava xanisiweke nkarhi wo leha ehansi ka mfumo wa Vunazi, mfumo wa Vukhomunisi kumbe ha yimbirhi ka yona. Wa nga vona ndlela leyi mintokoto ya vona yi ndzi tiyiseke ha yona eripfumelweni!

Yehovha u ndzi katekisile swinene evutirhelini bya mina! Mikateko ya moya a yi heli. Rifuwo ra moya a ri fani ni rifuwo ra nyama, hikuva rona ri ya ri andza swinene loko hi ri avela van’wana. Minkarhi yin’wana ndzi twa van’wana va vula leswaku a va ta tsaka loko a va nga kurisiwanga hi vatswari lava nga Timbhoni ta Yehovha. Va vula leswaku a va ta wu tlangela ngopfu ntiyiso wa Bibele loko a va rhange va va ehandle ka nhlengeletano ya Xikwembu.

Minkarhi hinkwayo ndzi twa ku vava loko ndzi twa vantshwa va vulavula hi ndlela yoleyo hikuva entiyisweni va vula leswaku a hi swinene ku kurisiwa hi tindlela ta Yehovha. Kambe, ehleketa hi mikhuva ni miehleketo hinkwayo yo biha leyi vanhu va bohekaka ku yi cukumeta loko va kuma ntiyiso wa Bibele se va kurile. Minkarhi hinkwayo ndzi nkhensa swinene hileswi vatswari va mina va kuriseleke vana va vona vanharhu endleleni yo lulama. John u hambete a ri nandza la tshembekaka wa Yehovha kukondza a fa hi July 1980, naswona Esther wa ha ri Mbhoni yo tshembeka ku fikela sweswi.

Ndza tsaka swinene loko ndzi tsundzuka vunghana lebyinene lebyi ndzi veke na byona ni vamakwerhu vo tala lava tshembekaka va Vakreste. Sweswi se ndzi ni malembe lama tlulaka 67 ndzi ri eBethele. Hambileswi ndzi nga si tshamaka ndzi teka nsati, kambe ndzi ni vana ni vatukulu vo tala va moya. Naswona ndza tsaka loko ndzi ehleketa leswaku ndza ha ta hlangana ni swirho swin’wana leswintshwa swa ndyangu wa hina wa moya wa misava hinkwayo, hinkwaswo i swa risima eka mina. Kunene ma vurisile marito lama nge: “Nkateko wa Yehovha—hi wona lowu fuwisaka”!—Swivuriso 10:22.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso eka tluka 20]

Ku sukela eximatsini ku ya exineneni: tatana loyi a xingeke John lowa makwerhu, Esther, mina na manana

[Swifaniso eka tluka 23]

Ndzi ri karhi ndzi dyondzisa ntlawa wa le Gilead hi 1945

Ehenhla exineneni: Vadyondzisi va le Xikolweni xa Gilead, Eduardo Keller, Fred Franz, mina na Albert Schroeder

[Xifaniso eka tluka 24]

Ndzi ri karhi ndzi ehleketa hi vutomi bya mina lebyi fuweke entirhweni wa Yehovha