Sena Kusanduka Kuleendelana A Bbaibbele?

SENA Leza wakalenga banyama kutegwa basanduke kuba bantu? Sena Leza wakapa kuti kauka kakomene akuba nswi akuzumanana kukomena kuba munyama, asokwe kutegwa abe muntu? Basayaansi bamwi abasololi bazikombelo basyoma zyoonse zyobilo, kusanduka a Bbaibbele. Baamba kuti ibbuku lyamu Bbaibbele lya Matalikilo ndyacikozyanyo. Ambweni kuli nomwakalibuzide kuti, ‘Sena njiisyo yakuti muntu wakazwa kumunyama ileendelana a Bbaibbele?’

Ikuziba nkotwakazwa kulayandika kutegwa tuzibe mbotubede, nkotuya ambotweelede kupona. Ikuziba muntu nkwaakazwa notukonzya kuziba Leza ncalekela bantu kupenga amakanze ngajisi kumbele. Tatukonzyi kuba acilongwe a Leza ikuti katutasyomi kuti Mulengi wesu. Aboobo atulange-lange Bbaibbele ncolyaamba kujatikizya muntu mbwaakatalika kupona, bukkale bwaino abwakumbele. Mpoonya tulakonzya kuziba naa njiisyo yakusanduka ileendelana a Bbaibbele.

Nokwakali Muntu Omwe

Basyoma kusanduka kanji-kanji baamba kuti kuvwula kwabanyama kwapa kuti bantu bavwule alimwi tabazumini kuti kwakali buyo muntu omwe. Nokuba boobo, Ibbaibbele lyaamba zintu munzila iindene. Lyaamba kuti twakazwa kumuntu omwe Adamu. Cibalo camu Bbaibbele caamba Adamu kuti wakali muntu mwini-mwini. Lilatwaambila izina lyamukaintu wakwe abana bakwe bamwi. Lilatwaambila nzyaakacita, nzyakaamba, ciindi naakali kupona anaakafwa. Jesu tanaakabona makani aayo kuba kaano buyo kabantu batayiide. Naakali kwaambaula abasololi bacikombelo bayiide, wakati: “Sa tamubalide kuti oyo iwakabalenga kuzwa kumatalikilo wakabacita baalumi abanakazi?” (Matayo 19:3-5) Mpoonya Jesu wakazubulula majwi aamba Adamu a Eva aalembedwe ku Matalikilo 2:24.

Luka, mulembi wa Bbaibbele alimwi uuwakacibwene kulemba makani aansiku, wakaamba Adamu kuti wakali muntu mwini-mwini mbuli mbwaakabede Jesu. Luka wakatobelezya zyalani lya Jesu kutalikila kumuntu wakusaanguna. (Luka 3:23-38) Alimwi mwaapostolo Paulo naakali kwaambaula abantu bakali kubikkilizya abasibusongo ibakayiide kapati muzikolo zya Cigiliki wakabaambila kuti: “Leza ooyu, nguwakalenga nyika azintu zyoonse zili mulinjiyo . . . Kuzwa kumuntu omwe ngwaakalenga, nkukwakazwa misyobo yabantu, akubacita kuti bakkale munyika yoonse.” (Milimo 17:24-26, BT) Aboobo Ibbaibbele liyiisya kuti twakazwa “kumuntu omwe.” Sena Bbaibbele ncolyaamba kujatikizya muntu mbwaakabede kumatalikilo kuleendelana anjiisyo yakusanduka?

Mbwaakatalika Kutalondoka Muntu

Kweelana ancolyaamba Bbaibbele, Jehova wakalenga muntu wakusaanguna uulondokede. Leza takonzyi kulenga cintu cili coonse citalondokede. Cibalo caamba zyakulenga  caamba kuti: “Leza wakalenga muntu mucinkozya cakwe . . . Elyo Leza naakabona zintu zyoonse nzyaakacita, wakabona kuti zyoonse zyabota loko.” (Matalikilo 1:27, 31) Ino muntu uulondokede muntu uuli buti?

Muntu uulondokede muntu uujisi lwaanguluko lwakulisalila alimwi ulakonzya kwiiya bube bwa Leza cakumaniina. Ibbaibbele lyaamba kuti: “Leza wakalenga muntu uliluleme, pele bantu baliyeeyede miyeeyo minji yalweeno.” (Mukambausi 7:29) Adamu wakasala kuzangila Leza. Akaambo kakuzanga, wakaleka kulondoka antoomwe abana bakwe. Kutalondoka kwamuntu kutondezya kaambo ncotutyompelwa nokuba kuti tuyanda kucita ziluleme. Mwaapostolo Paulo wakalemba kuti: “Eco ncincita nsicizi, nkaambo eco ncinjanda kucita teensi ncico ncincita pe, eco ncinsula ncencita.”—Ba-Roma 7:15.

Muntu uulondokede ulakonzya kupona kukabe kutamani mubuumi bubotu kweelana ancolyaamba Bbaibbele. Cilisalade kuzwa kuli ceeco ncaakaamba Leza kuli Adamu kuti, ikuti muntu wakusaanguna naakamvwida Leza, naatakafwa pe. (Matalikilo 2:16, 17; 3:22, 23) Jehova naatakaamba kuti zilenge zyabantu kuti ‘zibotu’ ikuti muntu naakali kuciswa naa kuzanga. Kutalondoka kutondezya kuti imubili wamuntu nokuba kuti wakalengwa kabotu ulaciswa-ciswa akulemana. Aboobo kusanduka takweendelani a Bbaibbele. Nkaambo kakuti njiisyo eeyi yaamba kuti muntu wakali munyama, kakuli Ibbaibbele lyaamba kuti muntu wakazwa kumuntu uulondokede.

Ijiisyo yakuti Leza wakalailila kuti kube kusanduka kutegwa muntu alengwe tayeendelani ancolyaamba Bbaibbele kujatikizya bube bwa Leza. Ikuti naa Leza ngowakapa kuti kube kusanduka, nkokuti inga kwaambwa kuti Leza ngowakapa kuti bantu babe mubukkale bwamazuba aano bunyongene. Nokuba boobo, Ibbaibbele lyaamba boobu kujatikizya Leza: “Nindomba, amilimo yakwe yoonse ililuleme, nkaambo inzila zyakwe zyoonse zililuzi. Ngu-Leza uusyomeka uutakwe cibi; uliluleme, uliluzi. Bamubisizya, tabacili bana bakwe nkaambo katumpenda twabo. Musela uupilingene uutaluzi.” (Deuteronomo 32:4, 5) Aboobo, kupenga kwabantu mazuba aano tiikwakatalika akaambo kakuti Leza ngowakapa kuti kube kusanduka. Nkaambo kakuti muntu omwe wakaleka kulondoka abana bakwe kwiinda mukuzangila Leza. Lino mbwaanga twamana kumulanga-langa Adamu, lino atubikkile maano kuli Jesu. Sena kusanduka kuleendelana ancolyaamba Bbaibbele kujatikizya Jesu?

Sena Mulakonzya Kusyoma Zyoonse Zyobilo Kusanduka a Bunakristo?

“Kristo wakafwa nkaambo kazibi zyesu.” Kweelana ambomuzyi, eeyi nenjiisyo imwi ya Bunakristo. (1 Ba-Korinto 15:3; 1 Petro 3:18) Ikuziba kaambo kusanduka ncokuteendelani amajwi aayo, cakusaanguna tweelede kuziba  kaambo Bbaibbele ncolitwaamba kuti tuli basizibi acibi mbocibeleka kuli ndiswe.

Toonse tuli basizibi munzila yakuti tatukonzyi kwiiya bube bwa Leza uulemekwa alimwi uulondokede, mbuli luyando abululami bwakwe. Nkakaambo kaako Bbaibbele ncolyaamba kuti: “Nkaambo boonse babisya akulela kubulemu bwa-Leza.” (Ba-Roma 3:23) Ibbaibbele liyiisya kuti cibi ncecileta lufwu. 1 Ba-Korinto 15:56 lyaamba kuti: “Lumoola lwalufu nzibi.” Cibi ncotwakakona nkakaambo kapati kapa kuti katuciswa. Jesu wakatondezya kuti kuli kweendelana kuliko akati kakuciswa abukkale bwesu. Wakaamba boobu kumuntu wakayuminide mubili, “Walekelelwa zibi zyako,” alimwi muntu ooyo wakayumya.—Matayo 9:2-7.

Ino lufwu lwa Jesu lutugwasya buti? Ibbaibbele liindanya Adamu kuli Jesu Kristo akwaamba kuti: “Mbuli mbubafwa boonse muli-Adamu, mbubonya obo mbubayooponezegwa boonse muli-Kristo.” (1 Ba-Korinto 15:22) Kwiinda mukwaaba buumi bwakwe, Jesu wakabbadelela muulo wacibi ncotwakakona kuzwa kuli Adamu. Aboobo, boonse batondezya lusyomo muli Jesu akumuvwida bayoojana eeco Adamu ncaakakaka—bulangizi bwabuumi butamani.—Johane 3:16; Ba-Roma 6:23.

Tee mwabona kuti kusanduka takweendelani a Bunakristo? Ikuti katudooneka kuti “mbuli mbubafwa boonse muli-Adamu,” mbuti mbotukonzya kusyoma kuti “mbubonya obo mbubayooponezegwa boonse muli-Kristo”?

Kusanduka Ncokubakwelelezya Bantu

Ibbaibbele lilaamba njiisyo zili boobu zyakusanduka mbozyavwula. Lyaamba kuti: “Ciindi cilasika ncobati kaleke kuzumina kufundisya kwinikwini, eno bayoogama kulijanina bafundisi bali mbuli kuyanda kwamyoyo yabo beni, kuti babotelwe kubamvwa. Bayoosinka matwi aabo kumakani menimeni, bakagame kuswiilila zyamankwangwaalizya.” (2 Timoteo 4:3, 4) Nokuba kuti kusanduka kanji-kanji kulaambwa munzila yasayaansi, eeyi ninjiisyo yabukombi. Iyiisya busongo bwambotweelede kububona buumi ambotweelede kumubona Leza. Njiisyo eeyi yakubeja balaikkomanina bantu alimwi ibapa kuti babe basikuliyanda, batayandi kweendelezyegwa. Bantu banji basyoma kusanduka baamba kuti balamusyoma Leza awalo. Nokuba boobo, balimvwa kuti mbwaanga Leza tali nguwe wakalenga zintu, takonzyi kunjililila mumakani abakatazya bantu alimwi takonzyi kubabeteka. Njiisyo eeyi ipa kuti bantu kabamvwa buyo nzyobayanda.

Bayiisya njiisyo yakusanduka kanji-kanji balakulwaizyigwa atwaambo tutali twamasimpe, pele “kuyanda kwamyoyo yabo”—ambweni kuyanda kuti batambulwe abantu bazyi zyasayaansi mucilawo mobakkala alimwi oomo mobaisyoma njiisyo eeyo. Syaazibwene mulwiiyo lubona zicitika mumubili Michael Behe, kwamyaka minji wali kwiiya maseelo amumubili mbwaabeleka, wakapandulula kuti aabo bayiisya njiisyo yakusanduka tabajisi twaambo tubapa kwaamba boobo. Sena kusanduka kulakonzya kucitika mukaseelo kasyoonto kali boobu? Wakalemba kuti: “Kusanduka kwazintu zipona takweendelani asayaansi. Kunyina mabbuku aasayaansi, mabbuku aalemekwa, naa mabbuku aapandulula zintu zili muzintu zipona aamba kuti zyakaliko. . . . Kwaamba kwa Darwin kujatikizya kusanduka kwazintu zipona takugwasyi.”

Ikuti basyoma mukusanduka tabakonzyi kupandulula zintu nzyobasyoma, nkaambo nzi ncobaambila bantu njiisyo zyabo? Behe upandulula kuti: “Bantu banji, kubikkilizya abantu bayandika kapati alimwi balemekwa kapati basayaansi, tabayandi kuziba kuti kuli muntu wiinda nguzu mububumbo.”

Njiisyo yakusanduka yakweelelezya basololi bazikombelo banji ibayanda kulibonya kuti mbasongo. Balikozyene abaabo bakaambwa amwaapostolo Paulo mulugwalo ndwaakalembela Banakristo ku Roma. Paulo wakalemba  kuti: “Kuzibwa kwa-Leza kulaboneka kulimbabo, . . . Nkaambo kuzwa kumalengelo aanyika makani aakwe aatabonwi alaboneka kukumvwigwa kuncito zyakwe, nkukuti inguzu zyakwe abu-Leza bwakwe zitamani. Nkaambo kaako tabakwe bwiinsyo. Ikuti bakali-muzi Leza, nekubaboobo teebakamulemeka nikuba kumulumba mbuli Leza, pele bakali kuyeeya miyeeyo yabuyo, nkabela myoyo yabo iitamvwi yaka-sizigwa. Bakaamba kuti, Tuli basongo, anukuti bakafubaala.” (Ba-Roma 1:19-22) Mbuti mbomukonzya kubatantamuka bamayi bakubeja?

Bumboni Buyeeme Akusyoma Mulengi

Ibbaibbele lyaamba kuyandika kwabumboni nolipandulula lusyomo. Lyaamba kuti: “lusyomo ndotupimine kuti luyootujanya ceeco ncotulangila, tulazumina kuzintu nzyotutana kubona.” (Ba-Hebrayo 11:1) Lusyomo lwini-lwini muli Leza lweelede kuba abumboni butondezya kuti masimpe Mulengi nkwali. Ibbaibbele lilatondezya nkomukonzya kujana bumboni.

Imulembi wakasololelwa amuuya Davida wakalemba kuti: “Njookulumba nkaambo kakugambya kwakulengwa kwangu.” (Intembauzyo 139:14) Ikuba aciindi cakulanga-langa mubili wesu wakabambwa kabotu azintu zimbi buyo ziyoya kutupa kumuyoowa Mulengi wesu akaambo kabusongo mbwajisi. Zibeela zyoonse zinji zipa kuti tube abuumi zyakabambwa kabotu. Alimwi bubumbo bulibonya butondezya kuti zintu zyoonse zyakabambwa kabotu. Davida wakalemba kuti: “Kujulu kulaamba bulemu bwa-Jehova, mweenya uukwazeme ulatondezya milimo yamaanza aakwe.”—Intembauzyo 19:1.

Ibbaibbele lilijisi bumboni bunji kujatikizya Mulengi. Ikuba aciindi cakulanga-langa mabbuku aali 66, ikubota kwamilawo yakulilemeka alimwi akuzuzikizyigwa kwabusinsimi kulakonzya kumupa bumboni bunji bwakuti mulembi wayo Mulengi. Ikumvwisya njiisyo zyamu Bbaibbele akwalo kuyoomupa kusyoma kuti Bbaibbele masimpe ndi Jwi lya Mulengi. Mucikozyanyo, ikuti mwamvwisya njiisyo zili boobu zyamu Bbaibbele mbuli ncokuli kupenga, Bwami bwa Leza, mbobayoopona bantu kumbele alimwi ambobakonzya kuba alukkomano, muyoobona busongo bwa Leza. Mulakonzya kulimvwa bwakalimvwa Paulo naakalemba kuti: “Ha! muli bulondo buteeli mubusongo bwa-Leza amuluzibo lwakwe! Ncobeni imbeta zyakwe tazilangiki, aziyanza zyakwe tazitobeleki.”—Ba-Roma 11:33.

Nomulanga-langa bumboni, lusyomo lwanu lulakonzya kukomena, muyoosyoma kuti nomubala Bbaibbele muswiilila Mulengi wanu. Waamba kuti: “Ndime ndakaanza nyika akulenga muntu alinjiyo. Maanza aangu ngaakatandabika ijulu, alimwi ndime ndakalailila makamu makamu aalyo.” (Isaya 45:12) Masimpe tamukausi ikuti mwasyoma kuti Jehova ngo Mulengi wazintu zyoonse.

Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 14]

Paulo wakaambila ba Giliki bayiide kuti: “Leza . . . wakabumba muntu kuzwa kumuntu omwe”

Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 15]

Kusanduka kwaamba kuti muntu wamazuba aano wakazwa kumunyama. Ibbaibbele lyaamba kuti muntu wakazwa kumuntu uulondokede

Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 16]

“Kusanduka kwazintu zipona takuyeeme asayaansi”

Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 17]

Busongo mbwaakatondezya Mulengi wesu muzintu ziyoya nzyaakapanga bulagambya