Nokuba kuti basyaazibwene bamwi baamba kuti buumba bulacitika munzila zisiyene-siyene, muntu umwi aumwi kuli mbwalila naa mbwatondezya buumba mbwajisi. Sena kwiindana-indana kwabantu mbobatondezya buumba bwabo caamba kuti bantu bamwi tacibacisi kapati ciindi nobafwidwa bayandwa babo naa inga “balijata” buyo kutegwa batatondezyi bwini mbobalimvwa? Peepe. Nokuba kuti kulila akaambo kabuumba kulakonzya kupa kuti muntu cimuzwe cili kumoyo, kunyina nzila iigaminide iikonzya kwaambwa kuti “njiiluzi” yakutondezya buumba. Kanji-kanji ciya buyo abukkale bwamuntu ooyo iwafwidwa, bube bwakwe alimwi anzila mbwaafwa sikufwa.

Basikufwidwa ambweni inga kabatazyi cikonzya kucitika ciindi nobafwidwa muyandwa wabo. Nokuba boobo, kuli kulimvwa kumwi alimwi amapenzi aavwula kucitika alo kanji-kanji ngotweelede kulangila. Atulange-lange twaambo ootu tutobela:

Kupengana mumizeezo. Kulila, kuyeeya sikufwa alimwi akuba aakabuko zilakonzya kucitika. Buumba bulakonzya kuboola akaambo kakuyeeya zintu zimwi kujatikizya sikufwa naa akaambo kakulota. Pele cintu cakusaanguna cikonzya kucitika ciindi muntu naafwidwa, nkugambwa alimwi akutasyoma. Ba Tiina balayeeya mbobakalimvwa ciindi balumi babo ba Timo nobakafwa cakutayeeyelwa. Ba Tiina bakaamba kuti: “Kusaanguna ndakagonkelwa cakuti ndakaalilwa akulila. Ndakanyongana kapati cakuti zimwi ziindi ndakali kwaalilwa akuyoya. Cakandaalila kusyoma kuti balumi bangu bafwa.”

Kulibilika kapati, bukali alimwi akulipa mulandu azyalo zilidumide kapati. Ba Ivan bakaamba kuti: “Kwaciindi cili mbocibede kuzwa naakafwa mwaneesu musankwa wazina lya Eric walo iwakajisi myaka iili 24, mebo abakaintu bangu twakalinyemede kapati! Eeci cakatugambya kapati nkaambo lyoonse tiitwakali bantu banyema-nyema pe. Alimwi twakalipa mulandu akaambo kakuyeeya kuti notwakacita zinji kutegwa tugwasye mwaneesu.” Abalo ba Alejandro, ibakafwidwa bakaintu babo balo ibakaciswa kwaciindi cili mbocibede, abalo bakali kulimvwa kuba amulandu nobakati: “Kumatalikilo ndakali kulimvwa kuti ikuti naa Leza wakazumizya kuti ndipenge boobu, nkokuti ndili muntu mubyaabi. Mpoonya ndakatalika kulipa mulandu nkaambo cakali mbuli kuti ndakali kupa Leza mulandu akaambo kaceeci icakacitika.” Ba Kostas ibaambwa mucibalo cainda bakaamba kuti: “Zimwi ziindi ndakali kubanyemena ba Sophia akaambo kakuti bakafwa. Mpoonya ndakatalika kulipa mulandu akaambo kakulimvwa boobo. Kayi abalo tiikwakali kuyanda kwabo kuti bafwe.”

Kuziluka. Kulakonzya kuba ziindi muntu nakonzya kudimuka naa kuziluka. Mucikozyanyo, muntu iwafwidwa ulakonzya kutalika kuyeeyela kuti muntu iwafwa ulakonzya kumvwugwa, kuba ambwalimvwa naa kubonwa. Naa sikufwidwa ulakonzya kutalika kwaalilwa kubikkila maano naa kuyeeya zintu. Ba Tiina bakaamba kuti: “Zimwi ziindi ndakali kunga ndilabandika abantu, pele mizeezo yangu yakalisakene. Ndakali kupenga kapati mumizeezo kusola kuyeeya icakapa kuti ba Timo bafwe. Akaambo kakwaalilwa kubikkila maano, ndakali kutyompwa kapati.”

Kuyanda kulizandula. Muntu uuli mubuumba ulakonzya kutalimvwa kwaanguluka kuba antoomwe abantu. Ba Kostas bakaamba kuti: “Ciindi nondakali kuba antoomwe abantu bakwetene, ndakali kulimvwa kusweeka. Pele alimwi ndakali kulimvwa kusweeka noliba leelyo nondakali akati kabantu batakwete naa batakwetwe.” Bakaintu baba Ivan, ba Yolanda bakaamba kuti: “Cakali kutuyumina kapati kuba akati kabantu ibakali kutongooka kujatikizya mapenzi ngobakajisi alo aakali kulibonya mbuli kuti taayi koomoonga twaayeelanya amapenzi ngotwakajisi. Mpoonya alimwi kwakali bantu bamwi ibakali kutwaambila mbobakali kucita kabotu bana babo. Ndakali kukkomana kuti zintu zyakali kubeendela kabotu, pele alimwi cakali kundaalila kubikkila maano kuli nzyobakali kwaamba. Mebo abalumi bangu twakalizyi kuti buumi mbobubede, pele cakali kutwaalila kukkazika moyo.”

Kutalimvwa kabotu. Kuba alusini naa kwaalilwa kulya, kukotela alimwi akuba acilabila zilidumide kapati. Kakwiindide mwaka omwe kuzwa ciindi nobakafwa bausyi, ba Aaron balayeeya nobaamba kuti: “Kwaamba masimpe ndakajisi penzi lyakwaalilwa koona. Ndakali kusinsimuka  masiku buzuba abuzuba aciindi nciconya kuyeeya lufwu lwabataata.”

Ba Alejandro balayeeya ciindi nobatakali kulimvwa kabotu akaambo kazintu zyeenzu nzyobakali kumvwa mumubili wabo, pele kakunyina kuzyiba penzi lini nobakati: “Kwaziindi zili mbozibede dokota wakali kundilanga-langa, pele wakali kundaambila kuti ndili buyo kabotu. Ndakatalika kuyeeya kuti buumba mbobwakali kundipa kutalimvwa kabotu.” Pele mukuya kwaciindi penzi eeli lyakamana. Bwini mbwakuti, ba Alejandro bakacita buyo kabotu kuunka kuyoobonana abadokota. Buumba bulakonzya kucesya nguzu zyamumubili zyalo izipa kuti mubili kaucikonzya kulwana malwazi, bulakonzya kukomezya bulwazi mbwajisi kale muntu mumubili naa kuleta malwazi aambi buya.

Kukatazyigwa kucita milimo iiyandika kapati. Ba Ivan bakaamba kuti: “Ciindi naakafwa Eric twakeelede kubazyibya bacibbululu, balongwe besu alimwi abamwi buyo mbuli basikumulemba mulimo alimwi abamukamwini ŋanda mwaakali kukkala. Alimwi kwakali mapepa amwi aakali kuyandika kapati alo aakeelede kulembwa. Mpoonya twakeelede kulanga-langa zintu zya Eric zyoonse. Kucita zintu zyoonse eezyi kwakali kuyandika kubikkila maano nkaambo twakalipengede mumizeezo alimwi twakalikatede kapati.”

Kubantu bamwi, buyumuyumu bulaboola kwainda ciindi, ambweni ciindi nobayandika kulanganya zintu nzyaakali kulanganya muyandwa wabo iwakafwa. Eeci ncecakabacitikila ba Tiina. Bakaamba kuti: “Ba Timo lyoonse mbobakali kulanganya makani aakuyobola mali kubbanki alimwi amakani aambi aamakwebo. Pele lino ooyu wakaba mukuli wangu, walo iwakayungizya buyo amilimo njondakajisi kale. Ndakali kulibilika kuti naa inga ndacikonzya kuzilanganya kabotu zintu zyoonse eezyi kakunyina kuzinyonganya.”

Buyumuyumu boonse ibwaambwa atala aawa butondezya kuti masimpe cilakatazya kapati kulwana buumba. Bwini mbwakuti kufwidwa muyandwa cilacisa kapati, pele kukazyibila limwi kaambo aaka kulakonzya kubagwasya aabo ibakazwa akufwidwa bayandwa babo kuti baliyumye. Alimwi kamuyeeyede kuti, tabali boonse ibasikilwa mapenzi oonse aaboola akaambo kabuumba. Kuyungizya waawo, basikufwidwa balakonzya kuumbulizyigwa kwiinda mukuzyiba kuti buumba ibuboola akaambo kakufwidwa bayandwa babo tacili cintu ceenzu.

Ncomweelede kulangila: Buyumuyumu ibuboola akaambo kabuumba inga tabuzumanani mane kukabe kutamani; pele bulaceya-ceya mukuya kwaciindi. Eeci tacaambi kuti muntu inga “ulubila limwi buya zyoonse zyakacitika” naa kumuluba muyandwa wakwe iwakafwa. Pele aasyoonto-syoonto, buumba bulaceya-ceya. Zimwi ziindi bulakonzya kuboola alimwi cakutayeeyelwa ciindi nomwayeeya zintu zimwi kujatikizya muyandwa wanu naa muziindi zimwi zyaalubazu mbuli kwiibaluka buzuba mbomwakakwatana naa nokwakacitika cintu cimwi buyo. Pele mukuya kwaciindi, bunji bwabantu balakkalikana mumizeezo akutalika alimwi kubikkila maano kumilimo yabuzuba abuzuba. Eeci cilakonzya kucitika oobo kwaambisya ciindi muntu iwafwidwa nagwasyilizyigwa abanamukwasyi naa balongwe alimwi aciindi nabweza ntaamu ziyandika kutegwa alwane buumba.

Ino bulatola ciindi cilamfwu buti? Kubantu bamwi, buumba inga bwatola buyo myezi iili mbwiibede. Pele banji, balakonzya kutola mwaka naa myaka yobilo kutegwa buumba bumane. Mpoonya bamwi balakonzya kutola myaka minji buya kwiinda waawo. * Ba Alejandro bakaamba kuti: “Buumba bwangu bwakazumanana kwamyaka iibalilwa kuli yotatwe.”

Amulikkazikile moyo. Amubikkile buyo maano kuzintu zyabuzuba bumwi abumwi, amucite buyo zintu nzyomukonzya alimwi amuzyibe kuti mapenzi aaboola akaambo kabuumba alamana mukuya kwaciindi. Aboobo, sena kuli zintu nzyomukonzya kucita lino kutegwa mucesye buumba mbomujisi alimwi akuti butazumanani kwaciindi cilamfwu?