Skip to content

Skip to table of contents

Kukakwa Azyakulya Zimwi Alimwi Akuteendelana Kabotu Azyakulya Zimwi—Ino Ziindene Buti?

Kukakwa Azyakulya Zimwi Alimwi Akuteendelana Kabotu Azyakulya Zimwi—Ino Ziindene Buti?

Ba Emily bakaamba kuti: “Ndakabikka mfwoloko yangu ansi akutalika kumvwa bubi. Ndakatalika kubabwa mukanwa, kumane mulaka wangu wakazimba. Ndakatalika kumvwa kuzinguluka kumeso alimwi akuba apenzi lyakuyoya. Kwakatalika kuzwa zisuke naa zisuki kumaanza amunsingo. Ndakasola kuliyumya-yumya, pele ndakabona kuti ndakeelede kuunka kucibbadela cakufwambaana!”

KUBANTU banji, kulya ncintu cikkomanisya kapati. Nokuba boobo, bamwi bantu babona zyakulya zimwi mbuli kuti “mbaasinkondonyina.” Mbuli ba Emily ibaambwa kumatalikilo aacibalo, bajisi penzi lyakukakwa azilyo zimwi (food allergies). Eeli penzi lyaba Emily liitwa kuti anaphylaxis, lyalo iliyoosya kapati. Cikkomanisya ncakuti, bunji bwamapenzi aakukakwa azyakulya zimwi taayoosyi kapati.

Mumyaka misyoonto iyainda, malipooti aamba zyakukakwa azyakulya zimwi alimwi akuteendelana kabotu azyakulya zimwi (food intolerance) ayaambele kapati. Nokuba boobo, buvwuntauzi bumwi butondezya kuti akati kabantu banji ibayeeya kuti bakakakwa azyakulya zimwi, mbasyoonto buyo ibakaambilwa cacigaminina abasilisi kuti bakakakwa azyakulya eezyo.

Ino Kukakwa Azyakulya Zimwi Caamba Nzi?

Kweelana akabunga kabasayaansi ibakali kusololelwa a Dr. Jennifer J. Schneider Chafen mulipooti yabo iyakamwaigwa mu The Journal of the American Medical Association bakalemba kuti: “Kunyina bupanduluzi bugaminide bupandulula ncocaamba kukakwa azyakulya zimwi.” Nokuba boobo, bunji bwabasyaazibwene basyoma kuti kuciswa ikuboola akaambo kakukakwa azyakulya zimwi kulaba akaambo kamaseelo akwabilila mumubili.

Kuciswa ikuboola akaambo kakukakwa azyakulya zimwi kanji-kanji kulaboola akaambo kama protein aali mucakulya. Nguzu zikwabilila mubili kutuzunda (immune system) zibona kuti ma protein alakonzya kuleta penzi mumubili. Ciindi ma protein amwi naanjila mumubili, nguzu zikwabilila mubili kutuzunda zilakonzya kupanga musyobo wama protein aaitwa kuti IgE kulwana yaayo aatayandiki aanjila mumubili. Ciindi nomwainduluka kulya cakulya icakamukaka, ma protein aakapangidwe ciindi cakusaanguna alakonzya kupa kuti kube ma chemical kubikkilizya a histamine.

Kuti zintu kazili buyo kabotu, histamine ilazigwasyilizya nguzu zikwabilila mubili kutuzunda. Pele akaambo katwaambo tutazyibidwe kabotu, kupangwa kwama protein aaitwa kuti IgE alimwi akupangwa kwa histamine nkokupa kuti bantu ibakakakwa acakulya cimwi baciswe akaambo ka protein iili mucakulya eeco njobatamvwani.

Nkakaambo kaako muntu ulakonzya kulya cakulya ceenzu kakunyina kuciswa pele aakucilya ciindi citobela, kulacitika cintu cimwi citondezya kuti camukaka.

Ino Kuteendelana Kabotu Azyakulya Zimwi Caamba Nzi?

Mbubwenya mbuli penzi lyakukakwa azyakulya zimwi mbokubede, ikuteendelana kabotu azyakulya zimwi akwalo kulakonzya kupa kuciswa kuti mwalya cakulya cimwi. Pele mukwiimpana apenzi lyakukakwa azyakulya zimwi (kwalo ikuboola akaambo kanguzu zikwabilila mubili kutuzunda), kwalo kuteendelana kabotu azyakulya zimwi kulaboola akaambo kabuyumuyumu bwakugaigwa kwazyakulya, aboobo taakwe ma protein aapangilwa mumubili aajatikizyidwe. Kanji-kanji muntu ulakonzya kuba abuyumuyumu bwakugaya zyakulya mwida, ambweni akaambo kakuceya kwama enzymes naa akaambo kama chemical aajanwa mucakulya alo aapa kuti cikatazye kugaya zyakulya. Mucikozyanyo, kwaalilwa kugaya syuga lijanika mumukupa kulacitika ciindi mwida nokutapangwi ma enzymes aayandika kutegwa agaye musyobo wamasyuga aajanika muzyakulya zipangwa amukupa.

Mbwaanga taakwe ma protein aapangwa, penzi lyakuteendelana kabotu azyakulya zimwi lilakonzya kulibonya ciindi cakusaanguna nomwalya cakulya cimwi. Kuvwula naa kuceya kwacakulya eeco kulakonzya kupa kuti licitike nkokuti, ikuti cakulya caligwa kacili cisyoonto ambweni talikonzyi kucitika, pele penzi lilakonzya kuba kuti cakulya icaligwa kacili cinji. Eeci ciliindene apenzi lyakukakwa azyakulya zimwi lyalo likonzya kubikka buumi muntenda noliba lyeelyo cakulya caligwa nocili cisyoonto kapati.

Ino Nzitondezyo Nzi Zicitika?

Ikuti kamujisi penzi lyakukakwa azyakulya zimwi, mulakonzya kubabwa; zisuki; kuzimba amoyo, meso, mulaka; kuvwundauka kumoyo; kuluka; naa kusoomona. Ikuti naa caindilila, BP ilakonzya kuunka ansi, mulakonzya kubula nguzu, kusuntuka, naa buya akuciswa bulwazi bwa moyo. Zintu eezyi zilakonzya kucitika cakufwambaana alimwi zilakonzya kusololela kulufwu.

Mubwini, cakulya cili coonse cilakonzya kumukaka muntu. Nokuba boobo, bunji bwamapenzi aakukakwa azyakulya zimwi aapenzya kapati kanji-kanji alaboola akaambo kazyakulya zisyoonto buyo mbuli: mukupa, mai, nswi, nkala, nyemu, soybeans, nyemu iijanwa munseke yacisamu, alimwi awiiti. Kukakwa azyakulya zimwi kulakonzya kucitika kumuntu uuli woonse. Buvwuntauzi butondezya kuti makani aali mumaseelo (genetics) alijisi mulimo mupati, aboobo mwana ulakonzya kukakwa azyakulya zimwi ikuti naa muzyali omwe naa boonse bobilo bakakakwa azyakulya zimwi. Kanji-kanji penzi lyakukakwa azyakulya zimwi lilakonzya kumana ciindi bana nobakomena.

Zitondezyo zyakuti tamweeendelani kabotu azyakulya zimwi tazilitondezyi kapati kwiinda zyeezyo zyakukakwa azyakulya zimwi. Penzi lyakuteendelana kabotu azyakulya zimwi lilakonzya kupa mwida kucisa, kufwutilwa, kunyona mwida, kucisa mutwe, zisuki naa zisuke, kukatala, naa kutalimvwa kabotu mumubili woonse. Kuteendelana kabotu azyakulya zimwi kulakonzya kuboola akaambo kazyakulya ziindene-indene mbuli zibambwa amukupa, wiiti, bukoko, alimwi abumena zili akati kazyeezo zidumide.

Kuzyiba Cileta Bulwazi Alimwi Ambobukonzya Kusilikwa

Ikuti naa muyeeya kuti mujis penzi lyakukakwa azyakulya zimwi naa kuteendelana kabotu azyakulya zimwi, mweelede kulangwa-langwa amusilisi uucibwene. Kusola kuzyiba cileta penzi eeli nobeni akusala kucileka kulya zyakulya zimwi, ziindi zimwi kulakonzya kuleta ntenda, nkaambo cakutazyiba mulakonzya kusinkila busani buyandika kapati mumubili.

Kunyina musamu uuzyibidwe uusilika penzi lyakukakwa azyakulya zimwi kunze buyo aakucileka kulya zyakulya eezyo zipa kuti muciswe. * Kulubazu lumwi, ikuti kamutaciswi kapati ciindi mwalya cakulya icakamukaka naa ncomuteendelani kabotu, mulakonzya kugwasyigwa kwiinda mukucesya ziindi nzyomulya cakulya eeco alimwi akulya buyo asyoonto. Nokuba boobo, zimwi ziindi bantu bajisi penzi lyakuteendelana kabotu azyakulya zimwi baambilwa kuti beelede kucilekela limwi kulya zyakulya eezyo, naa kucileka kwaciindi cili mbocibede, ciya buyo abulwazi mbobuli bupati.

Ikuti naa kamujisi penzi lyakukakwa azyakulya zimwi naa kuteendelana kabotu azyakulya zimwi, mulakonzya kuumbulizyigwa kuzyiba kuti bantu banji ibajisi penzi eeli bacikonzya kulanganya penzi lyabo alimwi bacilya zilyo zinji izijisi busani alimwi zinono.

^ par. 19 Bantu bajisi penzi lyakukakwa azyakulya zimwi bakulwaizyigwa kweenda akatyubbu kajisi musamu uutegwa adrenaline (epinephrine) kutegwa kabaliyasa nyeleti kuti bulwazi bwabuka cakutayeeyela. Basilisi bamwi bakulwaizya kuti bana ibajisi penzi lyakukakwa azyakulya zimwi beelede kusama zintu zitondezya bamayi babo naa babalanganya kujatikizya bukkale bwabo.