1, 2. Ino nkaambo nzi ncotuyanda kulanga-langa zikozyanyo zyabami ba Juda bone?

IKUTI MWABONA muntu umwi watezemuka akuwa munzila, sena inga tiimwabikkila maano nomweenda munzila njimunya eeyo? Kwiinda mukulanga-langa kulubizya kwabamwi, tulakonzya kugwasyigwa kweeleba kulubizya nkobakacita. Oobu mbocibede akubukkale bwesu bwakumuuya. Tulakonzya kwiiya ziiyo zigwasya kuzwa kukulubizya kwabamwi, kubikkilizya abaabo balembedwe mu Bbaibbele.

² Bami ba Juda bone mbotwakalanga-langa mucibalo cainda bakabelekela Jehova camoyo woonse. Nokuba boobo, bakacita zibi zipati. Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuzintu zyakabacitikila, alimwi mbuti mbotukonzya kweeleba bukkale bukozyenye? Kuzinzibala kuyeeya zikozyanyo eezyi kulakonzya kutugwasya kuti tugwasyigwe kuzintu zyakalembwa kaindi kutegwa zitugwasye.—Amubale Baroma 15:4.

3-5. (a) Nokuba kuti moyo wa Asa wakalimaninide kuli Jehova, ino mapenzi nzi aakamusikila? (b) Ino kulibonya kuti twaambo nzi twakapa kuti Asa asyome bantu ciindi Basa naakali kuyanda kulwana Juda?

³ Cakusaanguna atulange-lange Asa akubona Jwi lya Leza mbolikonzya  kutugwasya mubuumi. Asa wakasyoma Jehova ciindi bana Etiopiya ibali 1 miliyoni nobakaboola kulwana Juda; nokuba boobo, wakaalilwa kucita oobo ciindi Basa mwami wa Israyeli naakatalika kuyaka bulambo kuzinguluka Rama, bwalo ibwakali kusinkila bantu kuboola kumwami Asa. (2Mak. 16:1-3) Aciindi cimwi, Asa wakasyoma busongo bwakwe mwini alimwi akunyengelela Mwami Beni-hadadi waku Siriya, kuti alwane Basa. Sena nzila eeyi ya Asa yakazwidilila? Bbaibbele lyaamba kuti: “Lino Basa naakaamvwa makani aaya, mpoonya-mpoonya wakacileka kuyaka Rama.” (2Mak. 16:5) Aboobo, nzila eeyi njaakabelesya Asa yakalibonya mbuli kuti yazwidilila!

⁴ Nokuba boobo, ino Jehova wakaibona buti nzila njaakabelesya Asa? Leza wakatuma Hanani sikubona zyakumbele kuti akakalalile Asa akaambo kakutasyoma Jehova. (Amubale 2 Makani 16:7-9.) Hanani wakaamba kuti, “kuzwa sunu unoosikilwa nkondo.” Basa wakazundwa; nokuba boobo Asa alimwi abantu bakwe bakali kusikilwa nkondo mubulelo bwakwe boonse.

⁵ Mbubwenya mbotwakabona mucibalo cainda, Leza wakaulingula moyo wa Asa akuubona kuti wakalimaninide kulinguwe. (1Bam. 15:14) Mumeso aa Leza, kulyaaba kwa Asa kwakali kabotu, alimwi kwakali kuzuzikizya zintu zyoonse zyabunaleza. Nokuba boobo, wakeelede kutebula zintu izyakali kuyoocitika akaambo kakusala nzila iitaluzi. Ciindi naakali kulwana Basa, ino ncinzi cakapa kuti Asa asyome nguzu zyakwe alimwi azya Beni-hadadi muciindi cakusyoma Jehova? Sena wakayeeya kuti ikwiile kubelesya buyo maano aakwe kwakali kuyoogwasya kapati muciindi cakulomba lugwasyo kuli Leza? Sena wakaba amizeezo iili boobu akaambo kakutambula lulayo lutali kabotu?

6. Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kukulubizya kwa Asa? Amupe cikozyanyo.

⁶ Ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kukulubizya kwa Asa? Ikuti twasikilwa mapenzi mapati ngotutakonzyi kuzunda, cilakonzya kuuba-uba kubona kuti cilayandika kusyoma Jehova. Pele ino ncinzi ncotulaakucita ciindi notusikilwa mapenzi masyoonto-syoonto? Sena tusyoma mizeezo yabantu kwiinda mukubamba twaambo kubelesya nzila zyesu? Naa sena tutobela njiisyo zyamu Bbaibbele ciindi notubamba twaambo, ikutondezya kuti tusyoma nzila zya Jehova? Mucikozyanyo, ziindi zimwi banamukwasyi inga batalika kumupenzya akaambo kakujanika kumiswaangano yambungano naa kumiswaangano mipati. Aboobo mulakonzya kupaila kuli Jehova kulomba kuti amusololele akumugwasya kuzyiba nzila mbotu mbomukonzya kubamba twaambo. Alimwi ino mbuti kuti mwasweekelwa mulimo akujana buyumu-yumu kujana mulimo umbi? Ciindi nomubandika abasikumunjizya mulimo, sena inga mwabaambila kuti mweelede kunoojanika kumiswaangano nsondo ansondo? Kufwumbwa penzi ndyotukonzya kuyaanya, ncibotu kuti twatobela majwi aasintembauzyo iwakaamba kuti: “Bikka nzila yako mumaanza aa Jehova; komusyoma, eelyo walo ulakugwasya.”—Int. 37:5.

7, 8. Ino nkulubizya nzi nkwaakacita Jehosafati, alimwi nzintu nzi zyakamucitikila? (Amubone cifwanikiso icili kumatalikilo aacibalo.)

⁷ Ino mbuti kujatikizya mwana wa Asa, Jehosafati? Wakajisi bube bubotu bunji. Kwiinda mukusyoma Leza, Jehosafati wakacita zintu zinji zibotu. Nokuba boobo, wakasala zintu munzila iitali yabusongo. Mucikozyanyo, wakapanga cizuminano calukwatano amukwasyi wa Ahabu Mwami mubyaabi wabwami ibwakali kunyika. Alimwi nokuba kuti wakacenjezyegwa amusinsimi Mikaya, Jehosafati wakamusangana Ahabu mukulwana bana Siriya. Nobakali kunkondo, kwakasyeede buyo aniini kuti Jehosafati ajaigwe. Kumane wakajokela ku Jerusalemu. (2Mak. 18:1-32) Mpoonya musinsimi Jehu wakamubuzya  kuti: “Sena weelede kugwasya basizibi alimwi akuyanda baabo ibamusulide Jehova?”—Amubale 2 Makani 19:1-3.

⁸ Sena Jehosafati wakaiya ciiyo kucintu eeco cakamucitikila? Nokuba kuti wakazumanana kutondezya busungu mukuyanda kumukkomanisya Leza, kulibonya kuti tanaakaiya ciiyo kuli ceeco cakamucitikila a Mwami Ahabu alimwi akumajwi ngaakamucenjezya Jehu. Kakunyina kubelesya busongo, Jehosafati wakabamba cizuminano acimbi. Lweendo oolu, wakabamba cizuminano asinkondonyina wa Leza, nkokuti Mwami Ahaziya mubyaabi, imwana wa Ahabu. Jehosafati a Ahaziya bakapanga mato antoomwe, aayo aakanyonyooka, aboobo kunyina naakazuzikizya makanze ngaakapangilwa.—2Mak. 20:35-37.

9. Ino kuyanzana kubyaabi inga kwabunyonganya buti buumi bwesu?

⁹ Kubala cibalo ca Jehosafati kweelede kutupa kulanga-langa bukkale bwesu. Ino inga twacita buti oobo? Masimpe, Jehosafati wakali mwami mubotu. Wakacita ziluleme alimwi “wakayandaula Jehova camoyo woonse.” (2Mak. 22:9) Nokuba boobo, kuyanzana kubyaabi kwakapa kuti acite zintu zibi. Amuyeeye kasimpi aaka kakasololelwa amuuya: “Ooyo weenda abasongo ulaba musongo, pele ooyo uuyanzana abafwubafwuba ulajana mapenzi.” (Tus. 13:20) Kulubazu lumbi, tulakonzya kugwasya baabo bajisi luyandisyisyo kuboola mukasimpe. Nokuba boobo, kuyanzana a Ahabu kwakali kuyanda kupa kuti Jehosafati afwe. Mbubwenya buyo, kuyanzana abaabo batakombi Jehova kulakonzya kutunjizya muntenda.

10. (a) Nciiyo nzi ncotukonzya kwiiya kuli Jehosafati kujatikizya kukwata alimwi akukwatwa? (b) Ncinzi ncotweelede kuyeeya notwajana penzi kujatikizya balongwe babyaabi?

¹⁰ Nciiyo nzi cigwasya ncotukonzya kwiiya kuli ceeco cakacitikila Jehosafati? Munakristo ulakonzya kutalika kutondezya luyando kumuntu uutakombi Jehova, kayeeya kuti takonzyi kujana muntu uumweelela akati ka Banakristo bakasimpe. Ambweni Munakristo ulakonzya kulimvwa kuti banamukwasyi ibatali bakombi bamusinikizya kukwata naa kukwatwa ‘ciindi nocitanamana.’ Kuyungizya waawo, bamwi balakonzya kulimvwa mbuli mucizyi umwi iwakati: “Ncilengwa buya ncotwakazyalwa ancico cakuti katulombozya kuyandwa alimwi akuba abalongwe.” Ino ncinzi ncayelede kucita Munakristo? Kuzinzibala  kuyeeya cakacitikila Jehosafati kulakonzya kugwasya. Lyoonse wakali kulanga kuli Leza kutegwa amusololele. (2Mak. 18:4-6) Pele ino ncinzi cakacitika ciindi Jehosafati naakayanzana a Ahabu, walo iwatakali kumuyanda Jehova? Jehosafati wakeelede kuzyiba kuti meso aa Jehova ali kulibaabo bamusyoma camoyo woonse. Naaba mazuba aano, meso aa Leza “alalanga-langa munyika yoonse” alimwi ulilibambilide ‘kutondezya nguzu zyakwe’ kutegwa atugwasye. (2Mak. 16:9) Ulabumvwisya bukkale bwesu alimwi ulatuyanda. Sena mulijisi lusyomo lwakuti, ikuti kamuyanda wakukwatana limwi uumweelede, Leza ulizyi oobo alimwi uliyandide kumugwasya? Amusyome kuti aciindi cimwi, uyakucita oobo!

11, 12. (a) Ino Hezekiya wakazitondezya buti izyakali mumoyo wakwe? (b) Ino nkaambo nzi Hezekiya ncaatakasikilwa bukali bwa Leza?

¹¹ Ciiyo ncotukonzya kwiiya kuli Hezekiya cibikkilizya moyo. Aciindi cimwi, Sikulingula myoyo wakacitondezya icakali mumoyo wa Hezekiya. (Amubale 2 Makani 32:31.) Ciindi Hezekiya naakaciswa, Leza wakamutondezya citondezyo cakuti wakali kuyoopona, nkokuti citondezyo cacimvwule icakali kweenda kutozya musyule. Kulibonya kuti, basilutwe bana Babuloni bakatuma batumwa kuti bakabuzye kujatikizya citondezyo eeco. (2Bam. 20:8-13; 2Mak. 32:24) Kutondezya icakali mumoyo wakwe ciindi ‘naakamusiya alikke,’ Hezekiya wakatondezya bana Babuloni aabo “ŋanda yakwe yoonse oomo mwaakali kuyobweda zintu zyakwe ziyandisi.” Eeci cintu cabufwubafwuba ncaakacita cakatondezya zyoonse izyakali mumoyo wa Hezekiya.”

¹² Ibbaibbele talitwaambili icakapa kuti moyo wa Hezekiya utalike kulisumpula. Sena nkaambo kakuti wakazunda bana Asuri naa akaambo kakuti wakaponesyegwa a Leza camaleele? Sena kweelede kuti nkaambo kakuti wakaba “alubono abulemu bupati kapati”? Kufwumbwa mbocakabede, akaambo kakuti Hezekiya wakalisumpula, “tanaakalumba kuzintu zibotu nzyaakacitilwa.” Eelo kaka eeci cilausisya! Nokuba kuti wakakombelezya Leza kuti wakamubelekela camoyo woonse, Hezekiya aciindi cimwi wakacita zintu zitamukkomanisyi Jehova. Nokuba boobo, mukuya kwaciindi, “Hezekiya wakalibombya,” aboobo walo abantu bakwe tiibakasikilwa bukali bwa Leza.—2Mak. 32:25-27; Int. 138:6.

13, 14. (a) Ino ndilili Jehova nakonzya ‘kutusiya tolikke kutegwa atusunke’? (b) Ino tweelede kucita buti ikuti bamwi batulumbaizya akaambo kacintu cimwi ncotwacita?

¹³ Mbuti mbotukonzya kugwasyigwa kwiinda mukubala cibalo ca Hezekiya alimwi akuzinzibala kuyeeya alincico? Amuyeeye kuti kulisumpula kwa Hezekiya kwakalibonya caantangalala ciindi Jehova naakamuzunda buyo Sanakeribu alimwi akuponya Hezekiya kubulwazi bupati. Kujatikizya ndiswe, ikuti naa twakacita cintu cimwi ciyandika kapati, sena kulakonzya kuba kuti Jehova ‘watusiya tolikke kutegwa atusunke,’ akulekela kuti icili mumoyo wesu cilibonye antangalala? Mucikozyanyo, mukwesu ulakonzya kuti wakabeleka canguzu kulibambila makani mpoonya waabandika kumbele lyabantu banji. Aboobo ibanji bamulumbaizya kumulimo ngwaabeleka. Ino mbuti mbwayelede kulimvwa kujatikizya kulumbaizyigwa kuli boobo?

¹⁴ Ciindi notwalumbaizyigwa, cili kabotu kutobela majwi aa Jesu aakuti: “Mwamana kucita zintu zyoonse nzyomwalaililwa, amwaambe kuti: ‘Tuli bazike buyo. Twacita nzyotweelede kucita.’” (Lk. 17:10) Alimwi aawa tulakonzya kwiiya kuli ceeco cakamucitikila Hezekiya. Muuya wakulisumpula wakalibonya mukuti “tanaakalumba kuzintu zibotu nzyaakacitilwa.” Ikuzinzibala kuyeeya zintu zinji nzyaatucitila Leza kuyootugwasya kutantamuka zilengwa nzyasulide Jehova. Tulakonzya kwaamba zibotu kujatikizya Jehova. Watupa Magwalo Aasalala alimwi amuuya uusalala kutegwa zibagwasye bantu bakwe.

15, 16. Ino ncinzi ncaakacita Josiya calo icakapa kuti afwe?

¹⁵ Camamanino, ino nkucenjezya kuli buti nkotukonzya kujana kuli ceeco cakacitikila Mwami mubotu Josiya? Amulange-lange cakasololela kukuzundwa kwakwe alimwi akulufwu lwakwe. (Amubale 2 Makani 35:20-22.) Josiya “wakaunka kuyoomulwana” Mwami Neko waku Egepita, nokuba kuti mwami ooyo wakaambila Josiya kuti tanaakajisi makani anguwe. Bbaibbele lyaamba kuti majwi aa Neko “akazwa kumulomo wa Leza.” Ino nkaambo nzi Josiya ncaakaunkila kuyoolwana mwami Neko? Bbaibbele talyaambi pe.

¹⁶ Pele, ino Josiya naakazyiba buti kuti majwi aaya aa Neko akali kuzwa kuli Jehova? Naakabuzya Jeremiya, umwi wabasinsimi basyomeka. (2Mak. 35:23, 25) Pele taakwe aalembedwe aatondezya kuti wakacita oobo. Alimwi Neko wakali kuunka ku Karikemesi kuyoolwana ‘sinkondonyina,’ ikutali kulwana Jerusalemu. Kuyungizya waawo, zina lya Leza tiilyakajatikizyidwe, nkaambo Neko tanaakali kusampaula Jehova naa bantu bakwe. Aboobo tiicakali camaano kuti Josiya alwane Neko. Sena kuli ciiyo ncotukonzya kwiiya kumakani aaya? Ikuti twasikilwa penzi, inga caba camaano kulanga-langa Jehova ncayanda kuti tucite mumakani aayo.

17. Ciindi notwasikilwa penzi limwi, ino mbuti mbotukonzya kweeleba kulubizya mbuli nkwaakacita Josiya?

¹⁷ Ikuti naa twasikilwa penzi, tweelede kulanga-langa njiisyo zyamu Bbaibbele izijatikizyidwe alimwi akuzibelesya munzila yeelede. Mubukkale bumwi, inga twayanda kubuzya baalu. Tulakonzya kuti twakaayeeya kale makani ngotuzyi kujatikizya makani aayo, ambweni inga kakuli twakavwuntauzya kale mumabbuku eesu. Nokuba boobo, ambweni kulakonzya kuba njiisyo zimwi zyamu Bbaibbele iziyandika kulangwa-langwa, eezyo mwaalu nzyakonzya kutugwasya kubikkila maano. Mucikozyanyo, mucizyi umwi ulizyi kuti ulijisi mukuli wakukambauka makani mabotu. (Mil. 4:20) Nokuba boobo, ino mbuti ikuti naa ukanza kuunka mumulimo wamumuunda buzuba bumwi, pele mulumaakwe uutali mukombi uyanda kuti buzuba mbubwenya oobo bakkale antoomwe aŋanda? Mulumi waamba kuti tiibali kujana ciindi cakukkala antoomwe kwaciindi cili mbocibede, aboobo uyanda kuti bacite cimwi cintu antoomwe mbuli banabukwetene. Mukaintu ooyu ulakonzya kulanga-langa tupango tumwi twamu Bbaibbele itugwasya, mbuli tupango twaamba kumvwida Leza alimwi akutobela mulawo wakugwasya bantu kuba basikwiiya. (Mt. 28:19, 20; Mil. 5:29) Pele alimwi weelede kuyeeya mbociyandika kumukaintu kulibombya alimwi akunyoneka. (Ef. 5:22-24; Flp. 4:5) Sena mulumaakwe wamukasyila limwi kuunka mumulimo wamumuunda, naa umulomba buyo kuti bacite cimwi cintu mubuzuba bomwe buyo oobo? Tatweelede kulemenena kulubazu lomwe ciindi notubelekela Leza alimwi anotusolekesya kuba amanjezyeezya aasalala.

18. Ino inga mwagwasyigwa buti kwiinda mukulanga-langa zibalo zyabami bone zyabandikwa mucibalo eeci?

¹⁸ Akaambo kakuti tatulondokede, andiswe tulakonzya kulubizya mbubwenya mbobakacita bami aaba bone mbotwabandika kale. Tulakonzya (1) kusyoma busongo bwabantu cakutayeeyela, (2) kutalika kuyanzana abantu babyaabi, (3) kutalika kulisumpula, naa (4) kusala kucita cintu cimwi kakunyina kusaanguna kulanga-langa kuyanda kwa Leza. Eelo kaka Jehova ngusiluzyalo akaambo kakuti ulabona bubotu mulindiswe, mbubwenya mbwaakacita kubami aabo bone! Jehova alimwi ulabona mbotumuyanda alimwi akusolekesya kwesu kwakuyanda kumubelekela. Aboobo watupa zikozyanyo zitucenjezya kutegwa zitugwasye kweeleba kucita zibi zipati. Atuzinzibale kuziyeeya zibalo eezyi zyamu Bbaibbele alimwi atumulumbe Jehova akaambo kakuti watupa nzinzyo!