Skip to content

Ngwani Jehova?

Ngwani Jehova?

Nsandulo Iizwa muBbayibbele

 Bbayibbele litondeezya kuti Jehova nguLeza wakasimpe akuti Mulengi wazintu zyoonse. (Ciyubunuzyo 4:11) Abrahamu, Mozesi aJesu bakali kukomba nguwe. (Matalikilo 24:27; Kulonga 15:1, 2; Johane 20:17) TeeLeza wamuntu uumwi pe pesi nguLeza “wanyika yoonse.”—Intembauzyo 47:2.

 Bbayibbele litondeezya kuti zina lyaLeza limugeme nguJehova. (Kulonga 3:15; Intembauzyo 83:18) Lizwa kubbala lyachiHebbrayo lyaamba kuti “kuba” alubo basikulanga-langa makani aamuBbayibbele baamba kuti zina lyakuti Jehova lyaamba kuti, “Upa Kuti Kube.” Nzilyaamba zina lyaLeza zitondeezya kuti Mulengi akuti ulaazuzikizya makanze aakwe. (Isaya 55:10, 11) Alubo Bbayibbele lipa kuti tumuzibe kabotu Jehova kuswaanizya akuziba buntu bupati mbwalaabo, luyando.—Kulonga 34:5-7; Luka 6:35; 1 Johane 4:8.

 Zina lyaLeza muchiHebbrayo lyakali kwiimininwa amabala ali 4 aaya יהוה (YHWH), akazibikene kuti Tetragrammaton, muChikuwa lyakasandululwa kuti Jehovah. Zina lyaLeza talizibinkene pe kuti lyakali kwiitwa kutyeni chiindi muchiHebbrayo. Nikuba boobo, zina lyakuti “Jehovah” lyakasaanguna chiindi kubelesegwa muChikuwa, lyakasaanguna kulembwa muBbayibbele lyaWilliam Tyndale lyamu1530. a

Nkamboonzi nitutazi kuti zina lyaLeza lyakali kwiitwa biyeni muchiHebbrayo chiindi?

 Chiindi chiHebrayo chakali kulembwa kakutakwe mavawelu, chaamba ma a, e, i, o, u. Bantu baambuula chiHebbrayo bakali kulibikkila mavawelu aaya chiindi nibakali kwaambuula. Nikuba boobo, chiindi Magwalo aachiHebbrayo naakamana kulembwa, bamwi maJuda bakatalisya njiisyo yakubeja yakuti zina lyaLeza talyeelede kubelesegwa pe. Kuti muntu wabala lugwalo lulaazina lyaLeza wakali kubikka mazina aakulemeka mbuli lyakuti “Mwaami” naakuti “Leza”. Njiisyo eeyi yakazoozibikana kubantu boonse alubo yakapa kuti zina lyaLeza litazibikani pe kuti lyakali kwiitwa biyeni chiindi. b

 Bamwi baamba kuti zina lyaLeza lyakali kwiitwa kuti “Yahweh,” pesi bamwi bali amaboneno aasiyene. Mubbuku Lyakupeta lyakajanika kuLwizi Lufwide lyakali aachipanzi chabbuku lyaLevetikko lyakalembedwe muchiGrikki, zina lyaLeza lyakalembedwe kuti Iao. Basanduluzi bakusaanguna bachiGrikki bakayeeyela kuti zina lyaLeza lyakali kwiitwa kuti Iae, I·a·beʹ, naakuti I·a·ou·eʹ pesi taakwe bumboni butondeezya kuti mbulyakali kwiitwa chiindi muchiHebbrayo. c

Nzibaamba bantu atala ambulibesegwa zina lyaLeza muBbayibbele

 Nzibaamba bantu: Basanduluzi bakalemba zina lyakuti “Jehova” mumaBbayibbele, bakalibikkila.

 Kasimpe: Bbala lyachiHebbrayo lyaamba zina lyaLeza lizibikene kuti Tetragrammaton lijanika kwaziindi zisika ku7 000 muBbayibbele. d MumaBbayibbele miingi zina lyaLeza lyakagwisigwa mpawo kwakabikkwa zina lyakulemeka lyakuti “Mwaami.”

 Nzibaamba bantu: Leza Singuzuzyoonse, tayelede kwiitwa azina lyakwe pe.

 Kasimpe: Leza lwakwe wakazulwida balembi baBbayibbele kuti babelesye zina lyakwe kwaziindi zyiingi alubo wakalayilila bakombi bakwe kuti kababelesya zina lyakwe. (Isaya 42:8; Joeli 2:32; Malaki 3:16; Baroma 10:13) Leza wakali kubazonda bapolofita bakubeja bakali kupa kuti bantu balube zina lyakwe.—Jeremiya 23:27.

 Nzibaamba bantu: Tweelede kugwisya zina lyaLeza muBbayibbele mbuli mbubakali kuchita maJuda.

 Kasimpe: Nisimpe kuti bamwi maJuda teebakali kuyanda pe kubelesya zina lyaLeza. Nikuba oobo, teebakaligwisya pe mumaBbayibbele aabo. Kufumbwa zikonzya kuba, Leza tayandi pe kuti tutobelezye zintu zyaambwa aabantu kuti kazikazyania amilawu yakwe.—Matayo 15:1-3.

 Nzibaamba bantu: Zina lyaLeza talyeelede kubelesegwa pe muBbayibbele nkaambo tatuzi pe kuti lyakali kwiitwa biyeni muchiHebbrayo.

 Kasimpe: Muzeezo ooyu utondeezya kuti Leza uyanda kuti bantu baambuula misyobo iisiyene-siyene bayite zina lyakwe munzila iikozyenie. Kusiyana azeezi, Bbayibbele litondeezya kuti bakombi baLeza bachiindi bakali kwiita mazina kweendelana amilaka yabo.

 Muchikozyano, atulange-lange atala azina lyaJoshuwa. MaKristu bakusaanguna bachiHebbrayo bakali kulyiita kuti Yehoh·shuʹaʽ pesi bachiGrikki bakali kulyiita kuti I·e·sousʹ. MuBbayibbele zina lyaJoshuwa lilajanika muchiHebbrayo amuchiGrikki, eezi zitondeezya kuti maKristu bachiindi bakali kwiita mazina kweendelana amilaka yabo.—Milimo 7:45; Bahebrayo 4:8.

 Nzila eeyi ilakonzya kubelesegwa chiindi nikusandululwa zina lyaLeza. Chiyandikana loko teekuti bakali kulyiita biyeni chiindi pesi nkulibweedezya mpulyakabede chiindi muBbayibbele.

a Tyndale wakabelesya zina lyakuti “Iehouah” chiindi naakasandulula mabbuku aakusaanguna aamuBbayibbele. Mukuya kwachiindi, mulaka waChikuwa wakazoochincha, nkinkaako zina lyaLeza andilyo lyakachincha mbulyakali kwiitwa. Muchikozyano, Henry Ainsworth wakabelesya zina lyakuti “Iehovah” chiindi naakasandulula bbuku lyaIntembauzyo mu1612. Chiindi naakazoolembulula bbuku eeli mu1639 wakazoobelesya zina lyakuti “Jehovah.” Munzila iikozyenie, basanduluzi baBbayibbele lyaAmerican Standard Version lyakapupululwa mu1901 bakabelesya zina lyakuti “Jehovah” mpulyakali kujanika zina lyaLeza mumagwalo aachiHebbrayo.

b Bbuku litegwa New Catholic Encyclopedia, Second Edition, Voliyumu 14, peji 883-884 lyaamba kuti: “Nibwakamana buzike zina lyakuti Yahweh lyakali kuboneka kaliyandikana loko nkinkaako kwakazoosalwa kuti kubelesegwe zina lyakuti ADONAI naakuti ELOHIM.”

c Kuti uzibe zyiingi, bona bupanduluzi buyungizyidwe A4, “Izina lya Leza mu Magwalo aa Chihebrayo,” muBbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya.

d Langa Theological Lexicon of the Old Testament, Voliyumu 2, peji 523-524.