1. ¿Imaynam tarikunku achka runakuna imapas makinkupi manaña kaptin?

ACHKA runakunam imapas manaña makinkupi kaptin llumpayta ñakakunku. ¿Yaqachu qampas chaynapi tarikurqanki? Piensariy kaypi: wakin mozo-sipaskunam wasinkupi tukuy imayoq uywasqa kasqankurayku imayna kawsakusqankutaqa mana kaqpaqpas hapinkuchu. Mana yuyayniyoqraq kasqankuraykum munasqankuta ruwaspanku purikunku

2, 3. (1) ¿Imaynatam mozo-sipaskunaqa qawananku Jehova Diosmanta tayta-mamankupa yachachisqankuta? (2) ¿Imataq yanapawasun Jehova Diosmanta tukuy yachasqanchikkunata anchata chaninchanapaq?

² Mozo-sipas otaq yaqa 20 wataykipi kaspaykiqa, ¿imatam astawan chaninchanki? Kunan tiempopi yaqa lliw runakunam astawan kallpanchakunku qollqella maskaypi, hatun wasiyoq kaypi hinaspa chayllaraq lloqsimuq aparatokunata rantiypipas. Ichaqa manamá Diostaqa yuyarinkuchu. Chaynam millonnintin runakunapas Diostaqa mana yuyarinkuchu. Mozo-sipas kaspayki Diospa llaqtanpi uywasqa  kaspaykiqa, amayá yanqapaq hinaqa hapiychu Jehova Diosmanta tayta-mamaykipa tukuy ima yachachisusqaykitaqa (Mat. 5:3). Chayna kaptinqa kawsakuynikim mana allinchu kanman.

³ Chaynapi mana tukunaykipaqqa qampa makillaykipim kachkan. Qatiqninpi qawasunchik Bibliapa willakusqanman hina mana qatipakunapaq kaq hinaspa qatipakunapaq kaq runakunamanta, chayqa yanapawasunmi Jehova Diosmanta tukuy yachasqanchikkunata anchata chaninchanapaq.

4. ¿Imatam Samuelpa churinkunamanta willawanchik 1 Samuel 8:1-5 nisqanqa?

⁴ Bibliapa willakusqanman hinaqa, achka runakunam tayta-mamankuwan Jehova Diosmanta allin yachachisqa karqaku. Chayna allin yachachisqam karqaku Diosmanta willakuq Samuelpa churinkuna. Samuelqa warmacha kasqanmantapacham Jehova Diosman sonqo karqa (1 Sam. 12:1-5). Payqa allintapunim churin Joelman hinaspa Abiasman Jehova Diospa kamachikuyninkunamanta yachachirqa. Ichaqa yanqapaq hina hapispankum mana allin runakuna rikurirurqaku. Bibliapa willakusqanman hinam, paykunaqa taytanta qatipakunankumantaqa imatapas ‘mana imam kaqninpichu allichaqku’ (leey 1 Samuel 8:1-5).

5, 6. ¿Imaynam tukurqaku Josiaspa churinkuna hinaspa willkanpas?

⁵ Chaynallataqmi karqaku rey Josiaspa churinkunapas chaynataq willkanpas. Josiasqa Jehova Diostam haykapipas kasukurqa. Huk kutipim Diospa yachachikuynin librota tariruspanku paypa qayllanpi leerqaku. Hinaptinmi Josiasqa uyariykuspan chaylla Diospa kamachikuyninkunata kasukurqa. Arí, Jerusalen llaqtamantam taytacha-mamachakunatawan layqa ruwaqkunata chinkarachirqa. Hinaspam lliw runakunata kallpancharqa Jehova Diosta kasukunankupaq (2 Rey. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25). Josiaspa ruwasqanqa mayna qatipakunapaqmi karqa churinkunapaqqa. Ichaqa, kimsan churinkunapas chaynataq huknin willkanpas rey karuspankuqa, manam mayqanninkupas Josiaspa imayna kasqantaqa qatipakurqakuchu.

⁶ Joacaz sutiyoq huknin churinmi rey karuspan Jehova Diospa ‘qayllanpi mana allinkunata rurarqa’. Payqa kimsa killallam Jerusalenpi kamachirqa. Chaymantañataqmi presocharuspa Egipto nacionman  aparurqaku, chaypim payqa wañukurqa (2 Rey. 23:31-34). Chaymantañataqmi Joacin sutiyoq wawqen Joacazpa rantinpi kamachiyta qallaykurqa, hinaspanmi 11 watata kamachirqa. Paypas manamá taytanpa yachachisqantaqa chanincharqachu. Llumpay mana allinkunata ruwasqanraykum Jeremias paymanta kaynata willakurqa: “Wañuruq asnota hinam paytaqa pampanqaku”, nispa (Jer. 22:17-19). Chaynallataqmi karqa Josiaspa huk kaqnin churin Sedequiaspas chaynataq willkan Joaquinpas. Paykunapas manamá Josiaspa Diosman sonqo kasqantaqa qatipakurqakuchu (2 Rey. 24:8, 9, 18, 19).

7, 8. (1) ¿Imaynatam Salomonqa taytan Davidpa tukuy yachachisqanta qepancharurqa? (2) ¿Imatam yachachwan taytankupa yachachisqanta mana chaninchaq ñawpaq tiempopi runakunamanta?

⁷ Rey Salomontapas allintamá taytan Davidqa Jehova Diosmanta yachachirqa. Chaywanpas, Salomonqa tiempopa risqanman hinam taytanpa yachachisqanta qepancharurqa. Bibliam nin: “Machuyaruptinmi [. . .] warmikunaqa taytacha-mamachakunataña Salomonta adorachirqaku chaynapim payqa yupaychasqan Tayta Diospaqqa hawa sonqollaña karqa, manañam taytan David hinachu adorarqa tukuy sonqonwan”, nispa (1 Rey. 11:4). Chayraykum payqa Jehova Dioswan amistadninta chinkarachirqa.

⁸ Kaypi rimamusqanchik runakunapaqa, makillankupim karqa allinkunata ruwaspanku Jehova Diosta kuyanankupaqqa. Ichaqa manamá chaytachu ruwarqaku. Chayna kaptinpas Bibliaqa willakunmi tayta-mamankupa yachachisqanta chaninchaq mozo-sipaskunamanta. ¿Imaynatam kunan tiempopi mozo-sipaskuna paykunata qatipakunmanku? Qatiqninpi paykunamanta yachasun.

9. ¿Imanasqam Noeypa churinkunaqa qatipakunapaq hina karqaku? (Qaway 21 kaq paginapi dibujota.)

⁹ Noeypa churinkunam ichaqa qatipakunapaq hina karqaku. Paykunapa taytantam Jehova Diosqa kamachirqa hatun buqueta ruwananpaq, chaynapi runakunapas hinaspa animalkunapas salvakunankupaq. Chayta yachaspankum paykunaqa chay buque ruwaypi taytanta yanaparqaku. Hinaspam sinchi para chayaramuptin chay buqueman yaykurqaku (Gen. 7:1, 7). Bibliaqa willakuntaqmi animalkunata chay buqueman yaykuchisqankuta, chaynapi “kay pachapi miranankupaq” (Gen. 7:3). Jehova Diosmanta taytanpa yachachisqanta anchata chaninchasqankuraykum, Noeypa churinkunaqa allinta yanapakurqaku kay Pachamanta runakuna mana qalaypaqta chinkanankupaq. Yanapakurqakutaqmi cheqap yupaychay hinalla kananpaqpas (Gen. 8:20; 9:18, 19).

10. ¿Imaynatam hebreo casta tawa mozokuna tayta-mamankupa yachachisqanta ancha chaninchasqankuta qawachirqaku?

¹⁰ Rimarisuntaq Diosman sonqo hebreo casta tawa mozokunamantapas. Paykunam karqaku Ananias, Misael, Azarias hinaspa Daniel. Paykunaqa cristianokunapa tiemponmanta ñawpaqtaraq 617 watapim Babilonia nacionman apasqa karqaku. Chay mozokunaqa kuyayllapaq hinaspa allin yachayniyoq kaspankupas, manam Babilonia runakunapa imayna kawsakusqankutaqa qatipakurqakuchu. Chayna kasqankum sutillata qawachirqa Jehova Diosmanta tayta-mamankupa yachachisqanta allinta chaninchasqankuta. Paykunaqa manamá qonqarqakuchu warmachallaraq kasqankumantapacha Diosmanta tukuy yachasqankutaqa, chaymi  Jehova Diosqa achka kutipi yanapaykurqa (leey Daniel 1:8, 11-15, 20).

11. ¿Imaynatam uyariqnin runakunaqa Jesuspa yachachisqankunawan yanapachikurqaku?

¹¹ Rimarisuntaq Diospa Churin Jesusmanta. Payqa tukuy imatam Taytanmanta yacharqa, hinaspam anchata chanincharqa. Kikinmi nirqa: “Taytaypa yachachiwasqallantam ñoqaqa willaykichik”, nispa (Juan 8:28). Payqa munarqam tukuy yachasqanta hukkunapas yachananta. Runakunamanmi nirqa: “Diospa munaychakusqanmanta allin noticiataqa wakin llaqtakunapipas willakunaymi, chaypaqmi ñoqataqa kachamuwarqa”, nispa (Luc. 4:18, 43). Chay tiempopi yaqa llapallan runakuna Jehova Diospa yachachikuyninkunata mana kasukusqankuraykum, Jesusqa uyariqninkunaman allinta yachachirqa chay runakunapa imayna kawsasqankuta mana qatipakunankupaq (Juan 15:19).

12. (1) ¿Achka mozo-sipaskunapa imayna uywasqa kasqankum rikchakun Timoteoman? (2) ¿Ima tapukuykunatam mozo-sipaskuna ruwakunanku?

¹² Qawamusqanchikman hinaqa, yaqapaschá qampas warmacha kasqaykimantapacha Jehova Diosta kuyaq tayta-mamaykiwan uywasqa karqanki. Timoteopas chayna uywasqamá karqa (leey 2 Timoteo 3:14-17). Tayta-mamaykiqa allintamá Jehova Diosmanta hinaspa munayninkunamanta yachachisurqanki. Yaqapaschá chaynata ruwarqa wawachallaraq kasqaykimantapacha, chayqa yanapasurqankim “yachayniyoq kaspa” Diosta servinaykipaq. ¿Agradecekunkichu tukuy chaykunamanta? Tapurikuy: “¿Imaynataq tarikunki Diosman sonqo runakunawan kuska Diospa chaskisqan kasqaykimanta? ¿Kusikunkichu wakinkuna hina Diospa amistadnin  kasqaykiwan? ¿Anchatachu chaninchani Jehova Diosmanta lliw yachasqaykunata?”, nispa

13, 14. (1) ¿Imawanmi aysachikunku Diosta serviq wakin mozo-sipaskuna? (2) ¿Imanasqam ancha allin hinalla kallpanchakuyninku? Gener mozomanta rimarimuy.

¹³ Diospa llaqtanpi sumaqllaña kawsakuyninchikqa manamá chaynallachu Satanaspa munaychakusqan runakunapa kawsakuyninkuwanqa. Chaytam warmachallaraq kasqankumantapacha Diospa llaqtanpi uywasqa wakin mozo-sipaskunaqa mana musyakunkuchu. Wakinkuqa munapayankuraqmi chay runakuna hina kawsakuyta. ¿Ima niwaqtaq qamqa? ¿Yaqachum carro richkaptin ruedanman pawaykuwaq mayna nanasqanta otaq wañurachisunaykimanta yachayta munaspalla? Manamá ¿aw? Chaynallataqmi ñoqanchikpas runakunapa imayna kawsasqantaqa mana qatipakunanchikraqchu mana allinninchikpaq kasqanmanta musyakunapaqqa (1 Ped. 4:4).

¹⁴ Asia lawmanta Gener sutiyoq mozom, Diospa llaqtanpi uywasqa kaspan 12 watanpi bautizakururqa. Ichaqa, wiñasqanman hinam mana iñiq runakuna hina kawsakuyta munarqa. Paymi nin: “Anchatam munarqani chay runakuna hina kayta”, nispa. 15 watanman chayaruspanmi, Diosta servispanpas mana iñiq amistadninkuna hina mana allinkuna ruwayta qallaykurqa. Sinkakuspanmi qacha rimaykunata rimaq. Mana allinkunapi pukllakamusqanmantam tutaña wasinman kutiykuq. Tiempopa risqanman hinam musyakururqa sonqonpiqa mana kusisqa tarikusqanta. Ichaqa, Diospa llaqtanman kutiruspanmi kaynata nin: “Sasachakuniraqmi mana allin munaykunata saqenaypaq, ichaqa Diosmanta tukuy chaskisqaymi yanapawan hinalla kallpanchakunaypaq”, nispa.

15. ¿Imapitaq warma kasqankumantapacha Diospa llaqtanpi mana uywasqa mozo-sipaskunaqa yuyaymanananku?

¹⁵ Wakin mozo-sipaskunaqa manamá warma kasqankumantapachachu Diospa llaqtanpiqa uywasqa karqaku. Sichu qam huk kaqnin kanki hinaptinqa, ¿manachu ancha kusikunapaq Jehova Dios reqsisqaykiqa hinaspa serviqnin kasqaykiqa? Kay Pachapiqa millo-millonnintin runakunam kanku, ichaqa waranqa runakunamantam huklla Jehova Diosta servinku. ¡Qanmi huk kaqnin kanki! Mayna kusikunapaqmi llaqtanman Jehova Diospa pusamusqan runakunamanta huk kaqnin kayqa (Juan 6:44, 45). ¿Manachu chayrayku anchata kusikunanchik? (Leey 1 Corintios 2:12.) Rimamusqanchik Genermi nin: “¿Pitaq ñoqaqa kallani Llapallan Kamachiq Jehova Dios ñoqataraq qawariykuwananpaqqa?”, nispa (Sal. 8:4).  Huk cristianapas kaynatam nin: “Colegiopi kaqkunaqa kusikunkum profesorninku sutinta yuyaptin. Astawanraqchá kusikunayki pimantapas aswan allin Yachachiq Jehova Dios reqsisusqaykimantaqa”, nispa.

16. ¿Imapaqmi cristiano mozo-sipaskuna kallpanchakunanku?

¹⁶ Ancha kusikunapaqmi Jehova Diospa serviqninkunawan kuska huk sonqolla kayninchikqa. ¿Kallpanchakuwaqchu paykunamanta imapas mana karunchasunaykipaq? Chaynata ruwaspaykiqa, ñawpaq tiempopi Diospa serviqninkuna hinam Diospa chaskisqan kanki. Chayqa aswan allinmi mana iñiq mozo-sipaskunapa imayna kawsakusqankuta qatipakuymantaqa (2 Cor. 4:3, 4).

17-19. ¿Imataq yanapasunki mana iñiq runakunapa imayna kawsasqanta mana munapayanaykipaq?

¹⁷ Anchatam kallpanchakuna wakin runakuna hina mana kanapaqqa, chay ruwayqa yachayniyoq kasqanchiktam qawachin. Piensarisun huk law nacionniyoq runakunawan pukllananpaq akllasqa runapi. Chayna huk law nacionniyoq runakunawan pukllananpaqqa, manachá wakin runakuna hinachu kawsakurqa. Yaqapaschá imapas munasqankunata saqerispan allin pukllaq kananpaq anchata kallpanchakurqa. Arí, wakin runakunapa imayna kawsakusqanta mana qatipakusqanmi yanapan allin pukllaq kaspan huk law nacionman rinanpaq.

¹⁸ Yaqa lliw runakunam mana piensankuchu mana allin ruwasqanku tiempopa risqanman hina ñakarichinantaqa. Chaypi qam yuyaymanaspaykiqa hinaspa kay Pachapi runakunapa imayna kawsakusqankuta mana qatipakuspaykiqa, ‘cheqap wiñay kawsaytam haypanki’ (1 Tim. 6:19). Rimamusqanchik cristianam kaynata nin: “Iñisqaykikunamanta mana iskayrayaspa rimaspaykiqa, ancha kusisqam tarikunki. Qawachinkim mana iñiq runakunapa ruwasqankuwan mana intuchikusqaykita. Hinaspapas musyakunkim chaywan Jehova Dios kusisqa kasqanta. Chaypim ancha kusisqa tarikunki mana iñiq runakuna hina mana kasqaykimanta”, nispa.

¹⁹ Amayá tiempoykitaqa usuchiychu tukuruqlla kaqkunata haypanaykipaq kallpanchakuspaqa (Ecl. 9:2, 10). Hamuq tiempopi Jehova Dios imakuna qosunaykimanta yachaspaykiqa, ¿yaqachu allin kanman ‘Diosta mana reqsiq runakuna hina’ kawsakuyqa? Jehova Dios serviyta akllakuspaykiqa kusisqam kawsakunki (Efes. 4:17; Mal. 3:18).

20, 21. (1) ¿Imapaqmi allin tanteayninchikqa yanapawasun? (2) ¿Imatam Jehova Diosqa ñoqanchikmanta munan bendicionninkuna chaskinapaq?

²⁰ Allinta tanteayninchikqa yanapawasunmi kunanpas hinaspa hamuq tiempopipas kusisqa kawsakunapaq. Piensasqanchikmantaqa aswan achka bendicionkunataraqmi chaskisun (Mat. 5:5; 19:29; 25:34). Ichaqa, chay bendicionkunata chaskinapaqqa Jehova Diospa kamachikuyninkunatam kasukunanchik (leey 1 Juan 5:3, 4). Kasukunapaq kallpanchakusqanchikqa manamá yanqapaqchu kanqa.

²¹ ¡Ancha bendicionkunatamá Jehova Diosmantaqa chaskirqanchik! Allintam paymanta, palabranmanta hinaspa munayninmanta yachanchik. Paypa Testigonkuna kaspam sutintapas apanchik. Niwanchiktaqmi ñoqanchikwan kasqanta (Sal. 118:7). Chaynaqa, mozo-sipas kaspapas llapanchikyá Jehova Diosmanta yachasqanchikkunata chaninchasun. “Payllayá yupaychasqa kachun wiña-wiñaypaq” (Rom. 11:33-36; Sal. 33:12).