Bai na kontenido

Bai na kontenido

Tin Kuminda Nutritivo na Bo Alkanse

Tin Kuminda Nutritivo na Bo Alkanse

Tin Kuminda Nutritivo na Bo Alkanse

DI E KORESPONSAL DI SPIÈRTA! NA MÈKSIKO

ANGÉLICA ku su famia di dies hende ta biba den un pueblito den kunuku di e estado Oaxaca, na Mèksiko. Nan tabata pober, i nan kuminda a konsistí prinsipalmente di tortiya di maishi, bonchi, sous di promèntè, aros awa-awa, pan dushi i te. Angélica ta konta: “Nos no a krese mashá. Nos a keda kòrtiku i flaku. Kada bes nos tabata bira malu⁠—⁠problema ku stoma, bichi i fèrkout.”

Angélica ku su famia a disidí di muda bai biba na Siudat di Mèksiko, ku e speransa di haña trabou ku lo a pèrmití nan drecha nan situashon ekonómiko. E ta kere ku awor nan ta kome hopi mas mihó pasobra nan ta kumpra lechi, webu, karni, krema di lechi, un par di berdura i un variedat di alimento prosesá. Pero di bèrdat nan kuminda a bira mas nutritivo?

Mal Nutrishon​—⁠Kon Plamá E Ta?

Mundialmente rònt di 800 mion hende ta kore e peliger di muri di mal nutrishon. Segun e Rapòrt di Salubridat Mundial 1998 di Organisashon Mundial di Salú (OMS), mas o ménos 50 porshento di tur morto entre muchanan bou di sinku aña di edat ta relashoná ku mal nutrishon. Asta esnan ku logra keda na bida, hopi bes no ta bon di salú.

Na e otro ekstremo, tin algun eksperto ta bisa ku por tin 800 mion hende ta kore e peliger di muri di komementu di mas. Un dieta desbalansá por hiba na malesanan króniko manera demasiado gordura, vèt den ardu, preshon haltu, diabétis, malesa di higra i vários tipo di kanser. Resumiendo e asuntu, OMS ta bisa: “Pues mal nutrishon ta abarká un gran variedat di malesa, entre nan, desnutrishon, falta di sierto supstansianan nutritivo spesífiko, i sobrealimentashon; i mundialmente [mal nutrishon] ta mata, manka, retardá i siega hende, i ta stroba desaroyo humano riba un eskala realmente enorme.”

Den un solo pais por tin tantu falta di nutrishon komo demasiado gordura. Den un kas por tin un beibi mal nutrí miéntras ku den e mesun kas e adultonan tin problema ku demasiado gordura. Den algun kaso e mesun persona ku na mucha tabata falta nutrishon, na edat adulto ta demasiado gordo. Esei sa pasa ku hende ku muda for di kunuku bai biba den stat.

Hopi hende no ta komprendé ku tin un relashon entre nan estado di salú i loke nan ta kome. Kisas esaki ta asina pasobra bo salú no ta reflehá e efektonan di kome malu mesora. Pero kome salú por prevení hopi malesa. De echo, OMS ta kalkulá ku te ku 40 porshento di kasonan di kanser lo por ser prevení dor di komé mihó i hasi ehersisio. Pero kon bo por mehorá bo manera di kome?

Kon pa Mehorá Bo Manera di Kome

Tin eksperto ta haña ku por parti kuminda den tres grupo prinsipal. E promé grupo ta konsistí di produktonan di grano, manera maishi, trigu, aros, papa, ròge, puspas i maishi chikí, i tambe batata di sierto mata, manera batata ardapel i yams. E karbohidratonan (koolhydraten) aki ta duna hende energia rápido. E di dos grupo ta konsistí di tur tipo di bonchi, inkluso soya, lenteha i garbanso, i algun alimento ku ta bini di bestia, manera karni, piska, webu, lechi i kosnan derivá di lechi. E alimentonan aki ta un fuente di proteina, heru, zink i vários vitamina. E di tres grupo ta konsistí di fruta i berdura. Esakinan ta suministrá vitamina i mineralnan esensial. Tambe nan ta perkurá fibra i ta duna energia, i nan ta representá e úniko fuente natural di vitamina C.

Segun dr. Héctor Bourges, direktor di nutrishon di e Instituto Nashonal di Siensia Médiko i Nutrishon Salvador Zubirán (INCMNSZ) di Mèksiko, un dieta saludabel mester ta kompleto, sufisiente, i balansá. E ta sugerí pa nos “inkluí por lo ménos un alimento for di kada grupo den kada kuminda i varia mas tantu posibel e alimentonan ku nos ta usa di kada grupo, i tambe e manera di prepará nan.”

Tuma e kaso di María. E ku su famia tabata biba na Atopixco, un komunidat den kunuku di e estado Hidalgo na Mèksiko. Nan tabata hopi pober, i nan kuminda básiko a konsistí di tortiya, bonchi, pasta, aros i promèntè. Na kontraste ku e famia di Angélica, menshoná den introdukshon, nan tabata kome tambe pampuna chikitu, chayote, padestul i yerba di kushiná kuné, manera bembe i kalalú, ku nan por a piki gewoon den mondi. De bes en kuando ora ta temporada di un fruta, nan a purba kome esakinan. Nan esfuerso a resultá den mihó salú.

Dr. Adolfo Chávez, hefe di Departamento di Nutrishon Apliká i Edukashon Nutrishonal di INCMNSZ, ta rekomendá pa usa produktonan ku ta bini di bestia pa komplementá e platonan, i no komo e kuminda prinsipal. Por ehèmpel, bo por prepará un plato ku djis un par di webu kombiná ku batata, berdura òf bonchi. Segun dr. Chávez: “Esaki ta loke den nutrishon nan ta yama ‘ekstendé.’ ” Pero kòrda tene kuenta ku esaki: Semper laba fruta i berdura kuidadosamente, foral esnan ku bo ta bai kome kurú.

Tambe un dieta mester ta pas ku kada persona, i mester tene kuenta ku faktornan manera edat, sekso i estilo di bida. Algun eksperto ta sugerí pa adultonan kome dos porshon di fruta i/òf berdura ku kada kuminda i oumentá e konsumo di produktonan di grano integral (volkoren) i di bonchi. Tin ta rekomendá pa kome huntu ku kada kuminda porshonnan masha chikitu di alimento ku ta bini di bestia, i preferiblemente piská, galiña sin kueru i karni sin vèt. Tambe nan ta sugerí pa limitá konsumo di vèt i suku.

Asta hende ku ta biba den paisnan den desaroyo i ku ta ser afektá pa pobresa tin bes por mehorá nan manera di kome. Kon? Dor di skohe alimentonan nutritivo, varia nan i kombiná nan, por ehèmpel dor di bruha produktonan di grano ku bonchi. Tambe dor di usa kantidatnan chikí di karni òf webu pa oumentá e balor nutritivo di un plato. Òf dor di probechá usa berdura ku ta krese den bo área i fruta den nan temporada.

Nos Kreador ta hasi posibel ku hende por “saka pan for di e tera,” i asina disfrutá di esei. (Salmo 104:14) Na Eklesiástes 9:​7, Beibel ta bisa: “Bai anto, kome bo pan den felisidat.” Sin duda si nos ta balansá i moderá, nos por disfrutá di e benefisionan di alimento sabroso i nutritivo ku e Kreador a perkurá.

[Plachi na página 26]

E PROMÉ GRUPO: grano i vários tipo di batata

[Plachi na página 26]

E DI DOS GRUPO: bonchi, karni, piská, webu, lechi i kosnan derivá di lechi

[Plachi na página 26]

E DI TRES GRUPO: fruta i berdura