Na o Swanetše go Bota Pono ya Gago ya Mathomong?

NGAKA e nngwe e be e dutše e iketlile ka phaphošing ya yona ya bodulo e bogetše lenaneo la thelebišene la poledišano leo go lona go bego go boledišanwa le mohlankedi wa mmušo wa mo-Ireland. Ka morago ga go tsitsinkela sefahlego sa mohlankedi yoo, ngaka yeo e ile ya lemoga selo seo e bego e le pontšho ya go ba le serurugi bjokong. E ile ya eletša mohlankedi yoo gore a ye go hlahlobja ngakeng gateetee.

Tlhahlobo yeo e ile ya bontšha gore o be a ena le serurugi bjokong e le ka kgonthe. Ngaka yeo e be e ena le seo ka dinako tše dingwe se bitšwago leihlo la bongaka, e lego bokgoni bja go hlahloba molwetši ka go fo mo lebelela. Lega go le bjalo, ba bangwe ba bona eka ba na le seo go ka thwego ke leihlo la bongaka ge go tliwa tabeng ya go ahlola dika tša batho, semelo le potego ya bona.

Go theoša le nywagakgolo, banyakišiši ba ile ba leka go hlama tsela ya tša thutamahlale ya go ka kgona go lemoga dika tša motho ka ponagalo ya gagwe. Ba e bitša physiognomy, yeo Encyclopædia Britannica e e hlalosago e le “seka-thutamahlale seo se hlahlobago dika tša semelo tšeo go thwego di utollwa ke ponagalo ya sefahlego goba ke kagego le sebopego sa mmele.” Lekgolong la bo-19 la nywaga, diithuti tša setlogo sa batho, tše bjalo ka Francis Galton, motswala wa Charles Darwin, le diithuti tša tša bosenyi, tše bjalo ka Cesare Lombroso wa Italy, di ile tša šišinya gore go dirišwe dikgopolo le mekgwa e swanago tšeo bontši bja tšona di ilego tša lebalwa ga e sa le go tloga ka nako yeo.

Lega go le bjalo, batho ba bantši ba dumela gore go a kgonega gore go dirwe kahlolo e ka botwago ka motho yo a itšego ka go fo lebelela ponagalo ya gagwe ya ka ntle. Na pono e bjalo ya mathomong e swanetše go botwa?

Go Ahlola ka Ponagalo

Mohlala o bjalo wa go ahlola—goba go ahlola ka phošo—go ya ka pono ya mathomong o hwetšwa ka pukung ya Beibele ya Samuele wa Pele. Jehofa Modimo o be a laetše moporofeta Samuele gore a ye go tlotša setho sa lapa la Jese bjalo ka kgoši ya ka moso ya Isiraele. Re bala gore: “Eitše ge [barwa ba Jese] ba fihla yena a bona Eliaba gomme a re: ‘Ruri yo ke motlotšwa wa Jehofa.’ Eupša Jehofa a re go Samuele: ‘O se ke wa lebelela ponagalo ya gagwe le leemo la gagwe ka ge nna ke mo ganne. Tsela yeo motho a bonago ka yona ga se yeo Modimo a bonago ka yona, ka gobane motho o bona ponagalo ya ka ntle; eupša Jehofa yena o bona dipelo.’” Go ile gwa direga se se swanago ka barwa ba bangwe ba tshelelago ba Jese. Mafelelong, go fapana le seo moporofeta le Jese ba bego ba se naganne, Modimo o ile a kgetha morwa wa seswai—Dafida—mošemanyana yoo go bego go se yoo a ilego a nagana go mmitša, gore e be kgoši ya ka moso.—1 Samuele 16:6-12.

Dilo ga di fapane gakaalo lehono. Nywageng e sego kae e fetilego, kua Jeremane, moprofesara wa tša bosenyi o ile a dira diteko tšeo di bego di akaretša barutwana ba 500 ba tša molao. Go be go ena le batho ba 12 ba sa tsebjego bao go bego go thwe ke baeng. Bona ba be ba akaretša molaodi wa lefelong leo wa maphodisa le motšhotšhisi, ramatlotlo wa yunibesithing le mohlankedi wa ditswalano tša batho, boramolao le bahlankedi ba kgorong ya tsheko, gotee le disenyi tše tharo tšeo di ahlotšwego. Barutwana ba be ba swanetše go bontšha gore moeng yo mongwe le yo mongwe o be a šoma mošomo ofe gotee le gore ke baeng bafe bao ba bego ba swanetše go lahlelwa kgolegong bakeng sa molato ofe. Se ka moka se be se swanetše go thewa ponagalong ya bona le dilong tšeo ba bego ba re ba itloša bodutu ka tšona.

Dipoelo e bile dife? Mo e ka bago 75 lekgolong ya barutwana e ile ya atlega ka go kgetha disenyi tša kgonthe tše tharo. Eupša palogare ya 60 lekgolong ya barutwana bao e ile ya ba ya re baeng ba bangwe ba senyane bao ba bego ba se na  molato ke disenyi. Morutwana o 1 go ba 7 o ile a nagana gore motšhotšhisi o be a gweba ka dihlaretagi, gomme morutwana o 1 go ba 3 wa bona a nagana gore molaodi wa maphodisa e be e le lehodu! Ditlhahlobo tšeo di theilwego feela ponong e ka ba tše fošagetšego kudu. Ka baka la’ng?

Ponagalo e ka Fora

Ge re gahlana le motho la mathomo, re na le go ba le pono e itšego ka motho yoo re ithekgile ka diphihlelo tša rena tša nakong e fetilego. Re na le tshekamelo ya go akaretša dilo le go mo ahlola go ya ka dikgopolo tše sa bulegago. Go oketša ponagalong ya gagwe, re ka hlahloba goba go ahlola motho go ya ka setšhaba sa gabo, morafo, maemo a gagwe setšhabeng goba bodumedi bja gagwe.

Ge e ba pono yeo re ilego ra ba le yona ka motho yoo e feleletša e le e nepagetšego, re a itebogiša bakeng sa kahlolo ya rena e botse gomme seo sa tiiša tumelo ya rena ya gore re ka bota pono ya rena ya mathomong. Lega go le bjalo, ge re lemoga gore re ile ra dira phetho e fošagetšego ka mo go feletšego, re arabela bjang? Ge e ba re botega, re swanetše go lahla pono yeo re bego re ena le yona mathomong gomme re tsome ditherešo. Go sego bjalo, re ka gobatša ba bangwe kudu goba ra ba fošetša o šoro, e le feela ka baka la boikgantšho ge re diriša seo re rego ke bokgoni bja rena bja go ahlola bjo bo phagametšego bja ba bangwe.

Go ahlola go ya ka ponagalo ga go gobatše feela motho yo a ahlolwago eupša go gobatša le motho yoo a ahlolago. Ka mohlala, lekgolong la pele la nywaga, Bajuda ba bantši ba ile ba gana go ela hloko kgonagalo ya gore Jesu e be le Mesia yo a holofeditšwego. Ka baka la’ng? Ka ge ba be ba theile pono ya bona ponagalong ya ka ntle, ba be ba fo iponela feela morwa wa mmetli wa nageng ya gabo bona. Gaešita le ge ba be ba kgahlwa ke mantšu a Jesu a bohlale le mediro ya gagwe e matla, ba ile ba gana go dumela gore e be e ka ba selo se se fetago seo ba bego ba šetše ba nagana gore ke sona, go ya ka pono yeo ba bego ba ena le yona ka yena. Boemo bja bona bja kgopolo bo ile bja dira gore Jesu a lebiše tlhokomelo ya gagwe lefelong le lengwe, ge a be a re: “Moporofeta ga a ke a nyatšwa ge e se seleteng sa gabo le ntlong ya gagwe.”—Mateo 13:54-58.

Bajuda bao e be e le ditho tša setšhaba seo se bego se ena le nywagakgolo se letetše Mesia. Go dumelela pono ya bona ya mathomong e ba palediša go lemoga Mesia ge a be a tlile mafelelong go ile gwa dira gore ba lahlegelwe o šoro moyeng. (Mateo 23:37-39) Balatedi ba Jesu le bona ba ile ba kgethollwa ka tsela yeo. Batho ba bantši ba ile ba fo se dumele gore sehlopha se senyenyane sa barei ba dihlapi ba tlasana, seo se bego se nyatšwa ke sehlopha sa dirutegi le ke baetapele ba bodumedi bjo bogolo bja moo, se be se ka bolela selo le ge e le sefe se bohlokwa. Bao ba ilego ba tšwela pele ba bota pono ya bona ya  mathomong ba ile ba lahlegelwa ke sebaka se sebotse sa go ba balatedi ba Morwa wa Modimo.—Johane 1:10-12.

Ba Bangwe ba Fetotše Menagano ya Bona

Go na le batho bao ba phetšego mehleng ya Jesu bao ba bego ba ikokobeditše ka mo go lekanego gore ba fetoše menagano ya bona ge ba be ba bona bohlatse. (Johane 7:45-52) Batho bao ba be ba akaretša le ditho tše mmalwa tša lapa labo Jesu, bao mathomong ba bego ba sa ka ba tšeela godimo kgonagalo ya gore yo mongwe wa metswalo ya bona o be a ka ba Mesia. (Johane 7:5) Se se kgahlišago ke gore ge nako e dutše e eya ba ile ba fetoša menagano ya bona gomme ba dumela go yena. (Ditiro 1:14; 1 Bakorinthe 9:5; Bagalatia 1:19) Ka mo go swanago, nywaga e itšego ka morago kua Roma, baemedi ba bangwe ba setšhaba sa Bajuda ba be ba ikemišeditše go theetša moapostola Paulo ka bobona go e na le go bota mabarebare ao a bego a phatlalatšwa ke manaba a Bokriste. Ka morago ga go mo theetša, ba bangwe ba bona ba ile ba ba badumedi.—Ditiro 28:22-24.

Lehono, batho ba bantši ba na le pono e sa kgahlišego ka Dihlatse tša Jehofa. Ka baka la’ng? Gantši ga se ka gobane ba ile ba hlahloba ditherešo goba go hwetša bohlatse bja gore ditumelo le mediro tša Dihlatse ga se tša thewa Mangwalong. Go e na le moo, ba fo ba ba sa nyake go dumela gore Dihlatse tša Jehofa di ka ba le therešo ditabeng tša bodumedi. Ka ge o tla gopola, ye ke pono yeo batho ba bantši lekgolong la pele la nywaga ba bego ba ena le yona ka Bakriste ba pele.

Ga go makatše gore go bolelwa gampe goba ka lenyatšo ka bao ba katanelago go latela mohlala wa Jesu. Ka baka la’ng? Ka gobane Jesu o ile a lemoša balatedi ba gagwe gore: “Le tla ba ba hloilwego ke batho bohle ka baka la leina la ka.” Eupša o ile a ba kgothatša ka mantšu a rego: “Yo a kgotleletšego go fihla bofelong ke yena a tlago go phološwa.”—Mateo 10:22.

Ka go kwa taelo ya Jesu, Dihlatse tša Jehofa lehono di šoma ka thata go iša ditaba tše dibotse tša Mmušo wa Modimo bathong lefaseng ka bophara. (Mateo 28:19, 20) Bao ba ganago ka mo go feletšego go theetša ba ipea kotsing ya go lahlegelwa ke sebaka sa go sepela tseleng e išago bophelong bjo bo sa felego. (Johane 17:3) Go thwe’ng ka wena? Na o tla fo hlahlwa ke pono ya mathomong le dikgopolo tšeo o šetšego o ena le tšona, goba na o tla ikemišetša go hlahloba ditherešo ka kgopolo e bulegilego? Gopola: Ponagalo e ka fora gomme pono ya mathomong e ka ba e fošagetšego, eupša tlhahlobo e nago le morero ya ditherešo e ka ba le mafelelo a mabotse a makatšago.—Ditiro 17:10-12.

[Seswantšho go letlakala 11]

Pono ya bona ya mathomong e ile ya dira gore Bajuda ba gane gore Jesu ke Mesia

[Seswantšho go letlakala 12]

Na o lebelela Dihlatse tša Jehofa go ya ka pono ya gago ya mathomong goba go ya ka ditherešo?