Na o be o Tseba?

Baetapele ba bodumedi ba Bajuda ba mehleng ya Jesu ba be ba lebelela batho feela bjang?

▪ Lekgolong la pele la nywaga C.E., batho ba maemo a godimo setšhabeng le baetapele ba bodumedi ba Isiraele ba be ba nyatša batho bao ba bego ba rutegile ganyenyane goba ba sa rutega. Bafarisei ba tsopolwa ba bolela gore: “Lešaba le leo le sa tsebego Molao ke batho ba rogakilwego.”—Johane 7:49.

Ditšhupetšo tše dingwe ntle le Beibele di bontšha gore batho ba maemo a godimo setšhabeng ka lenyatšo ba be ba bitša batho ba sa rutegago gore ke ʽam-ha·ʼaʹrets, goba “batho ba naga.” Mathomong, le e be e le leina la tlhompho bakeng sa badudi ba tikologo e itšego. Le be le sa akaretše feela badiidi le batho ba maemo a tlase, eupša le be le akaretša le batho ba maemo a godimo.—Genesi 23:7, mongwalo wa ka tlase wa Reference Bible; 2 Dikgoši 23:35; Hesekiele 22:29.

Lega go le bjalo, mehleng ya Jesu leina le le be le dirišetšwa go nyatša batho bao ba bego ba tšewa e le bao ba sa tsebego Molao wa Moshe goba bao ba bego ba palelwa ke go latela metlwae ka moka ya borabi. Mishnah (e lego kgoboketšo ya ditlhaloso tša tlaleletšo yeo e ilego ya ba motheo wa puku e bitšwago Talmud) e lemoša ka taba ya go dula magaeng a ʽam-ha·ʼaʹrets. Go ya ka The Encyclopedia of Talmudic Sages, seithuti sa lekgolong la bobedi la nywaga e lego Rabi Meir o rutile gore: “Ge monna a nyadiša morwedi wa gagwe go am ha’aretz, go bjalo ka ge eka o a mo tlema gomme a mmea ka pele ga tau yeo e mo gatakelago pele ga ge e ka mo ja.” Talmud e tsopola rabi yo mongwe a bolela gore “batho bao ba sa rutegago ba ka se tsošwe bahung.”

Ke eng seo se bolelwago ke leina Kesara go etša ge le dirišwa ka Beibeleng?

▪ Kesara e be e le leina la lapa la Baroma la Gaius Julius Caesar, yoo a ilego a kgethwa go ba mmušiši wa Roma ka 46 B.C.E. Babušiši ba mmalwa ba Roma bao ba tlilego ka morago ba ile ba kgetha go bitšwa ka leina la Kesara, go akaretša le ba bararo bao ba bitšwago ka maina a bona ka Beibeleng, e lego Augustose, Tiberio le Kelaudio.—Luka 2:1; 3:1; Ditiro 11:28.

Ka 14 C.E., Tiberio o ile a ba mmušiši gomme a buša nakong ka moka ya bodiredi bja Jesu. Ka go re’alo, e be e le Kesara yo a bego a buša nakong ya ge Jesu a be a araba potšišo ya mabapi le go lefa makgetho ka gore: “Neang Kesara tša Kesara eupša Modimo le mo nee tša Modimo.” (Mareka 12:17) Go molaleng gore Jesu o be a sa re gore karabo ya gagwe e šupe feela go Tiberio. Go e na le moo, “Kesara” e be e šupa go mohlankedi wa setšhaba, e lego Mmušo.

Ge moapostola Paulo a be a sa ahlolwe ka toka mo e ka bago ka 58 C.E., o ile a diriša tshwanelo ya gagwe bjalo ka moagi wa Roma gore a ipiletše go Kesara. (Ditiro 25:8-11) Ka go dira bjalo, Paulo o be a sa kgopele gore a ahlolwe ka go lebanya ke Nero yoo ka nako yeo e bego e le mmušiši, eupša o be a kgopela go ahlolwa ke kgoro e phagamego ya mmušo.

Leina la lapa e lego Kesara le ile la tswalanywa kgauswi le pušo e phagamego moo e lego gore gaešita le ka morago ga ge boKesara ba se sa buša, leina leo le ile la dula e le sereto sa ka bogošing.

[Seswantšho go letlakala 29]

Tenariase ya silifera yeo e nago le seswantšho sa Tiberio