1, 2. (a) Lenyalo le thomile bjang? (b) Ke’ng seo monna wa pele le mosadi wa pele ba ka bago ba ile ba ithuta sona ka lenyalo? (Bona seswantšho se se lego ka mo godimo.)

LENYALO ke karolo ya bophelo. Go hlahloba morero wa mathomong wa lona go ka re thuša go ba le pono e botse ka tokišetšo ye le go thabela ka botlalo ditšhegofatšo tša yona. Ka morago ga gore Modimo a bope monna wa pele e lego Adama, o ile a bopa diphoofolo ke moka a re Adama a di reele maina. Eupša “[Adama] o be a se na mothuši yo e lego molekane yo a mo swanelago.” Ka gona Modimo o ile a swariša Adama boroko bjo bogolo, a ntšha kgopo go yena, a dira mosadi ka yona ke moka a mo tliša go yena. (Bala Genesi 2:20-24.) Ka baka leo, lenyalo le thomilwe ke Modimo.

² Jesu o ile a kgonthišetša gore ke Jehofa yo a itšego: “Monna o tla tlogela tatagwe le mmagwe, a kgomarela mosadi wa gagwe gomme ba babedi ba e tla ba nama e tee.” (Mat. 19:4, 5) Taba ya gore Jehofa o dirišitše kgopo ya Adama go bopa mosadi wa pele e ka ba e ile ya ruta banyalani bao ba pele gore ba swanetše go kgomarelana. Modimo o be a se a rera gore ba tle ba hlalane goba gore yo  mongwe wa bona a tle a be le molekane yo mongwe a dutše a le lenyalong.

3. Morero o mogolo wa lenyalo e be e le ofe?

³ Adama o ile a thaba kudu ge a be a bona mosadi yo wa gagwe, yo a ilego a mo reela leina la Efa. Ka ge e be e le “molekane” wa Adama, o be a tlo ba “mothuši wa gagwe” gomme ba thabišane letšatši le letšatši ka go phetha boikarabelo bja bona e le monna le mosadi. (Gen. 2:18) Morero o mogolo wa lenyalo e be e le gore batho ba tlatše lefase ka bana. (Gen. 1:28) Le ge bana ba rata batswadi ba bona, ba be ba tla swanelwa ke go ba tlogela ge ba nyala goba ba nyalwa gomme ba thoma malapa a bona. Batho ba be ba tla tlatša lefase go fihla Modimo a re go lekane e bile ba be ba tla dira gore lefase ka moka e be paradeise.

4. Go diregile’ng lenyalong la pele?

⁴ Lenyalo la pele le ile la welwa ke masetlapelo ka baka la gore Adama le Efa ba ile ba kgetha go diriša tokologo ya bona gampe ka go se kwe Jehofa. Sathane Diabolo, e lego “noga ya kgale,” o ile a fora Efa ka go mo dira gore a dumele gore ge a ka ja seenywa sa “sehlare sa go tseba botse le bobe” o be a tla ba le tsebo e kgethegilego yeo e bego e tla mo thuša go kgethologanya botse le bobe. Ka go se botšiše monna wa gagwe ka sehlare seo, Efa o ile a bontšha gore ga a hlomphe bohlogo bja monna wa gagwe. E bile go e na le gore Adama a kwe Modimo, o ile a ja seenywa seo Efa a mo neilego sona.​—Kut. 12:9; Gen. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Re ka ithuta’ng tseleng yeo Adama le Efa ba ilego ba araba Jehofa?

⁵ Ge Modimo a be a mo sekiša, Adama o ile a bea mosadi wa gagwe molato a re: “Mosadi yo o nneilego yena gore a be le nna, ke yena a mphilego seenywa sa sehlare seo gomme ka se ja.” Efa yena o ile a bea noga molato a re e mo forile. (Gen. 3:12, 13) A e be e le mabaka a sa kwagalego, e bile ga se a ba thuša ka selo! Ka ge banyalani ba ba pele ba se ba kwa Jehofa, o ile a ba lebelela e le marabele ao a swanetšwego ke go fedišwa. Ruri ye ke temošo go rena! E le gore lenyalo le atlege, molekane yo mongwe le yo mongwe o swanetše go phetha karolo ya gagwe gomme a kwe Jehofa.

6. O ka hlalosa bjang Genesi 3:15?

⁶ Go sa šetšwe seo Sathane a se dirilego kua Edene, Jehofa o ile a nea batho kholofelo ka boporofeta bja pele bja Beibele. (Bala Genesi 3:15.) Lerabele la pele leo e lego sebopiwa sa moya le be le tlo pšhatlwa ke “peu” ya “mosadi.” Ka go re’alo, Jehofa o ile a utollela batho tswalano e kgethegilego yeo a nago le yona le dibopiwa tše dintši tša moya tšeo di mo hlankelago ka potego kua legodimong. Ka morago, Mangwalo a ile a utolla gore Modimo o be a tlo diriša mokgatlo wa gagwe wo o swanago le mosadi go “pšhatla” Diabolo gomme a nea batho tsela ya gore ba tle ba thabele seo banyalani ba pele ba se lahlilego, e lego go phela ka mo go sa felego mo lefaseng ka go dumelelana le morero wa Jehofa wa mathomong.​—Joh. 3:16.

7. (a) Ke’ng seo se diregago manyalong ga e sa le Adama le Efa ba rabela? (b) Beibele e re banna le basadi ba dire’ng?

⁷ Borabele bja Adama le Efa bo ile bja kgoma lenyalo la bona o šoro le manyalo ka moka ao a ilego a ba gona ka morago. Ka mohlala, Efa le ditlogolo tša gagwe tša basadi ba be ba tlo kwa bohloko nakong ya boimana le ya go belega. Basadi ba be ba tlo hlologela banna ba bona, eupša banna ba be ba tla buša basadi ba bona, gaešita le go ba tlaiša, bjalo ka ge re bona manyalong a mantši lehono. (Gen. 3:16) Beibele e re banna ba diriše bohlogo bja bona ka tsela e lerato. Ke moka e re basadi ba ikokobeletše  bohlogo bja banna ba bona. (Baef. 5:33) Ka ge banyalani bao ba boifago Modimo ba dirišana gabotse, ga ba be le dikgohlano tše dintši goba ga di be gona ka mo go feletšego.

8. Lenyalo le be le le bjang go tloga mehleng ya Adama go fihla mehleng ya Meetsefula?

⁸ Pele Adama le Efa ba ka hwa ka baka la sebe seo ba se dirilego, ba ile ba ba le barwa le barwedi. (Gen. 5:4) Morwa wa bona wa pele e lego Kaine, o ile a nyala mosadi lelokong la gabo. Motlogolo wa Kaine e lego Lamege, ke monna wa pele yo Beibele e rego o be a na le basadi ba babedi. (Gen. 4:17, 19) Melokong ya go tloga go Adama go fihla nakong ya Meetsefula a mehleng ya Noa, ke batho ba sego kae feela bao e bego e le barapedi ba Jehofa. Batho bao ba be ba akaretša Abele, Henoge gotee le Noa le lapa la gagwe. Beibele e re mehleng ya Noa, “barwa ba Modimo wa therešo ba [ile ba] lemoga gore barwedi ba batho e be e le ba babotse; ba ya ba itšeela basadi gare ga bona ba itšeela bohle bao ba ikgethelago bona.” Ka morago ga gore barongwa bao ba robale le basadi ba, basadi bao ba ile ba belega bana bao ba tsebjago e le Banefilimi. Go feta moo, “bobe bja batho bo be bo tletše lefaseng” e bile “sohle seo se bego se ratwa ke dikgopolo tša bona le dipelo tša bona e be e le se sebe ka dinako tšohle.”​—Gen. 6:1-5.

9. Jehofa o ile a dira’ng ka batho ba babe mehleng ya Noa, gona re swanetše go ithuta’ng go seo?

⁹ Jehofa o ile a tliša Meetsefula mehleng ya Noa gore a fediše batho ba babe. Mehleng yeo, batho ba be ba swaregile ka mediro ya letšatši le letšatši, go akaretša go nyala le go nyalwa, moo ba ilego ba se kwe molaetša wo “Noa, mmoledi wa toko,” a bego a ba botša wona wa gore Modimo o be a tlo fediša batho ba babe. (2 Pet. 2:5) Jesu o bapišitše maemo a mehleng yeo le seo se diregago mehleng ya rena. (Bala Mateo 24:37-39.) Lehono, batho ba bantši ga ba nyake go theetša ditaba tše dibotse tša Mmušo wa Modimo tšeo di bolelwago lefaseng ka moka gore e be bohlatse go ditšhaba tšohle pele ga ge tshepedišo ye e mpe ya dilo e ka fedišwa. Ka gona anke re se ke ra dumelela gaešita le ditaba tša lapa, tša go swana le lenyalo le go godiša bana, di re lebatša gore letšatši la Jehofa le kgauswi.

10. (a) Ke boitshwaro bofe bjo bo gobogilego bjo bo fetogilego mokgwa ditšong tše dintši? (b) Aborahama le Sara ba beile bjang mohlala o mobotse lenyalong la bona?

¹⁰ Gaešita le ge Noa a be a na le mosadi o tee gomme go le bjalo le ka barwa ba gagwe ba bararo, mehleng ya bapatriareka batho ba be ba nyalana le batho ba bantši. Ditšong tše dintši, boitshwaro bjo bo gobogilego bja thobalano e be e le mokgwa, gaešita le ka bodumeding. Ge Aborama (Aborahama) le mosadi wa gagwe Sarai (Sara), ba ekwa Modimo gomme ba hudugela Kanana, naga yeo e be e tletše ka mekgwa yeo e bego e hlompholla lenyalo. Ka baka leo, Jehofa o ile a laela gore Sodoma le Gomora di fedišwe ka gobane badudi ba moo ba be ba itshwere ka tsela e gobogilego goba ba dumelela boitshwaro bjoo. Aborahama o be a okametše lapa la gagwe gabotse, gomme Sara a bea mohlala o mobotse ka go ikokobeletša bohlogo bja monna wa gagwe. (Bala 1 Petro 3:3-6.) Aborahama o ile a kgonthišetša gore morwa wa gagwe e lego Isaka o nyala morapedi wa Jehofa. Isaka le yena o ile a thuša morwa wa gagwe e lego Jakobo gore a nyale morapedi wa Jehofa, yoo barwa ba gagwe e ilego ya ba borakgolokhukhu ba meloko e 12 ya Isiraele.

11. Molao wa Moshe o ile wa šireletša Baisiraele bjang?

¹¹ Ka morago, Jehofa o ile a dira kgwerano le  ditlogolo tša Jakobo (Isiraele). Molao wa Moshe o be o thuša gore mekgwa ya manyalong a mehleng ya bapatriareka, go akaretša go nyala segadikane, e se tšwe taolong. Molao wo o ile wa šireletša tswalano ya Baisiraele le Jehofa ka go ba thibela go nyalana le barapedi ba maaka. (Bala Doiteronomio 7:3, 4.) Ge banyalani ba be ba eba le mathata lenyalong, bagolo ba be ba ba thuša. Go be go na le tsela e botse ya go rarolla mathata a go swana le go se botege ga yo mongwe wa balekane, lehufa le go belaela potego ya molekane yo mongwe. Motho o be a dumeletšwe go hlala, eupša ka tlase ga maemo a itšego. Monna o be a ka hlala mosadi wa gagwe ge a hweditše ‘selo se se sa hlomphegego’ go yena. (Doit. 24:1) Beibele ga e hlalose gore selo seo “se se sa hlomphegego” ke eng, eupša ke mo go kwagalago go nagana gore go be go sa bolelwe ka mathata a go se re selo.​—Lef. 19:18.

12, 13. (a) Mehleng ya Maleaki, banna ba bangwe ba be ba swara basadi ba bona bjang? (b) Lehono, mafelelo e ka ba afe ge e ba motho yo a kolobeditšwego a ka tšea molekane wa motho yo mongwe?

¹² Mehleng ya moporofeta Maleaki, banna ba bantši ba Bajuda ba be ba radia basadi ba bona ka go ba hlala, ba etla le mabaka a sa kwagalego e le sehlare sa ntšhirela. Ka gona banna bao ba be ba lahla basadi ba bofseng bja bona, mohlomongwe e le gore ba nyale basadi ba bafsa goba gaešita le basadi bašele. Ge Jesu a be a le mo lefaseng, banna ba Bajuda ba be ba sa dutše ba hlala basadi ba bona ka boradia “ka lebaka le lengwe le le lengwe.” (Mat. 19:3) Jehofa Modimo o be a hloile tlhalo e bjalo.​—Bala Maleaki 2:13-16.

¹³ Lehono, batho ba Jehofa ba hloile boradia lenyalong. Eupša a re re Mokriste yo a kolobeditšwego o tšeela ngwanabo rena goba kgaetšedi molekane gomme ka morago ga go hwetša lengwalo la tlhalo ba a nyalana. Ge e ba Mokriste yoo a sa itshole, o tla kgaolwa e le gore phuthego e bolokwe e hlwekile. (1 Bakor. 5:11-13) O tla swanelwa ke go “tšweletša dienywa tše di swanelago boitsholo” pele a ka bušetšwa ka phuthegong. (Luka 3:8; 2 Bakor. 2:5-10) Le ge go sa ngwalwa gore go swanetše go feta nako e kae pele motho yoo a ka bušetšwa, boradia bjo bo bjalo, bjo bo diregago ka sewelo gare ga batho ba Modimo, bo ka se tshedišwe mahlo. Go ka tšea nako e teletšana​—ngwaga goba go feta moo—​gore modiradibe yoo a bontšhe bohlatse bja gore o tloga a itshola. Gaešita le ge a ka bušetšwa, o sa dutše a tlo ikarabela “pele ga sedulo sa kahlolo sa Modimo.”​—Baroma 14:10-12; bala Morokami wa Seisemane wa November 15, 1979, matl. 31-32.

14. Morero wa Molao wa Moshe e be e le ofe?

¹⁴ Baisiraele ba ile ba phela ka Molao wa Moshe ka mengwaga ya ka godimo ga e 1 500. O ile wa thuša batho ba Modimo go dula ba gopola melao ya motheo ya go loka ge ba swaragana le ditaba tša lapa le ditaba tše dingwe. Ka lehlakoreng le lengwe, Molao woo o be o šoma bjalo ka moetetši wa go ba iša go Mesia. (Bagal. 3:23, 24) Ka ge Molao wa Moshe o ile wa se sa šoma ka morago ga gore Jesu a hwe, Modimo o ile a thoma thulaganyo e mpsha. (Baheb. 8:6) Ka tlase ga thulaganyo yeo, mekgwa e mengwe ya Molaong wa Moshe e ile ya se sa dumelelwa.

15. (a) Ditekanyetšo tša lenyalo ke dife ka phuthegong ya Bokriste? (b) Ke dilo dife tšeo Mokriste a swanetšego go nagana ka tšona pele a ka hlala?

¹⁵ Ge Jesu a be a araba potšišo yeo e botšišitšwego ke Bafarisei ba itšego, o itše le ge Moshe a be a dumeletše Baisiraele go hlala, “eupša go be go se bjalo go tloga mathomong.” (Mat. 19:6-8) Ka go re’alo Jesu o bontšhitše gore ditekanyetšo tša Modimo tša lenyalo tšeo  di bego di beilwe kua Edene di be di ka se fetoge ka phuthegong ya Bokriste. (1 Tim. 3:2, 12) Ka ge banyalani e le “nama e tee,” ba swanetše go kgomarelana, ba matlafatše lenyalo la bona ka go rata Modimo le go ratana. Ge motho a be a ka hlala molekane wa gagwe e se ka baka la bootswa, molao o be o ka se mo lokolle gore a nyale gape. (Mat. 19:9) Ke therešo gore motho a ka kgetha go lebalela molekane wa gagwe yo a hlotlotšego yo a itsholago, go etša ge moporofeta Hosea a ka ba a ile a lebalela mosadi wa gagwe Gomere yo a ilego a otswa. Ka mo go swanago, Jehofa o ile a lebalela setšhaba sa Isiraele seo se ilego sa itshola ka morago ga gore se hlotlole moyeng. (Hos. 3:1-5) Re ka oketša ka gore ge e ba motho a tseba gore molekane wa gagwe o hlotlotše eupša a kgetha go tšwela pele a eba le thobalano le yena, seo se bontšha gore o mo lebaletše gomme se fediša lebaka la Mangwalo la gore a ka mo hlala.

16. Ke’ng seo Jesu a se boletšego ka go se be lenyalong?

¹⁶ Ka morago ga gore Jesu a bontšhe gore Bakriste ba therešo ba ka hlala feela ge molekane yo mongwe a dirile bootswa, o ile a bolela ka “bao ba nago le mpho” ya go se be lenyalong. O okeditše ka gore: “Yo a ka amogelago seo a a se amogele.” (Mat. 19:10-12) Ba bantši ba kgethile go se tsene lenyalong e le gore ba hlankele Jehofa ntle le ditšhitišo. Re swanetše go reta batho ba bjalo.

17. Ke’ng seo se ka thušago Mokriste go kgetha ge e ba a nyaka go tsena lenyalong?

¹⁷ Go tsena lenyalong goba go se tsene lenyalong ke taba ya motho ka noši. Ka gona motho a ka kgetha go se tsene lenyalong ge e ba a ka kgona go dira bjalo. Moapostola Paulo o ile a kgothaletša go se be lenyalong; eupša a re: “Ka baka la go ata ga bootswa, anke monna yo mongwe le yo mongwe a be le mosadi wa gagwe le mosadi yo mongwe le yo mongwe a be le monna wa gagwe.” Paulo o okeditše ka gore: “Ge e ba ba se na boitshwaro, a ba nyale, gobane go kaone go nyala go e na le go fišwa ke kganyogo.” Go tsena lenyalong go ka thuša motho gore dikganyogo di se mo dire gore a feleletše a tsoša setho sa gagwe sa pelego goba a wela boitshwarong bjo bo gobogilego bja thobalano. Go oketša moo, motho o swanetše go ipotšiša pele gore o na le mengwaga e mekae, ka gobane moapostola Paulo o itše: “Ge e ba motho a nagana gore o itshwara ka mo go sa swanelago mabapi le go se be ga gagwe lenyalong, ge e ba a fetile lebaka la bofsa, gona seo a swanetšego go se dira ke gore a tsene lenyalong ge e ba a nyaka; ga a dire sebe. A ba nyaleng.” (1 Bakor. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Lega go le bjalo, motho ga se a swanela go kitimela go tsena lenyalong ka baka la dikganyogo tša bofsa. A ka ba a sešo a gola ka mo go lekanego monaganong gore a ka rwala maikarabelo a lenyalo.

18, 19. (a) Lenyalo la Bakriste le swanetše go thoma bjang? (b) Ke’ng seo se tlago go ahlaahlwa sehlogong se se latelago?

¹⁸ Ka phuthegong ya Bokriste, batho bao ba swanetšego go nyalana ke bao ba ineetšego go Jehofa le go mo rata go tšwa pelong. Batho bao ba swanetše go ba ba ratana kudu moo ba nyakago go nyalana. E tla ba tšhegofatšo ge bobedi bja bona ba tla be ba latetše keletšo ya gore ba nyale “feela Moreneng.” (1 Bakor. 7:39) Ge ba šetše ba nyalane, ga go pelaelo gore ka mehla ba tla diriša keletšo ya Beibele gore lenyalo la bona le atlege.

¹⁹ Ka ge re phela garegare ga ‘mehla ya bofelo,’ banna ba bantši le basadi ba na le mekgwa yeo e dirago gore manyalo a se atlege. Sehlogo se se latelago se tlo ahlaahla dintlha tša Mangwalo tšeo di ka thušago banyalani ba Bakriste go lebeletšana le mathata ao. (2 Tim. 3:1-5) Ka lentšung la gagwe le lekgethwa, Jehofa o re neile seo re se hlokago gore re be le manyalo ao a atlegilego le a thabilego ge re dutše re sepela le batho ba gagwe tseleng yeo e išago bophelong bjo bo sa felego.​—Mat. 7:13, 14.