Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Sanebimɔi ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Sanebimɔi ni Jɛ Kanelɔi Adɛŋ

Be ni Yeremia wie akɛ Rahel miifo ebihii lɛ, no mli lɛ mɛni etsɔɔ lɛ?

Yeremia 31:15 lɛ kɛɔ akɛ: “Bɔ ni Yehowa kɛɛ nɛ: Anu gbee ko yɛ Rama, yarawoo kɛ yaafo ní mli wa; Rahel miifó ebihii lɛ, ni ekpɛlɛɛɛ miishɛjemɔ yɛ ebihii lɛ ahewɔ, ejaakɛ amɛbɛ!”

Rahel gbo dani ebihii enyɔ lɛ gboi. No hewɔ lɛ, ekolɛ mɔ ko baasusu akɛ nɔ ni Yeremia wie, ní aŋma aaafee afii 1000 yɛ Rahel gbele sɛɛ lɛ ejaaa.

Rahel kromɔbi ji Yosef. (1 Mose 30:22-24) Sɛɛ mli lɛ, Rahel gbo be ni efɔɔ Benyamin, ebi nuu ni ji enyɔ lɛ. No hewɔ lɛ, ekolɛ wɔbaabi akɛ, Mɛni hewɔ Yeremia 31:15 lɛ kɛɔ akɛ eefó ejaakɛ ebihii lɛ ‘bɛ’ lɛ?

Yosef fɔ bihii enyɔ, ni ji Manase kɛ Efraim. (1 Mose 41:50-52; 48:13-20) Sɛɛ mli lɛ, Efraim akutso lɛ batsɔ akutso ni ehe gbɛ́i fe fɛɛ yɛ Israel kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ mli, ni akɛ nakai akutso lɛ damɔ shi kɛhã akutsei nyɔŋma ni feɔ nakai maŋtsɛyeli lɛ fɛɛ. Benyamin akutso lɛ, ni ji Rahel bi kroko lɛ shwiei lɛ, bafata Yuda, ni ji wuoyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ he. No hewɔ lɛ, abaanyɛ awie akɛ Rahel damɔ shi kɛhã nyɛmɛi ni yɔɔ Israel lɛ fɛɛ, mɛi ni yɔɔ kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ kɛ wuoyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ mli lɛ fɛɛ.

Be ni aŋma Yeremia wolo lɛ, no mli lɛ Ashurbii lɛ ebaye Israel kooyigbɛ maŋtsɛyeli lɛ nɔ momo, ni amɛŋɔ emli bii lɛ babaoo nom. Kɛ̃lɛ, eeenyɛ efee akɛ Efraimbii lɛ ekomɛi jo foi kɛtee Yuda. Yɛ afi 607 dani Kristo ba lɛ, Babilonbii lɛ baye Yuda, ni ji wuoyigbɛ akutsei enyɔ maŋtsɛyeli lɛ nɔ, ni amɛŋɔ emli bii lɛ nom. Aŋɔ nomii nɛɛ babaoo kɛtee maŋ ni ji Rama, ni kã Yerusalem kooyi aaafee kilomitai kpaanyɔ lɛ mli. (Yeremia 40:1) Ekolɛ agbe mɛi nɛɛ ateŋ mɛi komɛi yɛ maŋ nɛɛ nɔ. Ni maŋ nɛɛ yɛ Benyamin shikpɔŋ lɛ nɔ, ni ji he ni afu Rahel yɛ lɛ. (1 Samuel 10:2) No hewɔ lɛ Rahel yaafo lɛ baanyɛ adamɔ shi kɛhã awerɛho ni aye be ni agbe Benyaminbii lɛ fɛɛ aloo awerɛho ni aye be ni agbe amɛteŋ mɛi komɛi yɛ Rama lɛ. Eeenyɛ efee hu akɛ Yeremia wiemɔi lɛ damɔ shi kɛhã bɔ ni nyɛmɛi fɛɛ ni yɔɔ Israel lɛ fó be ni agbe Nyɔŋmɔ webii lɛ loo aŋɔ amɛ nom lɛ.

Fɛɛ mli lɛ, Yeremia wiemɔ ni kɔɔ Rahel ni miifó ebihii lɛ he lɛ ji gbalɛ. Edamɔ shi kɛhã nɔ ni ba yɛ no sɛɛ afii ohai abɔ be ni Yesu ji gbekɛ bibioo lɛ. Maŋtsɛ Herode fã ni agbe gbekɛbii hii fɛɛ ni eye afii enyɔ kɛ mɛi ni shɛɛɛ nakai ni yɔɔ Betlehem, ni ji maŋ ko ni yɔɔ Yerusalem wuoyi lɛ. Bo lɛ feemɔ bɔ ni amɛnyɛmɛi baafó mɔbɔmɔbɔ yɛ amɛbihii ni agbegbee, ní no hewɔ lɛ “amɛbɛ” dɔŋŋ lɛ he mfoniri okwɛ. Etamɔ nɔ ni aanu yaafoi nɛɛ ahe yɛ Rama, ni yɔɔ Yerusalem kooyi lɛ tɔ̃ɔ.Mateo 2:16-18.

No hewɔ lɛ, yɛ Yeremia beaŋ kɛ Yesu beaŋ fɛɛ lɛ, akɛ wiemɔ ni ji “Rahel miifo ebihii lɛ” tsu nii kɛtsɔɔ bɔ ni nyɛmɛi ni ji Yudafoi lɛ ye awerɛho be ni agbe amɛbii lɛ. Ekã shi faŋŋ akɛ, mɛi ni gboi ni amɛtee “henyɛlɔ,” ni ji gbele lɛ “shikpɔŋ lɛ nɔ” lɛ, baanyɛ ate shi ekoŋŋ yɛ gbohiiashitee lɛ mli.Yeremia 31:16; 1 Korintobii 15:26.