I mani Ahasuwerusi Hosi ya Peresiya loyi a boxiweke ebukwini ya Bibele ya Estere?

▪ Hi ku ya hi buku ya Estere, Ahasuwerusi u hlawule Estere nhwanyana wa Muyuda leswaku a va hosi yakwe ya xisati naswona u ye emahlweni a ponisa vanhu va ka vona lava a va ri ekhombyeni ro herisiwa. Ku ringana nkarhi wo leha, swidyondzi a swi ri ni mavonelo yo hambana-hambana malunghana ni leswaku a ku ri mani hosi ya Peresiya leyi a yi vitaniwa Ahasuwerusi eBibeleni. Hambiswiritano, swi vonaka swi ri erivaleni leswaku Ahasuwerusi a ku ri mani hikwalaho ka rungula leri kumekeke eka tindzimi tinharhu leti nga emaribyeni ya xitsundzuxo ya le Peresiya. A swi kanakanisi leswaku Ahasuwerusi a ri Xerxes wo Sungula, ku nga n’wana wa jaha wa Dariyosi Lonkulu (Hystaspis). Ndlela leyi vito ra Xerxes ri humelelaka ha yona eka matsalwa ya le Peresiya loko ri hundzuluxeriwa hi ku landza mpfumawulo wa rito ra Xiheveru, a ri lava ku fana ni ndlela leyi ri humelelaka ha yona eka tsalwa ra Xiheveru ra buku ya Estere.

Swilo hinkwaswo leswi vuriweke ebukwini ya Estere malunghana na Ahasuwerusi swi pfumelelana ni leswi tshuburiweke. Eka ntsindza wa yona wa le Susa (Xuxani), le Elami, hosi ya le Peresiya yi tlhele yi fuma ni tiko ra Meda naswona mfumo wa yona wu tlhele wu ndlandlamuxiwa wu fika ni le Indiya eswihlaleni swa le Mediteraniya. (Estere 1:2, 3; 8:9; 10:1) Xidyondzi Lewis Bayles Paton xi ri: “Leswi hinkwaswo i ntiyiso hi Xerxes, kambe a ku na mufumi un’wana wa le Peresiya. Vumunhu bya Ahasuwerusi, hilaha byi kombisiweke hakona eBukwini ya Estere, nakambe byi pfumelelana kahle ni mhaka ya Xerxes leyi nyikeriweke hi Herodotus ni van’wamatimu van’wana va Magriki.”

Xana hi byihi vumbhoni lebyi nga kona bya leswaku switina a swi foromiwa etikweni ra khale ra Egipta?

▪ Buku ya Bibele ya Eksoda yi vula leswaku Vaegipta a va teka mahlonga ya vona ya Vaheveru leswaku ma tirha ku foroma switina. Mahlonga a ma fanele ma foroma nhlayo leyi lavekaka siku ni siku, ma tirhisa vumba byo aka ni byanyi.—Eksoda 1:14; 5:10-14.

Ku foromiwa ka switina leswi omisiweke hi dyambu a ku ri ntirho wa nkoka eNkoveni wa Nayili eminkarhini ya le Bibeleni. Maribye ya khale ya xitsundzuxo lama akiweke hi switina leswi hi nkarhi wa ku fuma ka Egipta wa khale, ma ha ri kona ninamuntlha. Xifaniso lexi nga eribyeni ra le Rekhmire eTebesi xa lembe-xidzana ra vu-15 B.C.E xi pakanisa ni swiendlakalo leswi hlamuseriweke ebukwini ya Eksoda naswona xi kombisa leswi endlekeke.

The International Standard Bible Encyclopedia yi hlamusela mhaka leyi nga exifanisweni lexi hi ndlela leyi: “Mati a ma kiwa ma huma hi le xidziveni; ndzhope a wu hlanganisiwa hi xikomu kutani wu yisiwa eka munhu la foromaka switina. Ndzhope a wu gandliwa endzeni ka foromo ya mapulanga leyi munhu la foromaka switima a yi khoma hi le hansi. Foromo a yi tlakuseriwa ehenhla, ivi yi humesa xitina lexa ha ku endliwaka leswaku xi omisiwa hi dyambu. Switina loko swi omile, swa pakiwa kukondza ku fika nkarhi lowu swi nga ta tirhisiwa ha wona. Endlelo leri ra ha landzeleriwa eNear East.”

Nakambe matsalwa yo hambana-hambana ya papirasi lama sukelaka eka gidi ra malembe ra vumbirhi B.C.E ma kombetela eku endliweni ka switina hi mahlonga, eka ku tirhisiwa ka byanyi ni vumba byo foroma switina ni mpimo wa ntirho wa siku lowu vatirhi a va fanele va wu fikelela.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Ribye ra mphalalo ra Xerxes (la yimeke) ni ra Dariyosi Lonkulu (la tshameke hansi)

[Xihlovo Xa Kona]

Werner Forman/Art Resource, NY

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Vuxokoxoko bya xifaniso lexi nga ekhumbini ra ribye ra le Rekhmire

[Xihlovo Xa Kona]

Erich Lessing/Art Resource, NY