1. Xana swi na mhaka leswaku hi va khoma njhani vanhu loko hi ri ensin’wini? Nyika xikombiso. (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

MALEMBE ma nga ri mangani lama hundzeke, mpatswa wun’wana lowu nga Vakreste wa le Fiji a wu ri eka tsima ro rhambela vanhu eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste. Mpfula yi sungule ku na loko wu ri karhi wu vulavula ni wansati un’wana loyi a a ri ehandle ka muti wakwe. Makwerhu loyi wa xinuna u nyikete wansati loyi xambhulele xakwe ivi yena a funengela na nsati wakwe. Mpatswa lowu a wu tsakile loko wu vona wansati loyi a tile eXitsundzuxweni. U pfumerile leswaku a a nga ha swi tsundzuki swilo swo tala leswi Timbhoni leti ti swi vuleke loko ti n’wi endzerile. Kambe u tsakisiwe swinene hi ndlela leyi ti n’wi khomeke ha yona lerova a tibyela leswaku u ta ya eXitsundzuxweni. I yini lexi endleke leswaku ku va ni vuyelo byolebyo lebyinene? Mpatswa lowu wu landzele leswi talaka ku vuriwa nawu lowu dumeke wa mahanyelo.

2. Hi yihi ndzayo leyi Yesu a yi vuleke leyi hundzukeke nawu lowu dumeke wa mahanyelo, naswona hi nga yi tirhisa njhani?

² I yini nawu lowu lowu dumeke wa mahanyelo? I ndzayo leyi Yesu a yi vuleke loko a ku: “Swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.” (Mat. 7:12) Hi nga wu tirhisa njhani nawu lowu? Hi ku teka magoza mambirhi. Ro sungula, hi fanele hi tivutisa, ‘Loko a ndzi ri exiyin’weni xa munhu lowun’wana, xana a ndzi ta lava ku khomiwa njhani?’ Ra vumbirhi, endla  leswi u nga swi kotaka leswaku u khoma munhu yoloye hi ndlela yoleyo.—1 Kor. 10:24.

3, 4. (a) Hlamusela leswaku ha yini leswi Yesu a swi vuleke malunghana ni ndlela leyi hi faneleke hi khoma van’wana ha yona swi nga tirhi ntsena loko hi tirhisana ni vapfumeri-kulorhi. (b) Hi ta bula hi yini exihlokweni lexi?

³ Hi tala ku tirhisa nawu lowu loko hi tirhisana ni vapfumeri-kulorhi. Kambe Yesu a nga vulanga leswaku hi fanele hi tirhisa nawu lowu loko hi tirhisana ni vapfumeri-kulorhi ntsena. Entiyisweni u vulavule hi nawu lowu loko a hlamusela ndlela leyi hi faneleke hi va khoma ha yona vanhu van’wana hambi ku ri valala va hina. (Hlaya Luka 6:27, 28, 31, 35.) Loko hi fanele hi khoma valala va hina hi ndlela leyi hi lavaka ku khomiwa ha yona, i swa nkoka swinene leswaku hi landzela nawu wolowo loko hi chumayela vanhu van’wana—lava vo tala va vona va nga ha vaka va ri ni “mboyamelo lowunene eka vutomi lebyi nga heriki.”—Mint. 13:48.

⁴ Sweswi hi ta bula hi swivutiso swa mune leswi hi faneleke hi swi tsundzuka loko hi ri ensin’wini leswi nge: I vamani vanhu lava ndzi va chumayelaka? Ndzi va chumayela kwihi? Hi wihi nkarhi lowunene wo endzela vanhu? Ndzi fanele ndzi vulavula na vona njhani? Hilaha hi nga ta swi vona hakona, swivutiso leswi swi nga hi pfuna ku twisisa ndlela leyi vanhu lava hi va chumayelaka va lavaka ku khomiwa ha yona, kutani hi vulavula na vona hi ndlela leyi faneleke.—1 Kor. 9:19-23.

5. Hi swihi swivutiso leswi hi nga tivutisaka swona?

⁵ Loko hi ri ensin’wini, hi nga rivali leswaku vanhu lava hi vulavulaka na vona a va fani. Swiyimo ni swiphiqo swa munhu ha un’we swa hambana. (2 Tikr. 6:29) Loko u chumayela munhu mahungu lamanene, tivutise: ‘Loko a ndzi ri munhu loyi ndzi n’wi chumayelaka, a ndzi ta lava ku khomiwa njhani? Xana a ndzi ta lava leswaku vanhu va tsutsumela ku endla swiboho hi mina kumbe va ndzi avanyisa va nga si ndzi tiva? Kumbe a ndzi ta lava leswaku va rhanga va ndzi tiva?’ Ku anakanyisisa hi swivutiso swoleswo swi nga hi tsundzuxa ku khoma n’wini wa muti un’wana ni un’wana hi ku pfumelelana ni swiyimo swakwe.

6, 7. Hi fanele hi endla yini loko munhu wo karhi loyi hi n’wi kumaka ensin’wini a tikomba a ri ni moya wo lwa?

⁶ A nga kona munhu loyi a lavaka ku vitaniwa “munhu wo biha.” Hi xikombiso: Tanihi Vakreste, hi tikarhatela ku tirhisa ndzayo ya le Bibeleni ya leswaku ‘marito ya hina ma va ni nsovo nkarhi hinkwawo.’ (Kol. 4:6) Hambiswiritano, leswi hi nga hetisekangiki minkarhi yin’wana hi vula swilo leswi hi tisolaka ha swona endzhaku ka nkarhi. (Yak. 3:2) Loko ho vulavula ni munhu un’wana hi ndlela yo biha—kumbexana hi leswi siku ra hina a ri nga ri rinene—a hi nge lavi ku vitaniwa “munhu la nga ni nsele” kumbe “la nga anakanyeliki.” Hi ta lava leswaku munhu yoloye a hi anakanyela. Xana na hina a hi fanelanga hi anakanyela van’wana?

⁷ Loko munhu wo karhi loyi u n’wi kumaka ensin’wini a tikomba a ri ni moya wo lwa, xana a swi nge vi swinene ku lava ku twisisa leswaku ha yini a ri hi ndlela yoleyo? Xana swi nga ha endleka leswaku u tshikilelekile entirhweni kumbe exikolweni? Xana u ni xiphiqo lexikulu xa rihanyo? Vini va miti vo tala lava a va hlundzukile loko Timbhoni ti va endzela ro sungula va angule kahle loko va khomiwa hi musa ni hi xichavo.—Swiv. 15:1; 1 Pet. 3:15.

8. Ha yini hi fanele hi chumayela rungula ra Mfumo eka “vanhu va mixaka hinkwayo”?

⁸ Ensin’wini hi chumayela vanhu va swiyimo swo hambana-hambana. Hi xikombiso, eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, ku kandziyisiwe mintokoto yo tlula 60 eka Xihondzo xo Rindza eka swihloko leswi nge “Bibele Yi Hundzula Vutomi Bya Vanhu.” Van’wana va vanhu lava ku vulavuriweke ha vona eka swihloko swoleswo a va ri makhamba, swidakwa, swirho swa mintlawa ya swigevenga kumbe a va godzomberiwe hi swidzidziharisi. Van’wana a va ri van’watipolitiki, varhangeri  va vukhongeri kumbe a va yi rhandza swinene mintirho ya vona yo tihanyisa. Van’wana a va ri ni mahanyelo yo biha. Kambe, hinkwavo ka vona va twe mahungu lamanene, va pfumela ku dyondzeriwa Bibele, va hundzula vutomi bya vona kutani va amukela ntiyiso. Hikwalaho, a hi fanelanga hi anakanya leswaku vanhu van’wana a va nge pfuki va amukele rungula ra Mfumo. (Hlaya 1 Vakorinto 6:9-11.) Ku ri na sweswo, ha swi xiya leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo” va nga ma amukela mahungu lamanene.—1 Kor. 9:22.

9. Ha yini hi fanele hi xixima makaya ya vanhu van’wana?

⁹ Loko hi ri ensin’wini hi va chumayela kwihi vanhu? Hakanyingi hi va chumayela emakaya ya vona. (Mat. 10:11-13) Ha swi tsakela loko van’wana va xixima makaya ya hina. Phela, makaya ya hina i ya nkoka eka hina. Hi lava leswaku ma va ndhawu leyi hi titwaka hi sirhelelekile loko hi ri eka yona. Ni vaakelani va hina hi fanele hi va xixima hi ndlela leyi fanaka. Hikwalaho, loko hi chumayela hi yindlu ni yindlu, hi fanele hi anakanya hi ndlela leyi hi ma tekaka ha yona makaya ya vona.—Mint. 5:42.

10. Hi nga swi papalata njhani ku khunguvanyisa van’wana loko hi ri ensin’wini?

¹⁰ Emisaveni ya namuntlha leyi taleke vugevenga, vini va miti vo tala a va va tshembi vanhu lava nga va tiviki. (2 Tim. 3:1-5) A hi fanelanga hi endla nchumu lowu nga ta endla leswaku vanhu va nga hi tshembi. Hi xikombiso, a hi nge hi nghena emutini ivi hi fika hi gongondza. Loko ku nga hlamuli munhu, hi nga ha ringeka leswaku hi hlometela hi fasitere kumbe hi rhendzeleka ni yindlu hi lavana ni n’wini wa muti. Endhawini ya ka n’wina, xana sweswo swi nga hlundzukisa n’wini wa muti? Vaakelani va yena va nga ha ehleketa yini? I ntiyiso leswaku hi lava ku chumayela vanhu vo tala hilaha hi nga kotaka hakona entirhweni wa hina wo chumayela. (Mint. 10:42) Hi hisekela ku huwelela rungula leri khutazaka, naswona xikongomelo xa hina i xinene. (Rhom. 1:14, 15) Nilokoswiritano, hi vutlhari hi papalata ku endla nchumu wihi na wihi lowu nga khunguvanyisaka vanhu va le nsin’wini ya hina. Muapostola Pawulo u tsale a ku: “A hi nyiki xivangelo ni xin’we xa ku khunguvanyeka hi ndlela hambi yi ri yihi, leswaku vutirheli bya hina byi nga kumiwi byi ri ni xihoxo.” (2 Kor. 6:3) Loko hi xixima makaya ya vanhu va le nsin’wini ya hina, mahanyelo ya hina ma nga ha endla leswaku vanhu van’wana va tsakela ntiyiso.—Hlaya 1 Petro 2:12.

11. Ha yini hi swi tlangela loko van’wana va xixima nkarhi wa hina?

¹¹ Leswi hi nga Vakreste, vo tala va hina hi tshama hi khomekile. Leswaku hi kota ku endla mintirho ya hina, hi fanele hi kunguhata ka ha ri emahlweni kutani hi wu hlela kahle nkarhi wa hina. (Efe. 5:16; Filp. 1:10) Loko xiyimiso xa hina xo kavanyetiwa hi nchumu wo karhi, hi nga ha hela matimba. Hikwalaho ha swi tlangela loko van’wana va xixima nkarhi wa hina va tlhela va swi twisisa leswaku swi nga ha endleka hi nga ri na nkarhi wo tala wo wu heta na vona. Loko hi anakanya hi ndzayo leyi dumeke ya Yesu, hi nga swi kombisa njhani leswaku hi xixima lava hi va chumayelaka?

12. Hi nga swi kambisisa njhani leswaku hi wihi nkarhi lowunene wo chumayela vanhu ensin’wini ya hina?

¹² Hi fanele hi ringeta ku kambisisa nkarhi lowunene wo endzela vini va miti. Ensin’wini ya hina, vanhu va kumeka rini emakaya? Va wu kuma rini nkarhi wo yingisela? Hi fanele hi lava tindlela to antswisa xiyimiso xa hina leswaku hi va endzela hi minkarhi yoleyo. Ematikweni man’wana, vanhu va yingisela swinene loko hi endla ntirho wa hina wo chumayela hi yindlu ni yindlu loko se ri rhengile kumbe nimadyambu. Loko swi ri tano ensin’wini ya n’wina, xana mi nga hlela ku chumayela hi yindlu ni yindlu hi minkarhi yoleyo? (Hlaya 1 Vakorinto 10:24.) Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta katekisa matshalatshala wahi ni wahi lawa hi ma endlaka leswaku hi chumayela hi minkarhi leyi vanhu va kumekaka ha yona ensin’wini ya hina.

13. Hi nga swi kombisa njhani leswaku ha n’wi xixima n’wini wa muti?

¹³ Hi yihi ndlela yin’wana leyi hi nga kombisaka ha yona leswaku ha n’wi xixima n’wini wa muti?  Loko hi kume munhu loyi a yingiselaka rungula ra hina, hi fanele hi n’wi chumayela kahle kambe a hi fanelanga hi vulavula na yena nkarhi wo leha. Swi nga ha endleka n’wini wa muti a vekele nkarhi wolowo etlhelo leswaku a ta endla swilo swin’wana leswi a swi tekaka swi ri swa nkoka. Loko a vula leswaku u khomekile, hi nga vula leswaku hi ta komisa—hikwalaho hi fanele hi komisa. (Mat. 5:37) Loko hi gimeta bulo ra hina, swi nga va swinene ku n’wi vutisa leswaku hi wihi nkarhi lowunene lowu hi nga tlhelaka hi n’wi endzela ha wona. Vahuweleri van’wana va ri: “Ndzi nga tsakela ku tlhela ndzi ku endzela. Xana u nga tsakela leswaku ndzi ku bela riqingho kumbe ndzi ku rhumelela rungula loko ndzi nga si ta?” Loko hi endla leswaku swiyimo swa hina swi pfumelelana ni swa vanhu va le nsin’wini ya hina, hi ta va hi landzela xikombiso xa Pawulo, loyi a a “nga lavi leswaku ku pfuneka [yena], kambe ku pfuneka vo tala, leswaku va ponisiwa.”—1 Kor. 10:33.

14-16. (a) Ha yini hi fanele hi xi hlamusela kahle xikongomelo xa riendzo ra hina eka n’wini wa muti? Kombisa. (b) Hi xihi xingheniso lexi mulanguteri un’wana wa xifundzha a xi kumeke xi tirha?

¹⁴ A hi nge siku rin’wana u beriwa riqingho hi munhu loyi u nga ri tiviki rito ra yena. A wu n’wi tivi, kambe u ku vutisa swivutiso malunghana ni muxaka wa swakudya leswi u swi rhandzaka. Wa tivutisa leswaku munhu yoloye i mani ni leswaku u lava yini kahle-kahle. Kumbexana u nga ha bula na yena katsongo hi xichavo, kambe u ta lava ku n’wi kombisa leswaku u lava ku tsema bulo. Hi hala tlhelo, a hi nge munhu la beke riqingho wa ku byela leswaku hi yena mani, a tlhela a ku byela leswaku u tirha ku pfuna vanhu leswaku va dya swakudya leswi nga ni rihanyo, ivi hi musa a ku byela leswaku u ku khomele rungula ro karhi leri nga ha ku pfunaka. A swi kanakanisi leswaku u ta n’wi yingisela. Phela, ha swi tsakela loko vanhu va titivisa  loko va vulavula na hina. Hi nga xi kombisa njhani xichavo lexi fanaka eka vanhu lava hi va kumaka ensin’wini?

¹⁵ Etindhawini to tala, hi fanele hi xi hlamusela kahle xivangelo xa riendzo ra hina eka n’wini wa muti. I ntiyiso leswaku hi ni rungula ra nkoka leri n’wini wa muti a nga riki na rona, kambe a hi nge a hi titivisi eka n’wini wa muti ivi hi namba hi sungula xingheniso xa hina hi xivutiso xo fana ni lexi: “Hi xihi xiphiqo lexi a wu ta xi tlhantlha loko a wo kota ku tlhantlha xiphiqo xihi na xihi emisaveni?” Ha swi tiva leswaku xikongomelo xa xivutiso xolexo i ku tiva leswi munhu yoloye a swi anakanyaka, leswaku hi ta tirhisa Bibele eka bulo ra hina. Hambiswiritano, n’wini wa muti a nga ha tivutisa a ku: ‘I mani munhu loyi ndzi nga n’wi tiviki naswona ha yini a ndzi vutisa xivutiso lexi? U lava yini munhu loyi?’ Hikwalaho hi fanele hi ringeta ku endla leswaku n’wini wa muti a tsakela ku bula na hina. (Filp. 2:3, 4) Hi nga swi endlisa ku yini sweswo?

¹⁶ Mulanguteri un’wana wa xifundzha u kume leswaku xingheniso lexi landzelaka xa tirha. Endzhaku ko xewetana ni n’wini wa muti a tlhela a titivisa, u n’wi nyika xiphephana lexi nge Xana Wa Swi Lava Ku Kuma Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Nkoka Swinene eVuton’wini? ivi a ku: “Namuntlha hi nyika vanhu hinkwavo va le ndhawini leyi xiphephana lexi. Xi ni swivutiso swa tsevu leswi vanhu vo tala va swi vutisaka. Hi lexi xa wena.” Makwerhu loyi u vula leswaku vanhu vo tala va sungula ku ntshunxeka katsongo loko va tiva xikongomelo xa ku endzeriwa ka vona. Hakanyingi swa olova ku ya emahlweni ni bulo hi nkarhi wolowo. Endzhaku ka sweswo, mulanguteri wa xifundzha u vutisa munhu yoloye a ku: “Xana u tshame u tivutisa xin’wana xa swivutiso leswi?” Loko n’wini wa muti a hlawula xivutiso xin’we, makwerhu loyi u pfula xiphephana xexo ivi a vulavula hi leswi Bibele yi swi vulaka hi xivutiso xexo. Loko n’wini wa muti a nga hlawuli xivutiso, mulanguteri wa xifundzha u hlawula xivutiso ivi a ya emahlweni ni bulo handle ko khomisa n’wini wa muti tingana. Entiyisweni, ti tele tindlela to sungula bulo. Etindhawini tin’wana, vini va miti va nga ha langutela leswaku hi landzela mikhuva yo karhi loko hi xeweta vanhu hi nga si va byela xikongomelo xa ku va endzela ka hina. Hi fanele hi swi twisisa leswaku i swa nkoka ku endla leswaku xingheniso xa hina xi pfumelelana ni swiyimo leswaku vanhu va le ndhawini ya ka hina va ta lava ku yingisa rungula ra hina.

17. Hilaha se hi dyondzeke hakona exihlokweni lexi, hi tihi tindlela tin’wana leti hi nga khomaka van’wana hi ndlela leyi hi lavaka ku khomiwa ha yona?

¹⁷ Kutani, hi tihi tindlela tin’wana leti hi landzelaka ndzayo ya Yesu ha tona kutani hi khoma vanhu lava hi va chumayelaka hi ndlela leyi hi lavaka ku khomiwa ha yona? Hi khoma n’wini wa muti un’wana ni un’wana hi ku ya hi xiyimo xakwe. Hi xixima kaya ra n’wini wa muti. Hi tikarhatela ku ya ensin’wini hi minkarhi leyi vini va miti va talaka ku kumeka ha yona emakaya naswona va nga ha vaka ni nkarhi wo hi yingisa. Hi hlamusela rungula ra hina hi ndlela leyi nga ta endla vanhu va le nsin’wini ya hina va lava ku yingisa.

18. Hi byihi vuyelo lebyi vaka kona loko hi khoma lava nga ensin’wini ya hina hi ndlela leyi hi lavaka ku khomiwa ha yona?

¹⁸ Hi kuma mikateko yo tala loko hi khoma lava nga ensin’wini ya hina hi ndlela leyi hi lavaka ku khomiwa ha yona. Loko hi khoma van’wana hi musa hi tlhela hi va anakanyela, hi endla leswaku ku voninga ka hina ku vonakala, hi kombisa leswaku hi tirhisa milawu ya le Matsalweni naswona hi vangamisa Tata wa hina wa le tilweni. (Mat. 5:16) Hi nga ha endla leswaku vanhu vo tala va lava ku dyondza ntiyiso loko hi va khoma hi xichavo. (1 Tim. 4:16) Ku nga khathariseki leswaku lava hi va chumayelaka va ri amukela rungula ra Mfumo kumbe e-e, ha eneriseka hi ku tiva leswaku hi endla leswi hi swi kotaka entirhweni wa hina wa nsimu. (2 Tim. 4:5) Onge un’wana ni un’wana wa hina a nga tekelela muapostola Pawulo loyi a tsaleke a ku: “Ndzi endla swilo hinkwaswo hikwalaho ka mahungu lamanene, leswaku ndzi ma avela van’wana.” (1 Kor. 9:23) Onge minkarhi hinkwayo hi nga khoma lava nga ensin’wini ya hina hi ndlela leyi hi lavaka ku khomiwa ha yona.